بازار طلا در 10 روز گذشته بزرگترین ریزش تاریخ خود را تجربه کرد. قیمت اونس (معادل31.132گرم) طلای جهانی طی دو روز بیش از 200 دلار کاهش یافت، تا رکوردهای دو سال گذشتۀ خود را تکرار کند.
در پی کاهش قیمت اونس طلای جهانی، قیمت سکۀ طلا در بازار تهران نیز کاهش یافت؛ کاهشی که به هیچ وجه با کاهش قیمت اونس متناسب نبود.
چندی پیش قیمت دلار در بازار آزاد کاهش یافت، و باز هم قیمت سکۀ طلا در بازار تهران کاهش متناسبی نداشت.
عدم‌کاهش متناسب قیمت طلا در بازار سکۀ تهران، اختلاف شدید قیمت سکه از قیمت ذاتی آن را باعث شده است، به‌عبارتی دیگر قیمت‌های سکۀ طلا حبابی شده است. البته وجود حباب در بازار سکه تهران پدیدۀ جدیدی نیست.
بارها مشاهده شده که سکۀ طلا و حتی طلای آب‌شده و شمش بالاتر از قیمت ذاتی معامله شده است، اما آن‌چه این پدیده را از سابقۀ تاریخی خود متمایز می‌سازد، اندازۀ آن است. حباب قیمتی سکه این بار رکوردشکنی کرده است. در جدول زیر قیمت‌های ذاتی و قیمت‌های بازار سکه‌های یادشده در روز پنجشنبه، 29 ام فروردینماه با هم مقایسه شده‌اند.
- قیمت بازار سکه تمام 13 میلیون و 110 هزار ریال، قیمت ذاتی 11 میلیون و 510 هزار ریال، مطلق حباب یک میلیون و 600 هزار ریال و درصد حباب 12 درصد
- قیمت بازار نیم سکه 6 میلیون و 700 هزار ریال، قیمت ذاتی 5 میلیون و 760 هزار ریال، مطلق حباب 940 هزار ریال و میزان حباب 14 درصد
- قیمت بازار ربع سکه 4میلیون و 150 هزار ریال، قیمت ذاتی 2 میلیون و 880 هزار ریال، مطلق حباب یک میلیون و 270 هزار یال، میزان حباب 31 درصد
- قیمت بازار سکه یک گرمی 2 میلیون و 950 هزار ریال، قیمت ذاتی یک میلیون و 440 هزار ریال، مطلق حباب یک میلیون و 510 هزار یال، میزان حباب 51درصد
(قیمت‌های ذاتی بر اساس مظنۀ اونس 1390 دلار و مظنۀ دلار 35,200 ریال در روز 29ام فروردینماه محاسبه شده است.)
نگاهی اجمالی به جدول فوق اشتباهات فاحش بازار را در قیمت‌گذاری سکۀ طلا آشکار می‌سازد: اندازه‌های حباب قیمتی سکه باورنکردنی است! هم‌اکنون حباب قیمتی برای سکۀ امامی، نیم، ربع و گرمی به‌ترتیب حدود 12، 14، 31 و 51 درصد است. باورکردنی نیست که خریداران سکۀ طلا در حال حاضر آمادگی دارند سکۀ امامی را حدود 160 هزار تومان گران‌تر از ارزش ذاتی آن خریداری کنند و فراتر از آن نیم سکه، ربع‌سکه و سکۀ گرمی را نیز حداقل 90، 120 و 150 هزار تومان گران‌تر بخرند.
با بررسی دقیق‌تر جدول فوق، آشفتگی عمیق قیمت‌گذاری در بازار سکه عیان می‌شود: قیمت بازار سکۀ گرمی بیش از قیمت ذاتی ربع‌سکه است؛ به‌عبارتی دیگر خریداران سکۀ گرمی برای 016/1 گرم طلای 900 به اندازۀ قیمت ذاتی 032/2 گرم طلای هم‌عیار پول می‌پردازند. هم‌چنین قیمت بازار 4 قطعه سکۀ گرمی بیش از قیمت ذاتی سکۀ امامی است. یعنی پولی که خریداران برای خرید 064/4 گرم طلا می‌پردازند، بیش از پولی است که برای خرید 13/8 گرم طلای هم‌عیار به قیمت ذاتی باید بپردازند.
اگر قیمت اونس طلای جهانی را بر اساس مظنۀ روز بیست و نه‌ام فروردینماه 1390 دلار فرض کنیم، و حباب قیمت سکه را به دلار منتقل کنیم، نتایجی به شرح جدول ذیل حاصل می‌شود:
-قیمت بازار سکه تمام 13 میلیون و 140 هزار ریال، اونس 1390 دلار، هر دلار 40هزار و 970 ریال
-قیمت بازار نیم سکه 6 میلیون و 700 هزار ریال، اونس 1390 دلار، هر دلار محاسباتی40هزار و 84 ریال
-قیمت بازار ربع سکه 4 میلیون و 160 هزار ریال، اونس 1390 دلار، هر دلار محاسباتی 5 هزار و 755ریال
-قیمت بازار سکه یک گرمی 2 میلیون و 900 هزار ریال، اونس 1390 دلار، هر دلار محاسباتی 72 هزار و 158ریال
بر اساس جدول فوق اگر شخصی در قیمت یادشدۀ اونس، سکۀ امامی خود را بفروشد، گویی هر دلار خود را به قیمت 40,084 ریال فروخته است، و اگر سکۀ گرمی خود را بفروشد، گویی هر دلار خود را به قیمت 72,158 ریال فروخته است!
