بورس تهران با کسب بازدهی بیش از ۱۲ درصدی از ابتدای سال، یکی از دوره‌های رونق خود را پشت‌سر می‌گذارد و همچنان پیشتاز بازارهای مالی و پولی کشور است. عمده این رشد از اوایل تابستان شروع شد؛ جایی که شاخص کل بورس از کانال ۷۸ هزار واحدی مسیر نزولی خود را تغییر داد و اکنون تا نیمه بالایی کانال ۸۶ هزار واحدی صعود کرده است. اما بازدهی فعالان بازار سهام طی این دوره با توجه به سبد سرمایه‌گذاری آنها متفاوت بوده است. برای آن دسته از بازیگران که به‌طور مستقیم سهام خرید و فروش می‌کنند باید به عملکرد صنایع مختلف بورس توجه کرد. بررسی‌ها نشان میدهد در تابستان، گروه‌های کالایی نظیر فلزات اساسی، کانه‌های فلزی و فرآورده‌های نفتی با بیشترین اقبال ازسوی سهامداران همراه بودند. کارشناسان معتقدند در فصل پاییز ریسک برجام در تقابل با نرخ دلار قرار می‌گیرد و تکرار الگوی تابستان در این دوره نیز دور از انتظار نیست. در سوی دیگر، سرمایه‌گذارانی قرار داشتند که از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری (فعالیت غیرمستقیم) به بورس وارد شدند. بررسی‌ها تاکید می‌کند بازدهی بخش مهمی از این صندوق‌ها در ۶ ماه ابتدایی سال و همچنین ماه مهر از شاخص کل بورس بالاتر بوده است. بنابراین صندوق‌ها می‌توانستند برای فعالان غیرحرفه‌ای بازار سهام گزینه مطلوب‌تری باشند.
نماگر بورس تهران روز گذشته با رشد ۱۸۳ واحدی همراه شد و در نیمه کانال ۸۶ هزار واحدی قرار گرفت. در حال‌حاضر به نظر می‌رسد معاملات بورس تهران در فصل جاری، شباهت‌های بسیاری با تابستان دارد، به‌طوری که روند قیمت‌ها در بازارهای جهانی در مسیر مناسبی قرار داشته و نرخ دلار نیز روند رو‌به رشد خود را ادامه میدهد. در مقابل اما همچنان ریسک سیاسی مربوط به تصمیم کنگره آمریکا در خصوص برجام پابرجاست. ریسکی که بیشترین تاثیر خود را بر گروه‌هایی همچون خودرو به‌جا می‌گذارد.
بر این اساس به‌نظر می‌رسد در پاییز نیز شاهد پیشتازی گروه‌های کالامحور همچون فلزی- معدنی‌ها، پالایشی‌ها و پتروشیمی‌های اوره‌‌ساز و متانول‌ساز باشیم. در عین حال انتظار می‌رود گروه‌های کم‌ریسک‌تر بورس تهران همانند مخابراتی‌ها و رایانه‌ای‌ها که عمدتا واکنش کمتری به شرایط سیاسی و ریسک‌های سیستماتیک نشان می‌دهند، خودنمایی کنند. در این میان تنها اصلاح قیمت‌ها می‌تواند سبب افزایش جذابیت قیمتی نمادهای زیرمجموعه سایر گروه‌های سهامی شود.
تکرار تابستان بورس در معاملات پاییز
همانطور که در گزارش دوشنبه تحت عنوان «خطای تحلیلی در بورس تهران» اشاره شده است، همواره به‌صورت سنتی تابستان به دلیل فشار تسویه اعتبارات کارگزاری‌ها در شهریورماه به‌عنوان فصل رکود بازار سهام همراه با ریزش سطح قیمت‌ها و افول ارزش معاملات شناخته می‌شد. وضعیتی که البته در شهریور سال‌جاری چهره‌ای متفاوت به خود گرفت، به‌طوری که با وجود افت ارزش معاملات، نماگر بازار سهام رشد ۲/ ۴ درصدی را تجربه کرد. در این ماه اگرچه بورس تهران با فشار فروش و هراس از تسویه اعتبارات مواجه بود اما سیگنال‌های مثبت از بازار جهانی، رشد نرخ دلار و انتظار برای تعدیل مثبت در نمادهای فلزی و معدنی و همچنین سیگنال‌های مثبت از دیگر گروه‌ها مانند پالایشی‌ها موجب شد شاخص به مسیر صعودی خود ادامه دهد. در مجموع طی ۳ماه تابستان، شاخص کل بورس تهران با بازدهی ۹ درصدی همراه شد.
