معاملات روز گذشته بورس تهران با رشد ۳۷۶ واحدی شاخص کل به پایان رسید. انتشار خبر تسعیر نرخ خوراک واحدهای پتروشیمی بر اساس نرخ سامانه نیما مهمترین دلیل کاهش شتاب بورس طی روز گذشته به شمار می‌رود. طی این روز سهامداران شاهد اصلاح قیمت‌ها بودند. امری که با توجه به جهش چشمگیر قیمت‌ها در روزهای اخیر امری ضروری و البته طبیعی به شمار می‌رود. تحت تاثیر پشتوانه بنیادی سهام، اصلاح قیمت‌ها پس از جهش‌های مکرر نه تنها جای نگرانی خاصی ندارد، بلکه در نهایت به نفع بورس نیز خواهد بود. آنچه حالا به موضوع نگران‌کننده‌ای تبدیل شده است، رفتار دسته‌جمعی سرمایه گذاران و بی‌عملی سازمان بورس در مواجهه با حجم نقدینگی قابل توجه کنونی است. بی‌عملی مقام ناظر در شرایطی صورت می‌گیرد که بخش عمده‌ای از رفتارهای دسته‌جمعی از سوی سهامداران نیز تحت تاثیر محدودیت‌های ساختاری این بازار است. این امر بر ضرورت تلاش برای بهبود ساختار دادوستد سهام از سوی سیاست‌گذار تاکید می‌کند.
واکنش بورس به افزایش نرخ خوراک پتروشیمی
شاخص کل بورس اوراق بهادار تهران ۸ روز متوالی با صعود مواجه شده است. از آخرین روز شهریور تا پایان معاملات روز یکشنبه هفته جاری شاخص کل نزدیک به ۳۸ هزار واحد رشد کرده است. به این ترتیب در این بازه زمانی شاخص کل به‌طور میانگین روزانه رشد بیش از ۴۷۰۰ واحدی را تجربه کرده است. همواره در دوره‌های صعود پرشتاب قیمت‌ها، لزوم اصلاح قیمت‌ها احساس می‌شود. این موضوع نیز در معاملات روزهای اخیر محسوس بود. خاصه آنکه برخی از سهام فعال در بورس در این بازه زمانی بدون پشتوانه بنیادی قابل اعتنایی صعود قابل توجهی ثبت کرده بودند. در چنین فضایی یک عامل منفی می‌تواند بهانه اصلاح قیمت‌ها و حجم باشد. خبر افزایش نرخ تسعیر ارز خوراک پتروشیمی‌ها به‌عنوان بهانه اصلاح قیمت‌ها در روز گذشته استارت این روند را رقم زد. با این حال این عامل تنها مختص به صنعت پتروشیمی نشد و دیگر صنایع نیز زیر فشار عرضه قرار گرفتند. صنعت کانه‌های فلزی از جمله این صنایع بود. این صنعت و برخی دیگر از گروه‌ها تحت فشار فروش قرار گرفتند. در برخی از نمادهای زیر‌مجموعه صنعت دارو، تعداد قابل توجهی از سهام گروه انبوه‌سازی و شرکت‌های سرمایه‌گذاری این روند شکل گرفت. این واکنش غیر‌منطقی و دسته‌جمعی در زمان نزول درست شبیه به همان رفتارهایی است که اخیرا در سمت خرید سهام در بورس مشاهده شده است. با این حال، با جمع شدن صف‌های فروش در سهام گروه پتروشیمی به واسطه حمایت سهامداران حقوقی و قدرت نقدینگی موجود، فضای عمومی بازار نیز تحت تاثیر قرار گرفت و در نهایت بازار خود را احیا کرد. در پایان معاملات شاخص کل با رشد ۳۷۶ واحدی مواجه شد و در سطح ۱۹۵ هزار و ۴۸۰ واحدی قرار گرفت.
