دادوستد سهام در بورس تهران همچنان در سایه ریسک‌های غیراقتصادی انجام می‌شود. در حالی که به زمان تصمیم‌گیری رئیس‌جمهوری آمریکا درباره توافق هسته‌ای کمتر از یک هفته باقی مانده است، ارزش سهام تحت تاثیر هیجانات سیاسی سیر نزولی خود را ادامه میدهد. شاخص کل بورس تهران روز گذشته افت ۳/ ۰ درصدی را ثبت کرد و ضمن واگذاری یک کانال دیگر، در سطح ۹۲ هزار و ۸۵۰ واحد قرار گرفت. همزمان، شاخص کل هم‌وزن به‌عنوان نماگر عمومی قیمت سهام با اثرگذاری یکسان نمادها، با کاهش ۷/ ۰ درصدی مواجه شد. واگرایی این دو شاخص در معاملات دیروز حاکی از مقاومت تقاضا در سهام بزرگ و بنیادی بازار و در نتیجه افت کمتر شاخص کل است. به بیان دیگر برآیند نیروهای عرضه و تقاضا در سهام از پتانسیل‌های نهفته در سهام بنیادی بازار حکایت دارد و به همین دلیل است که به رغم فشار سنگین وزنه‌های سیاسی بر قیمت‌ها، قدرت تقاضا مانع از افت بیشتر ارزش سهام شده است.
تنها پنج روز دیگر باقی است تا سرنوشت فرسایشی برجام از ابهام درآید و مسیر آینده بازارها در اقتصاد ایران مشخص شود. از این رو، هر چه به زمان تصمیم نهایی ترامپ نزدیک میشویم هیجان فعالان بازارهای مالی نیز افزایش می‌یابد. در واقع، فضاسازی رسانه‌ای ترامپ با جنگ توییتری خود به لحاظ روانی نقش عمده‌ای در تشدید نگرانی‌ها و اعمال فشار روانی به خصوص در بازارهای مالی داشته است و به نظر می‌رسد تا واپسین روز تصمیم‌گیری این روند ادامه یابد. تحلیل‌های متفاوت و گاه متناقضی در رابطه با خروج بدون‌شرط آمریکا از برجام ، عدم خروج یا تحمیل توافقی مکمل از سوی این کشور بر توافق هسته‌ای وجود دارد.
اما نتیجه هر چه باشد این موضوع بر کسی پوشیده نیست که هیجانات در این برش زمانی تاثیر بیش از واقع بر رفتار بازیگران بازارها دارد. مبادلات غیررسمی در بازار ارز و سکه حاکی از بازگشت قیمت‌ها به مدار صعودی و ثبت رکوردهای تازه است. به گزارش «دنیای اقتصاد» دلار در بازار غیررسمی طی ساعاتی از روز گذشته به نرخ مرز ۶ هزار و ۹۰۰ تومان هم خرید و فروش شده است؛ همزمان، قیمت سکه نیز رشد قابل‌ملاحظه‌ای را طی دو روز اخیر ثبت کرد و در بالاترین سطح تاریخی خود، یعنی در محدوده قیمت ۲ میلیون و ۲۰ هزار تومان مبادله می‌شد. همچنین قیمت قراردادهای آتی در بورس کالا نیز نشان‌دهنده انتظارات فزاینده از آینده قیمت‌هاست.
از سوی دیگر، در بازار سهام نیز شاهد تداوم عقب‌نشینی سهامداران و تنزل ۲۵۰ واحدی شاخص کل این بازار طی روز گذشته بودیم. مجموعه این شرایط به خوبی نشان از شدت تاثیر ریسک سیستماتیک بر بازارهای مالی کشور دارد. در عین حال، برخی نشانه‌ها از معاملات سهام در بورس تهران حکایتی دیگر داشت.
مقاومت در سطوح بنیادی
به‌رغم فضای ملتهب و نگران بازارها، خرید و فروش در برخی از صنایع بورس تهران نشان‌دهنده امیدواری به بهبود وضعیت سهام و توقف روند نزولی قیمت‌هاست. هر چند قیمت‌ها تحت تاثیر سیاست جدید ارزی و ریسک برجام با فشار عرضه سهام، اصلاح نسبی را تجربه کرد اما بررسی جزئیات معاملات، حاکی از مقاومت سهام بنیادی در برابر فشار عوامل کلان، به‌خصوص ریسک‌های سیاسی است. بنابراین بر خلاف جریان منفی حاکم بر معاملات در روزهای اخیر، شاهد شکل‌گیری کف حمایتی از برخی سهام بنیادی بازار بودیم.