همچنین عملکرد تابستان ۹۶ نشان از کسب بیشترین بازدهی توسط گروه‌های کامودیتی‌محور (کالایی‌ها) بازار سهام دارد. به این ترتیب ۳ گروه فلزات اساسی، کانه‌های فلزی و فرآورده‌های نفتی به ترتیب با رشد ۴۰، ۳۷ و ۲۴ درصدی در صدر دیگر صنایع بورسی قرار گرفتند. در نقطه مقابل گروه سایر معادن با تک‌نماد «کماسه»، استخراج نفت با تک‌نماد «حفاری» و دستگاه‌های برقی به ترتیب با افت ۳۲، ۲۴ و ۱۱ درصدی بیشترین ریزش را در کارنامه تابستان ۹۶ بورس تهران ثبت کردند. بر این اساس تابستان امسال را می‌توان تابستان داغ گروه کالامحور بورس تهران عنوان کرد. در حال حاضر نیز با ورود به فصل پاییز وضعیتی مشابه تابستان دیده می‌شود. قیمت کالاها در بازارهای جهانی همچنان در سطوح بالایی قرار دارند. نرخ دلار به روند افزایشی خود ادامه داده است.با این شرایط به نظر می‌رسد همچنان شاهد پیشتازی گروه‌های کالامحور همچون فلزی-معدنی‌ها، پالایشی‌ها و پتروشیمی‌ها باشیم. در عین حال انتظار می‌رود گروه‌های کم‌ریسک‌تر بورس تهران همانند مخابراتی‌ها و رایانه‌ای‌ها که عمدتا واکنش کمتری به شرایط سیاسی و ریسک‌های سیستماتیک نشان می‌دهند، خودنمایی کنند. در این شرایط از آنجایی که گروه‌های مذکور جزو گروه‌های بزرگ بازار سهام هستند، انتظار می‌رود، رشد شاخص ادامه یابد.رشدی که بعید نیست شاخص سهام را تا قله تاریخی هدایت کند. با این همه نباید فراموش کرد که همچنان ریسک سیستماتیکی بورس تهران را تهدید می‌کند. تصمیم کنگره در رد یا تایید گزارش رئیس‌جمهوری آمریکا در مورد برجام موضوعی است که همچنان بر سر معاملات سهام سایه افکنده است. در ادامه گزارش به تشریح عوامل مذکور می‌پردازیم.
محرک‌های پاییز بورس تهران
تداوم رشد قیمت‌ها در بازارهای جهانی: همانطور که اشاره شد یکی از مهمترین عواملی که زمینه رشد ۹ درصدی نماگر بازار سهام طی معاملات تابستان را فراهم آورد، رشد قابل توجه قیمت‌ها در بازارهای جهانی بود. وضعیتی که با ورود به پاییز نیز همچنان تداوم دارد. بر این اساس روز گذشته نیز قیمت بسیاری از فلزات اساسی با رشد همراه شد.قیمت مس دیروز با رشد ۲/ ۱ درصدی همراه شد و به ۷۰۹۷ دلار در هر تن رسید. مرکز آمار چین روز گذشته آمار تولید مس کاتد چین در ماه سپتامبر را منتشر کرد که نشان از رشد ۸/ ۶ درصدی معادل ۷۷۴ هزار تن (بالاترین سطح از دسامبر ۲۰۱۶) داشت. واردات کنسانتره چین نیز در ماه سپتامبر به رقم ۴۷/ ۱ میلیون تن رسیده که بالاترین سطح در ۶ ماه گذشته است. این آمار که به معنای تشدید تقاضای واردات کنسانتره مس توسط چین بوده، محرکی برای رشد قیمت این فلز به‌شمار می‌رود. بهای آلومینیوم نیز دیروز ۱۶ دلار افزایش یافت و ۲۱۵۸ دلار در هر تن معامله شد. همچنین در معاملات روز گذشته بورس‌های لندن و شانگهای، قیمت روی روندی رو به رشد داشت. روی با رشد ۴/ ۱ درصدی تا سطوح ۳۱۷۹ دلار در هر تن رشد کرد. در این‌خصوص نیز انتشار آمار کاهش ۷/ ۲ درصدی تولید روی چین به‌عنوان محکی برای افزایش واردات این کشور و در نتیجه رشد تقاضای جهانی عمل کرد. سرب نیز وضعیت مشابهی را تجربه و به سطوح ۲۰۵۸ دلار در هر تن در بورس لندن صعود کرد.