بر این اساس، در سطح قیمت‌های جاری، صاحبان تمامی انواع سکه از فروش سکه‌های خود به‌شدت سود می‌برند و با نگهداری سکه‌های خود، فرصت فروش دلار به قیمت‌هایی بسیار فراتر از قیمت بازار آزاد را از دست خواهند داد.
اغراق نیست، اگر بگوییم این وضعیت در هیچ کجای دنیا نظیر ندارد. این آشفتگی در قیمت‌گذاری حتی در بازارهای کاملاً غیرمتشکل از قبیل بازار کالاهای لوکس هم کمتر مشاهده می‌شود. درصد حباب قیمتی سکۀ امامی تقریباً معادل سود سالانۀ سپردۀ سرمایه‌گذاری است و درصد حباب قیمتی سکۀ گرمی از بازدۀ تاریخی شاخص سهام به‌مراتب بیشتر است. برای کالای نقدشونده‌ای هم‌چون سکه وجود چنین حبابی هیچ توجیه اقتصادی ندارد. نه انتظارات افزایش قیمت اونس طلای جهانی و نه انتظارات افزایش قیمت دلار و نه حتی نگرانی از فضای سیاسی کشور هیچ‌کدام حباب قیمت سکه در بازار تهران را توجیه نمی‌کند. براساس نظریۀ مشهور «احمق‌تر از من» حباب سکه تا زمانی که «احمق‌تر از من» در بازار موجود باشد، دوام خواهد یافت و زمانی که دورۀ «احمق‌ها» به پایان برسد، حباب سکه در دستان آخرین نسل از احمق‌های بازار خواهد ترکید.
با وجود محافظه‌کاری‌ای که در اقتصاددانان سراغ داریم، در این مواقع همگی بر یک حکم اتفاق‌نظر دارند: «حباب به زودی می‌ترکد.» البته اقتصاددانان پیش‌بینی نمی‌کنند، بلکه فقط و فقط به مکانیزم قیمت‌گذاری بازار اعتقاد دارند. به باور آنها چنین حبابی بر اثر فعالیت‌های سوداگرانه‌ای به شرح زیر محکوم به فناست:
1. در چنین مواقعی بازیگران آگاه بازار، سکۀ طلا را برای نگهداری نمی‌خرند، بلکه فقط سکه را جابجا می‌کنند، تا از دامنک قیمت خرید و فروش بهره‌مند شوند. این رفتاری است که در حال حاضر به وضوح در میان صرافی‌ها و طلا‌فروشان تهران به چشم می‌خورد؛ گاوصندوق آنها خالی از سکۀ طلاست و دستان آنها پر از سکه‌هایی است که به سرعت جابجا می‌شود.
برای آنها سکه به منزلۀ شیء داغی است که نباید آن را در دستان خود نگه دارند؛ باید سریع به دیگری واگذار کنند تا نکند دچار سوزش شوند.
2. از آن‌جا که چنین حبابی تنها در قیمت سکۀ طلا موجود است و بازار طلای آب‌شده و شمش به طور نسبی فارغ از حباب است، بازار ضرب سکۀ تقلبی در این روزها داغ می‌شود. کسبی که به مراتب حتی پرسودتر از قاچاق مواد مخدر است، و البته ریسک آن هم به مراتب کمتر است. کافی است شمش طلا آب شود و با ماشین ضرب سکه، سکۀ تقلبی تولید شود. سود این تولید غیرقانونی برای سکۀ امامی، نیم‌سکه، ربع‌سکه و سکۀ گرمی به‌ترتیب معادل 12، 14، 31 و 51 درصد در هر بار ضرب سکه است. سودی بس بزرگ که هر کاسب شریفی را ممکن است اغوا کند.
3. نسل دیگری از بازیگران آگاه در چنین مواقعی به شرافت انسانی خود چوب حراج نمی‌زنند و به سود اندک قناعت می‌کنند. آنها معتقدند، اگر طلا دارایی با ارزشی است چرا طلای حبابی را با طلای بی‌حباب جابجا نکنند. با این استدلال، نسل شریف بازیگران آگاه بازار سکه، سکه‌های خود را می‌فروشند و شمش طلا نگهداری می‌کنند و با این کار سکه‌های داغ خود را به دستان نسل متأخرناآگاهان بازار می‌سپارند.
نتیجۀ منطقی فعالیت‌های سوداگرانۀ یادشده، افزایش عرضۀ سکۀ طلا و کاهش قیمت آن است. نتیجه‌ای که در روزهای آتی شاهد آن خواهیم بود؛ نتیجه‌ای اجتناب‌ناپذیر که صاحبان سکه را متضرر و فروشندگان آن را منتفع خواهد ساخت.
حسین عبده تبریزی (مدیر عامل اسبق بورس اوراق بهادار تهران) و میثم رادپور