بورس تهران سیمای کم‌رمقی را در جریان معاملات دیروز به نمایش گذاشت. نماگر اصلی سهام طی دادوستدهای روز گذشته ۸۴۴ واحد(معادل ۸/ ۰ درصد) دیگر عقب نشست. ارزش معاملات نیز به کمترین سطح خود طی یک‌ونیم ماه گذشته رسید. معاملات سهام در روزهای اخیر بیش از آنکه متاثر از عملکرد درونی شرکت‌های بورسی باشد، انعکاسی از بیم‌ها و ابهام‌های نهفته در تحولات سیاسی و وضعیت کلان اقتصادی است. به همین دلیل است که جریان نقدینگی در سهام نسبت به میانگین ماهانه کاهش محسوسی را ثبت کرد.از این رو احتمال می‌رود تا بازیابی نشانه‌های قطعی در رابطه با مذاکرات برجامی و سیاست‌های ارزی این روند ادامه یابد. در این بحبوحه انتظار، جریان نقدینگی به سمت تک‌سهم‌های جذاب با افق‌های کوتاه‌مدت سرمایه‌گذاری حرکت کرده یا توجه ویژه‌ای به نمادهای تازه‌وارد مبذول داشته است. در این گزارش به چرایی استراحت طولانی شاخص بورس پرداخته شده است.
الگوی تکرارشونده معاملات
به‌رغم وجود نقدینگی در بازار، عدم تمایل به خرید و ضعف تقاضا یکی از ویژگی‌های برجسته معاملات در چند روز اخیر بود. دادوستدهای دیروز نیز در این پس‌زمینه معاملاتی، همچون روزهای گذشته با اصلاح قیمت غول‌های بازار پایان یافت. سهام گروه‌های معدنی، فلزی و نمادهای برجسته گروه پتروشیمی که جزو اولویت خرید سهامداران در دوره رونق بودند، همانند چند روز اخیر، تحت فشار فروش، بیشترین نقش را در افت شاخص کل بر عهده گرفتند.
ضعف معاملاتی در سهام بزرگ و بنیادمحور بازار، زمینه‌ساز حرکت نقدینگی به سمت سهامی شده است که از جذابیت کافی برخوردار نیستند اما از منظر برخی سرمایه‌گذاران با دید کوتاه‌مدت، بستر مناسبی برای کسب سودهای موقت محسوب می‌شوند. این قاعده رفتاری که معمولا در شرایط رکودی بازار نمودار می‌شود عمدتا تمایل به رفت‌وبرگشت در سهام کم‌عمق بازار را دارد؛ یا به سمت صنایعی جذب می‌شود که دست‌کم صورت‌های مالی مطلوبی ارائه نکرده‌اند و در دوره رونق بازار از قافله رشد قیمتی جا مانده‌اند.
به نظر میرسد حرکت محسوس نقدینگی به سمت سهام گروه خودرویی از همین چشم‌انداز قابل توجیه باشد. سهام خودرویی از روز شنبه بخش عمده نقدینگی فعال در بازار را جذب کردند و در معاملات دیروز نیز صدرنشین فهرست بیشترین ارزش معاملات صنایع بورسی شدند. با وجود این، سهام این گروه نیز از عوارض ضعف عمومی تقاضا در امان نماندند و در نتیجه از شدت رشد شاخص این گروه طی معاملات دیروز کاسته شد.
اما نکته مهم در رابطه با معاملات دیروز توجه تام سهامداران به نمادهای تازه‌وارد به خصوص پتروشیمی پارس بود. این نماد در سومین روز حضور روی تابلو، بر خلاف جریان عمومی بازار همچنان صف خریدی به ارزش بیش از ۶۰۰ میلیارد تومان را تجربه کرد. این حجم از تقاضا برای این سهم در حالی رقم می‌خورد که ارزش معاملات به پایین‌ترین میزان طی یک‌ونیم ماه گذشته رسیده است. از این چشم‌انداز، صف طولانی خرید در نماد پتروشیمی پارس آن هم در آغاز معاملات ثانویه این سهم، از وجود نقدینگی قدرتمند در بازار حکایت دارد. نقدینگی سرگردانی که به فرصت‌های جذاب سرمایه‌گذاری با بازدهی مطلوب متمایل است اما ریسک‌های سیستماتیک حاکم بر بازار سد راه خودنمایی این جریان پولی است.