قیمت بیلت فولاد نیز در معاملات دیروز تانگشان چین با رشد ۶ دلاری همراه شد. در این خصوص در حالی شهرداری تانگشان، فولادسازان این شهر را یک ماه زودتر از موعد قانونی به اجرای برنامه کاهش تولید مدنظر دولت چین ملزم کرده بود که روز یکشنبه از واحدهای صنعتی از جمله فولادسازان خواست تا برای جلوگیری از آلودگی شدید پیش روی این شهر تولید خود را در سه روز آتی بیش از پیش کاهش دهند.به این ترتیب به نظر می‌رسد در پاییز نیز همچنان شاهد تداوم رشد قیمت‌ها در بازارهای جهانی باشیم. امری که می‌تواند اقبال معامله‌گران به سهام مربوطه در بورس تهران را تداوم بخشد.
روند صعودی نرخ دلار: نرخ دلار که از ۱۷ مهرماه با نزدیک شدن به مهلت اعلام تصمیم ترامپ درخصوص برجام افسارگسیخته وارد کانال۴ هزار تومانی شده بود، روز گذشته نیز به ۴۰۲۳ تومان رسید. نرخ ارز همواره از متغیرهای تاثیرگذار بر شاخص قیمت سهام در بورس‌های معتبر دنیا است. در واقع نرخ ارز، قیمت نسبی پول خارجی به پول داخلی است که به‌عنوان یکی از عوامل کلان اقتصادی، همواره مورد توجه جامعه اقتصادی و مالی بوده است. در این میان با توجه به صادراتی و وارداتی بودن شرکت‌های فعال در بازار سهام و میزان وابستگی آنها به نرخ ارز، نوسانات نرخ ارز می‌تواند تاثیرات متفاوتی بر منابع پذیرفته شده در بورس و شرکت‌ها بگذارد.
به عبارتی دیگر در صورتی که یک بنگاه اقتصادی برای تامین مواد اولیه، خرید تجهیزات و تکنولوژی تولید از تقاضاکنندگان ارز باشد، تغییرات نرخ ارز می‌تواند برنامه‌های تولیدی این شرکت‌ها را دستخوش تغییراتی کند و بهای تمام شده محصولات تولیدی این دسته از بنگاه‌ها را افزایش یا کاهش دهد. در مقابل افزایش نرخ ارز برای شرکت‌های صادرات محور، اثری مثبت در پی دارد. به این ترتیب با رشد نرخ ارز به ویژه دلار، محصولات تولیدی این کشورها با قیمت بالاتری به فروش رفته و سودآوری بیشتری نصیب شرکت‌های صادرکننده می‌شود. این عامل حمایتی اما تنها مختص نرخ ارز در بازار آزاد نیست. در حال حاضر نرخ تسعیر ارز در یکی از صنایع بزرگ بورس تهران نرخ مبادله‌ای است. همانطور که پیش از این نیز در گزارش‌های «دنیای اقتصاد» بررسی شد، رشد نرخ ارز مبادله‌ای در میان پالایشی‌ها به‌طور همزمان بر خرید و فروش این شرکت‌ها تاثیرگذار است و با افزایش حاشیه سود پالایشی‌ها، افزایش سودآوری را به دنبال دارد. رصد نوسانات نرخ دلار مبادله‌ای از ابتدای سال تاکنون نیز نشان‌دهنده رشد حدود ۶ درصدی این ارز است.در این میان نیز با فرض تداوم رشد نرخ دلار در ماه‌های آتی، از آنجا که برآیند افزایش نرخ این ارز به نفع ۵۰ درصد شرکت‌های بورس تهران ارزیابی می‌شود، نقش حمایتی رشد این نرخ بر وضعیت آتی بورس تهران کاملا عیان است.