می‌توان نمونه‌هایی از قدرت تقاضا در صنایع مختلف به ویژه گروه‌های موسوم به کالایی آورد که به اتکای پشتوانه‌های بنیادی، نه‌تنها از افت قیمت‌ها جلوگیری کرد، که با غلبه بر فشار عرضه، رشد قیمتی سهم را رقم زده است. برای مثال، قیمت سهام «فولاد»، روند کم‌نوسانی را در ساعات اولیه تجربه کرد اما حضور پررنگ متقاضیان در سمت خرید منجر به رشد یک درصدی قیمت این سهم و اثرگذاری مثبت بر شاخص کل شد. دیگر فولادسازان بازار سهام نیز وضعیتی مشابه «فولاد» را تجربه کردند و با افزایش تقاضا در میانه معاملات، از افت قیمت سهم در امان ماندند. در معاملات روز گذشته «فاسمین» به‌رغم فشار اولیه عرضه در ساعات پایانی معاملات رشد ملایمی را ثبت کرد.
در گروه پتروشیمی نیز، نماد «پارسان» با همین الگوی معاملاتی در رتبه دوم نمادها با بیشترین اثر مثبت بر نماگر کل بازار قرار گرفت. بررسی‌های دقیق‌تر نشان میدهد معاملات اغلب سهام گروه پتروشیمی از چنین الگویی تبعیت کرده است؛ از آن جمله می‌توان به دادوستد در نمادهای «جم»، «شپدیس» و «زاگرس» اشاره کرد که نشان‌دهنده خریدهای پرحجم و قدرت تقاضا در ساعات پایانی معاملات دیروز است. در نهایت با رشد قابل قبول قیمت سهم هر کدام از این بنگاه‌ها شاهد حمایت از نماگر سهام بودیم. در فرابورس نیز شاهد بیشترین اثرگذاری مثبت نماد «زاگرس» در محاسبه شاخص این بازار بودیم.
در گروه معدنی نیز کمابیش چنین وضعیتی حاکم بود. برای مثال، نماد گل گهر و توسعه معادن روی در میانه معاملات روز گذشته و با حمایت سهامداران حقوقی رشد مناسب قیمت سهم را به ثبت رساندند. برآیند چنین مقاومتی در تقاضای سهام گروه‌های فلزی، پتروشیمی و کانه‌های معدنی منجر به رشد شاخص این صنایع در پایان معاملات دیروز شد. در عین حال، وضعیت نامشخص گروه پالایشی به دلیل ابهام در نرخ خوراک و محصول نهایی این دسته از بنگاه‌های بازار منجر به عقب‌نشینی فعالان بازار در سهام این گروه شده است. افت شاخص گروه پالایشی در حالی رقم می‌خورد که عوامل موثر بر سودآوری شرکت‌های پالایشگاهی وضعیت مطلوبی دارد اما به نظر می‌رسد خلأ اطلاعاتی ناشی از وقفه در انتشار گزارش عملکرد این شرکت‌ها مانع از حضور فعالان در سمت خرید سهام پالایشی شده است. در گروه خودرو اما وضع به گونه‌ای دیگر رقم خورد. با‌توجه به اثرپذیری مستقیم سهام این گروه از برجام این انتظار وجود دارد که در روزهای آینده نیز فشار عرضه در گروه خودرو بیش از سایر صنایع باشد.
از برآیند رفتار سهامداران در روزهای اخیر چنین برداشت می‌شود که با‌توجه به افت اخیر شاخص بورس تهران، حتی اگر طبق سناریویی بدبینانه، لغو برجام به واقعیت بپیوندد، این احتمال وجود دارد که کاهش قیمت سهام خیلی شدید نباشد؛ دلیل این امر را چنانکه گفته شد باید در حمایت عوامل بنیادی جست که همچنان از ارزندگی سهام مرتبط در بورس تهران حکایت دارد.