براساس خبر هیات‌دولت، قیمت گاز مایع و گاز خوراک تحویلی به واحدهای پتروشیمی براساس میانگین ماهانه نرخ ارز در سامانه نیما تعیین شد. این مساله هر چند به‌طور هیجانی بازار را تحت تاثیر قرار داد اما در نهایت صفوف فروش تشکیل شده در بازار جمع‌آوری شد. دو رویکرد در مورد این موضوع از سوی سهامداران قابل شناسایی است. دیدگاه نخست با مرور خاطرات سال ۹۲ که استارت ریزش بورس با افزایش نرخ خوراک پتروشیمی زده شد، این تصمیم را نقطه آغازی برای افت قیمت سهام می‌داند. رویکرد دوم اما، این تصمیم را مطابق با انتظارات بازار ارزیابی می‌کنند و معتقدند جهش نرخ دلار و بالا بودن نرخ فروش شرکت‌ها مانع از اثرگذاری محسوس این تصمیم بر سودآوری شرکت‌ها می‌شود. احتمالا این دسته از سهامداران به دلیل ارزندگی سهم در سمت خرید حاضر شدند.
البته نمی‌توان تحلیل دقیقی از انتظارات بازار نسبت به این تصمیم ارائه کرد با این حال ذکر چند نکته برای تفاوت این دوره با دوره ۹۲ ضروری است. نخست آنکه شرایط ارزش کنونی از جنبه‌های مختلف با سال ۹۲ تفاوت دارد و می‌توان گفت نگرانی برخی افراد بیشتر از لحاظ ذهنی است تا واقعی. به عبارت دقیق‌تر، شرایط کنونی تفاوت‌های عمده‌ای با سال ۹۲ دارد؛ اولا افزایش نرخ خوراک در آن سال در شرایطی رخ داد که پیش از آن بسیاری از کارشناسان نسبت به حبابی شدن قیمت سهام هشدار داده بودند و بالا رفتن خوراک پتروشیمی‌ها بهانه‌ای برای ترکیدن حباب شد، حال آنکه اکنون به‌صورت عمومی بورس تهران با حبابی شدن فاصله دارد و اتفاقا پتانسیل بورس برای جذب نقدینگی بالا ارزیابی می‌شود. علاوه بر این در سال ۹۲ بازار سهام تجربه خاصی نسبت به افزایش ناگهانی هزینه‌ها نداشت و واکنش به تصمیم بالا بردن نرخ خوراک با هیجان زیادی همراه شد. در شرایطی فعلی اما بسیاری از کارشناسان بورسی این اتفاق را پیش‌بینی کرده بودند.
رصد وضعیت سهام پتروشیمی
همان‌طور که گفته شد دیروز سهام زیر‌مجموعه گروه پتروشیمی شاهد نوسانات قابل توجهی بود. همه چیز از خبر افزایش نرخ تسعیر ارز خوراک پتروشیمی شروع شد. جایی که قرار است نرخ خوراک پتروشیمی (چه به‌صورت گاز و چه به‌صورت گاز مایع) در نیمه دوم سال بر مبنای دلار سامانه نیما تعیین شود که از این منظر نرخ خوراک پتروشیمی حداقل رشد دو برابری را تجربه خواهد کرد. پس از انتشار این خبر فشار سنگین فروش در سهام پتروشیمی شکل گرفت و موجی از نگرانی در بازار به وجود آمد. واکنش به این موضوع در حالی صورت می‌گیرد که کارشناسان معتقدند در محاسبات وضعیت سودآوری، باید آزادسازی همزمان نرخ فروش (درآمد شرکت) و خوراک (به‌عنوان بخش قابل توجهی از هزینه) را با یکدیگر در نظر گرفت. به اعتقاد این افراد میزان هزینه شرکت‌های پتروشیمی از منظر خوراک در قیاس با آزادسازی نرخ‌ها به قدری نیست که بخواهد فشار شدیدی به وضعیت این شرکت‌ها وارد کند. از این رو با توجه به نسبت قیمت بر درآمد سهام زیر‌مجموعه این صنعت همچنان جای رشد قیمت سهام مزبور وجود دارد. هر چند واکنش مقطعی سرمایه‌گذاران به این خبر تا حد زیادی غیرقابل اجتناب است اما حذف رانت از صنایع پتروشیمی خود خبر خجسته‌ای است که نشان از یک گام مثبت دیگر از سوی سیاست‌گذار دارد.
