شاخص کل بورس روز گذشته بیش از ۵۰۰ واحد از ارتفاع خود را از دست داد و در سطح ۸۴هزار و ۵۶۵ واحد قرار گرفت. با این حساب دماسنج بورس پس از ۱۱ روز نوسان در کانال ۸۵هزار واحدی، سرانجام این کانال را از دست داد و در نیمه کانال ۸۴هزار واحدی قرار گرفت. ضمنا شاخص بورس روز گذشته بزرگ‌ترین افت خود را از ۱۷ خرداد سال جاری تجربه کرد. در واقع چهار ماه بود که خبری از افت‌های اینچنینی برای شاخص کل بورس نبود. دلیل اصلی افت‌های اخیر قیمت‌ها و شاخص بورس را نگرانی فعالان بازار سهام از تصمیم ترامپ درباره تایید پایبندی ایران به برجام عنوان می‌کنند.
یادی از دوره مذاکرات
روز گذشته شاخص ۳۰ گروه از گروه‌های ۳۸گانه بورسی سرخ‌پوش شد. تنها گروه‌های محصولات شیمیایی و تامین یوتیلیتی (با معاملات حمایتی) و گروه قند و شکر (به‌عنوان گروه دارای ضریب بتای منفی) روز گذشته با رشدی ملایم مواجه شدند. می‌توان ادعا کرد که روز گذشته بورس تهران سراسر به رنگ قرمز درآمده بود. مشابه چنین روندی بارها در بازه سال‌های ۹۲ تا ۹۴ در بورس تهران مشاهده شد. در آن دوره ریسک‌های سیاسی به‌عنوان مهمترین عامل اثرگذار بر تصمیمات سرمایه‌گذاران بورسی مطرح بود. به فاصله چند روز مانده به مذاکرات که به‌صورت دوره‌ای برای چند بار تمدید شد، قیمت‌ها در بورس تهران رو به صعود می‌گذاشت و درست پس از اعلام تمدید مذاکرات در بزنگاه‌های هسته‌ای، کلیت قیمت‌ها در بورس تهران رو به اصلاح می‌گذاشت. در آن دوره کم و بیش کلیت گروه‌ها به‌صورت همزمان روندهای قیمتی مشابهی را تجربه می‌کردند. برخی گروه‌ها با نوسان بیشتر و برخی دیگر نیز با نوسان کمتری مواجه می‌شدند، اما به‌طور کلی جهت حرکت‌های قیمت در گروه‌ها و نمادهای مختلف یکسان بود.
گروه‌های خودرو و ساخت قطعات، بانک‌ها و حملونقل در آن دوره که به مثلث هسته‌ای معروف شده بودند، بیش از سایر گروه‌ها با نوسان مواجه می‌شدند و سایر گروه‌ها به ترتیب اثرپذیری از مناسبات بین‌المللی در رتبه‌های پایین‌تر نوسان قرار می‌گرفتند. روز گذشته نیز اغلب گروه‌ها با افت سطح شاخص خود مواجه شدند. با صرف‌نظر از گروه‌های کوچک‌تر بازار از جمله گروه‌های استخراج زغال‌سنگ، استخراج سایر معادن و کاشی و سرامیک، دیروز این گروه خودرو و ساخت قطعات بود که از بین گروه‌های بزرگ بازار، بیشترین افت شاخص را به خود اختصاص داد. شاخص این گروه دیروز تقریبا ۳درصد از ارتفاع خود را از دست داد. قیمت‌های سهام خودرویی و البته شاخص این گروه محدوده‌های حمایتی مهمی را از دست داد و حالا معامله‌گران تکنیکال احتمالا انتظار افت‌های بیشتری را از این گروه دارند.
روند معاملات روز گذشته تماما خاطرات سال‌های ۹۲ تا ۹۴ را برای فعالان و تحلیلگران بورس زنده کرد. احتمالا اگر بخش قابل توجهی از نمادهای بانکی متوقف نبود، احتمالا روز گذشته باید شاهد افت قابل توجه شاخص گروه بانک‌ها و موسسات اعتباری می‌بودیم. فعالان بازار این روزها بیشتر از هر عامل مثبتی که در بازار سهام مطرح است، به یاد خاطرات بعضا تلخ سال‌های ۹۲ تا ۹۴ افتاده‌اند و هراس از شوک در مناسبات سیاسی تبدیل به مهمترین عامل اثرگذار در تصمیمات آنان است.