معامله‌گران در انتظار تصمیم کنگره آمریکا
با وجود اینکه انتظار می‌رفت با آغاز مهرماه شاهد ورود نقدینگی جدید به بازار سهام باشیم، اما هراس از ریسک‌های سیاسی ناشی از سخنان ترامپ درخصوص برجام سبب وضعیتی عکس در این بازار شد؛ به‌طوری که بخشی از نقدینگی حاضر در بورس تهران با نگرانی از این ریسک سیستماتیک از بازار خارج شدند و بیش از ۲۰۰ میلیارد تومان از سبد سهام حقیقی‌ها به پرتفوی معامله‌گران حقوقی منتقل شد.دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری آمریکا در هفته پایانی مهرماه، ضمن ایراد اظهارات تند علیه ایران، سرنوشت توافق هسته‌ای را به کنگره سپرد تا در یک مدت ۶۰ روزه این موضوع را تعیین تکلیف کند. درخصوص نتیجه‌گیری کنگره تحلیل‌های بسیاری شنیده می‌شود. در این میان نتیجه هر چه باشد اما در این مهلت تعیین شده، افزایش احتیاط در میان معامله‌گران را به دنبال خواهد داشت. در این میان به نظر می‌رسد خودرویی‌ها بیشترین واکنش را نسبت به این موضوع نشان دهند.
همگام با بازیگران بازار
روز گذشته تغییر مالکیت میان بازیگران اصلی بازار بیش از ۷۹ میلیون سهم و در مسیر حقیقی به حقوقی بود. این جابه‌جایی نقدینگی معادل ۳۲ میلیارد و ۲۸۰ میلیون تومان را از سبد سهام حقیقی‌ها به پرتفوی حقوقی‌ها منتقل کرد تا بیشترین مقدار تغییر مالکیت به نفع بازیگران حقوقی از ۱۶ مهرماه در کارنامه بورس تهران ثبت شود. بیشترین میزان خالص خرید در معامله‌گران حقوقی اما به نماد معاملاتی شرکت داده‌گستر عصر نوین اختصاص داشت. به این ترتیب دیروز افزون بر ۴۵ میلیون سهم «های وب» به ارزش ۲۰ میلیارد تومان از سبد سهام معامله‌گران حقیقی به پرتفوی حقوقی‌ها منتقل شد. پس از «های وب»، بیشترین خالص خرید حقوقی‌ها در نماد معاملاتی شرکت فولاد کاوه جنوب کیش شکل گرفت. به‌طوری‌که حدود ۲۶ میلیارد تومان از خریدهای روز گذشته در نماد «کاوه» از سوی حقوقی‌ها به ثبت رسید. هر چند خرید معامله‌گران حقیقی از این نماد از حقوقی‌ها سبقت گرفت اما با فروش ۹۹ درصدی این معامله‌گران (حقیقی‌ها)، ورق تغییر مالکیت به نفع معامله‌گران حقوقی برگشت. در مجموع برآیند این موضوع به تغییر مالکیت ۲۶ میلیون سهمی «کاوه» به ارزش بیش از ۵ میلیارد تومان در مسیر حقیقی - حقوقی منجر شد. در آن سوی بازار نیز حقیقی‌ها بیشترین تحرک خود را در نماد معاملاتی شرکت‌های الکتریک خودرو شرق، فولاد مبارکه اصفهان و کابل البرز دیده شد. به این ترتیب دیروز حدود ۴ میلیون سهم «خشرق» از پرتفوی سهامداران حقوقی به سبد سهام حقیقی‌ها منتقل شد. این جابه‌جایی رقمی معادل یک میلیارد و ۹۶ میلیون تومان به پرتفوی این گروه از معامله‌گران منتقل کرد. «فولاد» نیز که پس از انتشار پیش‌بینی درآمد هر سهم خود برای دوره ۶ ماهه روی سامانه کدال و تعدیل مثبت ۷۸ درصدی، مورد توجه سهامداران حقیقی قرار گرفته است، دیروز نیز شاهد تغییر مالکیت ۴/ ۷ میلیون تومانی به نفع این معامله‌گران بود. در «بالبر» نیز ۵/ ۲ میلیون سهم به ارزش ۶۲۰ میلیون تومان در مسیر حقوقی به حقیقی منتقل شد.