نگاهی به شکل‌گیری روندها
چهارم تیرماه بود که شاخص کل طی یک سلسله رکوردشکنی، در سقف جدید ۱۱۵ هزار واحدی ایستاد. مطابق دیدگاه اغلب کارشناسان، کاهش شدید ارزش ریال در بهار و رشد همزمان قیمت طلا به ایجاد حس جاماندگی در سهام طی دوره مزبور منجر شد. در نتیجه این رویداد، بهای سهام اغلب بنگاه‌ها در بازه زمانی بسیار کوتاهی، افزایش بیش از ۳۰ درصدی را به نمایش گذاشت. در این بین، سهام کالامحور بازار که از جذابیت‌های بنیادی نیز برخوردار بودند بیش از بقیه گروه‌ها از این جریان منتفع شدند. اما دیری نپایید که قیمت‌ها به دلیل شناسایی سود در بین معامله‌گران و شروع جنگ تجاری بین بزرگ‌ترین اقتصادهای دنیا وارد مدار استراحت شدند.
بنابراین، رشد شتابنده قیمت در کمتر از ۹ روز معاملاتی زمینه را برای شکل‌گیری موج قدرتمندی از شناسایی سود در بین سهامداران مهیا کرد. کسانی که از ابتدای این روند وارد جریان معاملات شده بودند ترجیح دادند سود کسب شده در عرض کمتر از دو هفته را از گزند ریسک‌های آتی حفظ کنند. بنابراین، حرکت صعودی قیمت‌ها در نتیجه این اتفاق متوقف شد و شاخص کل در مسیر اصلاح افتاد. در همین مقطع زمانی، قیمت‌ها در بازار جهانی وضعیت نسبتا باثباتی داشتند. بنابراین، از این حیث ریسک چندانی از جانب بازارهای جهانی، سهام وابسته در بورس تهران را تهدید نمی‌کرد. به بیان دیگر، در روزی که شاخص کل سهام در قله نشست، قیمت فلزات پایه مرتبط با بنگاه‌های بورس تهران در وضعیت نسبتا مطلوبی قرار داشتند. هر تن فلز مس در این مقطع زمانی در محدوده ۶ هزار و ۸۰۰ دلار معامله می‌شد و قیمت هر تن فلز روی در نزدیکی مرز ۳ هزار دلار نوسان داشت. قیمت‌هایی که همچنان در محدوده متوسط سال نوسان داشتند.
اما درست یک هفته پس از سقف‌شکنی شاخص بورس تهران، دولت ایالات متحده با اجرایی‌کردن طرح تعرفه بر واردات از چین، سرمایه‌گذاران جهانی را غافلگیر کرد. واشنگتن در این مقطع زمانی با وضع تعرفه ۲۵ درصدی بر ۳۴ میلیارد دلار از کالاهای چینی، اولین گلوله را به جریان آزاد تجارت جهانی شلیک کرد. بلافاصله پس از انتشار این خبر، بازارهای سهام و مواد خام در بازار جهانی زیر فشار شدید شروع جنگ تجاری قرار گرفتند. در نتیجه این اتفاق، موجی از نگرانی در بازار جهانی شکل گرفت و قیمت فلزات پایه بیش از سایر مواد خام، ریزش‌های سنگینی را به ثبت رساند. قیمت هر تن مس به کمترین سطح یکساله خود نزدیک شد و روی در کف ۲۰ ماهه نشست.
ترمز دلاری بورس
نرخ دلار در بازار غیررسمی طی یک ماه گذشته عمدتا در محدوده ۸ هزار تومان نوسان داشته است. اما به نظر میرسد که ارزش سهام وابسته، متناسب با رشد نرخ‌های ارز افزایش پیدا نکرده است. واقعیت این است که قیمت سهام بر اساس نمونه‌های تاریخی به دنبال رشد نرخ ارز حرکت می‌کند. اما این مسیر، طی این مدت توسط سهام طی نشد. اولین برداشتی که از رفتار اخیر سهام در قبال رشد کنونی نرخ ارز غیررسمی می‌شود این است که افزایش افسارگسیخته نرخ ارز در بستری ملتهب و هیجانی صورت گرفت و معاملات ارزی از عمق کافی برخوردار نبود. به عقیده کارشناسان، محدودیت‌های دولت در عرضه آزاد ارز و تعیین نرخ واحد ۴ هزار و ۲۰۰ تومانی عامل اصلی این روند پرشتاب به شمار می‌رود. البته ناگفته نماند که نگرانی‌های مرتبط به بازگشت تحریم‌ها نیز هیجانات در بازار ارز و سکه را تشدید کرد.
علاوه بر فضای ملتهب و غیرمتعادل بازار ارز که در عقب‌نشینی تقاضای سهام موثر افتاد، عزم دست‌اندرکاران پولی کشور برای حفظ مصنوعی ارزش ریال در برابر ارزهای دیگر را نباید از نظر پنهان داشت. گر چه روند قیمت‌ها در بازارهای مختلف نشان‌دهنده شکست سیاست‌گذار ارزی در تعیین دستوری نرخ‌های ارز است اما همچنان مقاومت دولت برای سرکوب تورم از کانال تقویت پول ملی، مایه سردرگمی فعالان بازارها به ویژه سهامداران شده است. روند اصلاحی بسیاری از سهام صادرات‌محور بازار هم از این زاویه قابل توجیه است. در واقع، در شرایطی که اغلب بنگاه‌ها به‌خصوص بزرگان صنایع فلزی، معدنی و پتروشیمی ملزم به عرضه ارز خود با نرخ‌های سامانه نیما هستند منطقی است که بازار همچنان چشم‌انتظار قدرت تعیین‌کننده دولت در قبال آینده ارز باشد.