محرک‌های مثبتی که همچنان معتبر است
این روزها بازار سهام در حالی تمام توجه خود را به تصمیم دونالد ترامپ درباره برجام معطوف کرده است که به نظر می‌رسد همچنان وضعیت شرکت‌های بورسی رو به بهبود است. از اواخر بهار سال جاری قیمت‌ها در بازارهای جهانی فلزات اساسی و کانه‌های فلزی رو به رشد گذاشت. عامل اصلی رشدهای پیش آمده به خصوص در بازارهای روی، مس و فولاد تصمیمات اقتصادی بود که دولت چین برای ارتقای کیفیت محصولات خود و همچنین صیانت از محیط زیست اتخاذ کرد. با به کار بستن سیاست‌های جدید چین قیمت محصولات شرکت‌های فعال در گروه‌های فلزات اساسی و کانه‌های فلزی بورس تهران بهبود یافت و قیمت سهام این شرکت‌ها رفته‌رفته با رشد مواجه شد. علاوه بر آن چشم‌انداز رشد تورم و نرخ ارز نیز باعث می‌شد که سایر شرکت‌های بورسی مورد توجه فعالان بازار قرار گیرند. بنابراین در تعداد قابل توجهی از نمادهای بورسی انتظار اعمال تعدیلات مثبت در گزارش‌های پیش‌بینی سود، وجود دارد.
به جز ریسک سیستماتیک سیاسی برجام، تنها نکته منفی که در معاملات بازار سهام (پیش از افت‌های اخیر) مشاهده می‌شد، ضعف معاملات و میزان پایین ارزش معاملات روزانه بود. این در حالی بود که انتظار می‌رفت با کاهش سود سپرده‌های بانکی که این‌بار جدی‌تر از دفعات قبل به نظر می‌رسید، رفته‌رفته شاهد ورود نقدینگی جدید به بازار سهام باشیم. در واقع رشد قیمت‌های سهام در حالی رقم خورد که ارزش معاملات همزمان با آن رشد نکرد. حالا با پیش‌آمدن موضوع ریسک‌های سیاسی و با توجه به پشتوانه ضعیف نقدینگی برای رشدهای اخیر بازار، قیمت‌های سهام متزلزل نشان می‌دهند. نکته دیگر آنکه نسبت قیمت به درآمد در برخی گروه‌ها (از جمله گروه‌های کوچک و دارای میزان سهام شناور اندک) از ابتدای سال‌جاری تا حدودی حبابی شده بود و در بهترین حالت انتظار می‌رفت با توجه به فضای مثبت بازار سهام (پیش از مطرح‌شدن ریسک برجام) لااقل دچار افت چندانی نشوند که حالا با شکل‌گیری شوکی جدید شاهد فرار سرمایه‌گذاران خود هستند. حال چنانچه ریسک برجام در اواخر مهرماه به نفع بازار سهام برطرف شود، می‌توان انتظار داشت که بورس همان راه تابستان خود را ادامه دهد؛ چرا‌که محرک‌های مثبت بورس همچنان معتبر هستند.
فرار حقیقی‌ها از بازار
روز گذشته ارزش خرد معاملات سهام و حق‌تقدم در نمادهای عادی بالغ بر ۱۴۳ میلیارد تومان شد. این میزان نسبت به روزهای اخیر افزایش قابل‌توجهی را به نمایش گذاشته است. اما این افزایش ارزش معاملات چندان به وضعیت این روزهای بورس کمک نمی‌کند. آمار معاملات نشان میدهد که خالص خرید اشخاص حقوقی روز گذشته ۴۷ میلیارد تومان بوده است. به عبارت ساده‌تر روز گذشته به اندازه ۴۷ میلیارد تومان از مالکیت اشخاص حقیقی به حقوقی‌ها منتقل شد. همواره این اشخاص حقیقی بوده‌اند که در بورس تهران هیجانی‌تر معامله کرده‌اند، بنابراین افت فعلی بازار را می‌توان نتیجه هیجان اشخاص حقیقی در‌نظر گرفت.
رشد بی‌موقع دلار و طلا
همان‌طور که اشاره شد روزهای اخیر یادآور خاطرات بورس تهران در سال‌های ۹۲ تا ۹۴ است. در آن دوره از آنجایی که تحلیل صحیحی در بازار سهام از مناسبات سیاسی بین‌المللی وجود نداشت، فعالان این بازار به نوسان‌های بازار ارز و طلا به‌عنوان دماسنجی از ریسک‌های سیاسی نگاه می‌کردند. در آن سال‌ها رشد نرخ ارز نویدبخش افزایش ارزش ریالی درآمدهای صادراتی نبود، بلکه نشانی از افزایش تنش‌های بین‌المللی در‌نظر گرفته می‌شد.