حمایت پایدار حقوقی‌ها
استمرار جریان تغییر مالکیت سهام از سوی سهامداران حقیقی به پرتفوی اشخاص حقوقی بازار نیز وضعیت هیجانی بازار را نمایش میدهد. این الگو به‌طور سنتی با بروز ریسک‌های کلان و نگرانی‌های سهامداران نسبت به وقایع بیرون از بازار خودنمایی می‌کند و سهامداران حقیقی به دلیل ریسک‌گریزی بیشتر عموما تمایلی به ادامه حضور در میدان معاملات را ندارند. بنابراین، جور نااطمینانی‌ها به دوش مالکان عمده سهام قرار می‌گیرد؛ ضمن اینکه این دسته از فعالان در شرایط هیجانی به ارزندگی سهام نیز توجه می‌کنند و همین موضوع، جریان تغییر مالکیت را به نفع آنها رقم می‌زند.
فعالان حقوقی بازار همچنان با قدرت در سمت خرید سهام حضور دارند. هر‌چند در سهام گروه بانک شاهد بازی بازارگردان و حمایت تمام‌قد از سهام این مجموعه هستیم، اما خرید سهام در دیگر صنایع از پشتوانه‌های بنیادین برخوردار است. به عبارت دیگر، سهامداران حقوقی با پرهیز از هیجانات کاذب، همچنان در صنایعی نظیر پتروشیمی، فرآورده‌های نفتی و کانه‌های فلزی و فلزات اساسی خریدهای قابل‌توجهی را ثبت کرده‌اند. یک برداشت که از رفتار فعالان و جابه‌جایی سهام در بین اشخاص حقیقی و حقوقی می‌شود این است که اغلب فعالان حقوقی به اتکای پشتوانه‌های بنیادین در سهام کالایی دست به خرید زده‌اند. روز گذشته نزدیک ۶ میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان سهم از سبد سهام اشخاص حقیقی به پرتفوی حقوقی‌ها منتقل شد. بیشترین خالص خرید اشخاص حقوقی در سهام گروه بانکی ثبت شد که حدود ۴ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان سهم به پرتفوی خود افزودند. اما تحرک سهامداران حقوقی محدود به گروه بانک نشد و در هر کدام از صنایع پتروشیمی، پالایشی و کانه‌های فلزی نیز تغییر مالکیت بیش از ۲ میلیارد تومان را ثبت کردند.
در عین حال، یکی از رویدادهای دیروز تحرکات گسترده سهامداران حقیقی در سهام گروه سرمایه‌گذاری بورس تهران بود. فعالان حقیقی در پایان معاملات دیروز بیش از ۵/ ۸میلیارد تومان سهم از گروه سرمایه‌گذاری را به نام خود ثبت کردند. حضور پررنگ سهامداران در گروه سرمایه‌گذاری به علت خرید ۹ میلیارد تومانی این دسته از سهامداران در نماد سرمایه‌گذاری بیمه بود. اشتیاق فعالان بازار به سهام این شرکت در نهایت به صف خرید نزدیک ۵ میلیون سهمی در نماد سرمایه‌گذاری بیمه انجامید.
آرامش «اخزا» در وضعیت ناآرام بازارها
جالب اینجاست که برخلاف روند ملتهب قیمت‌ها در بازار سهام، ارز و سکه شاهد ثبات قیمت و بازده در بازار بدهی هستیم. نرخ بازده کل اوراق خزانه طی روزهای اخیر بدون نوسان معناداری در سطح ۲۲ درصد قرار داشته است. شاید در شرایطی که قیمت‌ها در دیگر بازارها روند هیجانی را تجربه می‌کنند این پرسش پیش بیاید که چرا تغییر معناداری در قیمت اوراق بدهی صورت نگرفته است و تعادل بازار بدهی وضعیتی پایدار دارد. به‌زعم کارشناسان، مهمترین تفاوتی که در بازار بدهی با دیگر بازارها وجود دارد، ماهیت بدون ریسک اوراق در این بازار است. به همین دلیل، سرمایه‌گذاران ریسک‌گریزتر در این بازار نقش پررنگ‌تری دارند و عمدتا هم سرمایه‌گذاران نهادی هستند. بنابراین، اوراق با ماهیتی کم‌ریسک و حضور فعالانی با افق سرمایه‌گذاری بلندمدت باعث می‌شود تا اوراق بدهی تحت تاثیر ریسک سیستماتیک قرار نگرفته یا دست‌کم تاثیرپذیری حداقلی داشته باشد.