تداوم فرساینده ریسک سیستماتیک
علاوه بر ابهامات ناشی از سرنوشت نامعلوم نرخ دلار، عوامل سیاسی و وضعیت پیچیده اقتصاد جهانی هم ریسک سرمایه‌گذاری در سهام را شدت بخشیده است. تقابل تجاری ایالات متحده با شرکای سنتی خود در اروپا و همچنین آغاز جنگ تعرفه‌ای با غول اقتصادی آسیا طی ماه‌های اخیر چشم‌انداز تحریم‌ها را تیره کرده است. در این میان، خبرهای گاه متناقض در رابطه با قطع همکاری‌های بانک‌های بین‌المللی و کاهش خرید نفت از سوی خریداران اصلی نفت ایران در صدر توجه فعالان بازارها قرار دارد.
از سوی دیگر، موضوع تعلیق نام ایران از فهرست سیاه کنوانسیون مبارزه با تامین مالی تروریسم در هفته‌های اخیر تبدیل به یک نماد سیاسی شده است و معاملات بازارهای دارایی را تحت‌الشعاع قرار داده است. سخنگوی شورای نگهبان در آخرین اظهارات خود طی روز شنبه گفت که این شورا اصلاح قانون مبارزه با پولشویی را که جزو مصوبات چهارگانه موسوم به FATF است، مغایر قانون اساسی می‌داند. موضوعی که به نظر میرسد نوسان قیمت‌ها در بازار ارز را تحت تاثیر قرار داد.دامنه اثر ریسک‌های سیستماتیک به‌حدی است که می‌تواند در درجه نخست بازار دارایی‌های امن از جمله سکه و دلار را تحت‌الشعاع قرار دهد و از این رهگذر به سرمایه‌گذاری در سهام آسیب بزند.
اهرم‌های خروج از رکود
به نظر میرسد خروج از وضعیت فعلی، مستلزم روشن شدن تکلیف برجام، پیامدهای عملی مذاکرات و بسته پیشنهادی اروپاست. هر نوع سیگنال مثبتی از سوی گفت‌وگوهای دستگاه دیپلماسی کشور می‌تواند امید را برای بازارها به ارمغان آورده و تقاضای سهام را تحریک کند. از سوی دیگر، آینده بازارهای جهانی به‌خصوص در کوتاه‌مدت از اهمیت ویژه‌ای برای تحریک یا فشار بر قیمت سهام برخوردار است. در واقع، تداوم روند نزولی قیمت فلزات پایه و ضعف اقتصاد جهانی به واسطه آثار منفی جنگ تجاری می‌تواند سهام وابسته را-که بخش عمده‌ای از ارزش بازار سهام را در اختیار دارند- متاثر کند. از سوی دیگر، سرمایه‌گذاران سهام منتظر وضعیت آتی نرخ‌های ارز هستند که به رویکرد دولت وابسته است. هر چند قیمت‌ها در روزهای اخیر با آغاز معاملات ارز در بازار دوم تا حدودی تعدیل شدند اما همچنان بی‌ثباتی در تصمیم‌گیری ارزی مانع از ترسیم چشم‌انداز مشخص است. اما انتظار این است که دولت در برابر قدرت بازار عقب‌نشینی کند. این واقعیت را می‌توان در انتظارات معامله‌گران بورس کالا دید.
افق‌های آتی در بورس کالا
تمام این عوامل یادشده در معاملات دیروز بورس کالا نیز انعکاس یافت. اکثر محصولات فلزی در این بازار طی روز گذشته با رشد ۱۰ درصدی نسبت به قیمت پایه (سقف قیمتی) معامله شدند. چنانکه می‌دانیم قیمت‌های پایه در بورس کالا بر مبنای قیمت‌های جهانی و نرخ دلار تعیین می‌شود. از این زوایه می‌توان انتظارات ارزی معامله‌گران بورس کالا را مبنای داوری گرفت. نرخ دلار موردنظر خریداران بر اساس معاملات دیروز بورس کالا از اختلاف معنادار با نرخ دلار بانک مرکزی حکایت دارد. این انتظارات معامله‌گران بازار آتی سکه نیز قابل‌مشاهده بود؛ طوری که در قراردادهای آبان و دی صف قابل‌توجه خرید را تجربه کردند و قیمت‌ها در سقف مجاز قیمتی قرار داشت. معنای این رفتار بروز نگرانی در بین فعالان و نبود چشم‌انداز روشن بازارهاست.