در بازار چه گذشت؟
همانطور که اشاره شد، در داد و ستدهای روز گذشته شاخص کل بورس تهران ۱۸۳ واحد (معادل ۲/ ۰ درصد) رشد کرد و به رقم ۸۶ هزار و ۵۲۹ واحد رسید. شاخص کل هم‌وزن (با اثر یکسان نمادها) اما وضعیتی متفاوت داشت و با افت حدود ۱۱/ ۰ درصدی همراه شد. موضوعی که نشان از تاثیرگذاری نمادهای بزرگ بازار سهام بر نماگر اصلی بازار دارد. ارزش معاملات خرد بورس تهران نیز دیروز روندی صعودی گرفت و با رشد ۳ درصدی نسبت به روز دوشنبه، به بیش از ۱۵۰ میلیارد تومان رسید.در عین حال روز گذشته حدود ۵۱ درصد از ارزش معاملات در اختیار ۱۰ نماد قرار گرفت. در این میان نماد معاملاتی شرکت‌های داده‌گستر عصرنوین، فولاد کاوه جنوب کیش، فولاد مبارکه اصفهان، مخابرات ایران و پالایش نفت تهران بیشترین ارزش معاملات این روز بورس تهران را تجربه کردند.
بررسی روند صنایع بورسی در روز گذشته نشان میدهد از ۳۸ صنعت مورد بررسی، شاخص ۱۵ صنعت با رشد همراه شد و ۱۹ صنعت نیز معاملات روزانه خود را با افت پشت سر گذاشتند (شاخص ۴ صنعت بدون تغییر ماند). در این میان گروه انتشار، چاپ و تکثیر با تک نماد «چافست» بیشترین بازدهی (۸۵/ ۴ درصد) در میان صنایع بورسی را کسب کرد. پس از آن نیز قندی‌ها با رشد ۲ درصدی همراه شدند و استخراج سایر معادن بازدهی ۵/ ۱ درصدی را تجربه کرد. در مقابل اما گروه زراعت با تحمیل زیان ۵/ ۳ درصد به سهامداران خود در قعر جدول بازدهی روز گذشته صنایع بورسی قرار گرفت. در عین حال روند صنایع روز گذشته بازار سهام نشان از افزایش تقاضا در گروه‌های کالایی دارد. به این ترتیب فلزی‌ها با بیشترین ارزش معاملات بالغ بر ۳۶ میلیارد تومان در صدر برترین گروه‌های صنعت قرار گرفتند. گروه اطلاعات و ارتباطات نیز به لطف معاملات در تک نماد خود یعنی «های وب» در رده دوم صنایع بورسی از منظر ارزش معاملات قرار گرفت. پس از گروه اطلاعات و ارتباطات، بیشترین حجم و ارزش معاملات در اختیار گروه خودرو و ساخت قطعات قرار گرفت. خودرویی ها نیز معاملاتی بالغ بر ۱۳ میلیارد تومان را تجربه کردند. روز گذشته «خساپا» و «خودرو» به‌عنوان بزرگ‌ترین نمادهای این گروه به ترتیب شاهد تغییر مالکیت ۲۷ و ۵۷۱ میلیون تومانی به نفع معامله‌گران حقوقی بودند. بیشترین افزایش قیمت روز گذشته بورس تهران نیز به نماد معاملاتی شرکت‌های معادن منگنز ایران، قند شیرین خراسان، افست، قند اصفهان و کابل البرز اختصاص پیدا کرد. در مقابل اما نماد معاملاتی شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی خلیج‌فارس، سیمان شاهرود، ایران تایر، حمل و نقل پتروشیمی و پاکسان بیشترین کاهش قیمت سه‌شنبه بورس تهران را تجربه کردند. پالایشی‌ها نیز روز گذشته روند قیمتی مثبتی را پشت سر گذاشتند؛ به‌طوری که از ۷ نماد فعال در گروه فرآورده‌های نفتی، ۵ نماد با رشد قیمت همراه شدند. در این خصوص رشد حدود ۲۹ درصدی بهای نفت برنت از ۲۱ ژوئن تاکنون و به دنبال آن افزایش حاشیه سود پالایشی‌ها از مهمترین عوامل بنیادی تاثیرگذار بر روند قیمتی این نمادها است. در آن سو اما همچنان نامشخص بودن نرخ‌گذاری پالایش و پخش عامل تداوم تردیدها است.