در دوره فعلی نیز به‌نظر می‌رسد که بورس تهران نوسان بازارهای طلا و ارز را با حساسیت رصد می‌کند. دست بر قضا التهاب‌های سیاسی اخیر با دوره افزایش تقاضای دلار (با توجه به قرار گرفتن در آستانه سال نوی میلادی و اربعین حسینی) همزمان شده است و رشد طبیعی نرخ دلار به مثابه رشد نرخ ارز در بزنگاه‌های هسته‌ای سال‌های ۹۲ تا ۹۴ در‌نظر گرفته می‌شود. از ابتدای سال‌جاری احتمال رشد دلار تا سطوح بیش از ۴هزار تومان در نیمه دوم سال قابل پیش‌بینی بود. در واقع رشد نرخ دلار تا مرز ۴هزار تومان چندان هم دور از ذهن به نظر نمی‌رسید، با این وجود افزایش نرخ ارز در برهه فعلی به عاملی برای تشدید هیجان بورس‌بازان تبدیل شده است.
پایان تعطیلات چین و احتمال افت قیمت‌های جهانی
در هفته گذشته قیمت‌های جهانی فلزات اساسی تا حدودی رشد نشان داد. فلز روی حتی تا محدوده بیش از ۳هزار و ۳۰۰ دلار پیش‌روی کرد و قیمت هر تن فلز مس نیز رو به صعود گذاشت. این در حالی بود که چین در تعطیلات ملی به‌سر می‌برد. این تعطیلات امروز به پایان می‌رسد و این امکان وجود دارد که قیمت‌ها پس از تعطیلات یک‌هفته‌ای دوباره به سطوح قبلی خود بازگردند، بنابراین این احتمال وجود دارد که تقارن افت قیمت‌های جهانی با ریسک‌های سیاسی تحمیل‌شده به بورس تهران باعث افت شدیدتر و تشدید هیجان منفی بورس شود.
مروری بر آمار معاملات دیروز
در معاملات روز گذشته گروه‌های خودرو، شیمیایی و رایانه با بیشترین حجم و ارزش معاملات در صدر برترین گروه‌های صنعت قرار گرفتند. همچنین دیروز سهامداران بورس تهران بیش از ۸۳۶ میلیون برگه سهم، حق‌تقدم و سایر دارایی‌های مالی را در بازار دست‌به‌دست کردند که ارزش این مبادلات بیش از دو هزار و ۳۲۹ میلیارد ریال بود و در ۶۶ هزار نوبت معاملاتی انجام شد. از این میان تقریبا ۱۴۳ میلیارد تومان به معاملات خرد سهام و حق تقدم در نمادهای عادی اختصاص یافت. در معاملات دیروز نمادهای سایپا، پالایش نفت بندرعباس، پالایش نفت تهران، فولاد‌مبارکه، چادرملو و ایران‌خودرو با بیشترین تاثیر منفی بر شاخص افت ۵۰۵ واحدی این متغیر را رقم زدند. این در حالی بود که صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس بیشترین تاثیر مثبت را بر شاخص ثبت کرد.
صدرنشینی بازار دیروز با بیشترین رشد قیمت متعلق به نمادهای معدنی دماوند، قند شیرین خراسان، سپنتا، قند پیرانشهر، قند ثابت خراسان، پتروشیمی فجر و آهنگری تراکتورسازی ایران بود. در مقابل نمادهای حمل و نقل پتروشیمی، فروسیلیس ایران، بین‌المللی محصولات پارس، آبسال، تولید محور خودرو، نیرو‌ترانس و پارس‌سرام با بیشترین کاهش قیمت در انتهای جدول معاملات قرار گرفتند. دیروز سرمایه‌گذاران بورسی برای خرید اوراق مشارکت شهرداری سبزوار، اوراق مشارکت شهرداری مشهد، اوراق مشارکت شهرداری شیراز و اوراق مشارکت شهرداری تهران طولانی‌ترین صف‌های خرید را ثبت کردند. این در حالی بود که در سوی دیگر بازار، سرمایه‌گذاران بورسی برای خروج از سهام چدن‌سازان، اوراق صکوک سایپا و سهام حملونقل بین‌المللی خلیج فارس سنگین‌ترین صف‌های فروش را تشکیل دادند.