محدودیت‌های ساختاری
بورس تهران از اواخر بهار امسال بر مسیر رشد چشمگیری حرکت کرد و هر روز رکورد تازه‌ای را پشت سر می‌گذاشت. رسیدن شاخص سهام به نیمه قله ۱۹۵ هزار واحدی موید این موضوع است. این سقف‌شکنی‌ها به ویژه از میانه شهریور ماه نگاه سرمایه‌گذاران را به بورس جلب کرده است. در روزهای اخیر ورود این نقدینگی به اوج رسیده است. علاوه بر دلایل بنیادی که بازار به‌طور قابل قبولی از آن برخوردار است، سیگنال‌های نزولی از بازارهای سکه و ارز نیز در ایجاد این فضا دامن‌زده است. جایی که به نظر می‌رسد با افزایش تعداد فروشندگان نرخ ارز و قیمت سکه رو به کاهش حرکت کرده‌اند و احتمالا در روزهای آینده بورس میزبان بخشی از نقدینگی آزاد شده از سوی این بازار نیز باشد. ارزش معاملات خرد سهام که حالا از مرز ۲۱۰۰ میلیارد تومان نیز عبور کرده است به‌عنوان یک شاهد آماری ورود قابل توجه پول به بورس را نشان میدهد. از سوی دیگر مشاهدات میدانی، از هجوم افراد به کارگزاری‌ها برای دریافت کد سهامداری حکایت دارد. هجوم سرمایه گذاران برای دریافت کد بورسی دیروز در فضای مجازی انعکاس زیادی داشت. این موارد همگی نشان میدهد بورس در روزهای آینده نیز با حجم قابل توجهی از نقدینگی تازه مواجه خواهد شد. ورود نقدینگی به معاملات بورس هم به نفع سرمایه‌گذاران است و هم به نفع اقتصاد کشور. تحلیلگران بارها به ضرورت هدایت نقدینگی به بورس در مقطع حساس کنونی تاکید کرده‌اند. اما آیا صرف ورود به نقدینگی کافی است؟مطالعه تاریخ فعالیت بورس به خصوص در سال‌های اخیر موید این است که در بسیاری برهه‌ها پول چشمگیری وارد معاملات شده است، اما پس از یک دوره کوتاه‌مدت، بورس با خروج پول و در ادامه یک رکود بلند‌مدت دست‌و‌پنجه نرم کرده است. ریشه این روند به محدودیت‌های ساختاری بورس تهران و عمق کم آن باز‌می‌گردد. محدودیت‌های ساختاری بورس تهران در مواجهه با این حجم از نقدینگی می‌تواند شرایط ناگواری پیش روی بازار سهام قرار دهد.
ضرورت گسترش عرضی بورس
واقعیت این است حجم سهام قابل معامله در بورس تهران زیاد نیست. آخرین گزارش‌ها از سهام شناورآزاد شرکت‌ها نشان داد این رقم در مورد ۱۰۱ شرکت حتی از ۱۰ درصد کمتر است. بر همین اساس زمانی که پول وارد بازار می‌شود، به‌طور قطع قادر به خرید هر سهمی نیست. صف‌های خرید در سهام ارزنده مانع از ورود بسیاری از افراد می‌شود و این موضوع فضای کسب سود در دیگر سهام اعم از سهام غیر ارزنده و در بعضی موارد حتی شرکت‌ها با زیان انباشته را به وجود می‌آورد. البته ردپای ضعف دانش مالی سرمایه گذاران نیز در به وجود آمدن چنین شرایطی کاملا مشهود است. این موضوع به دنبال محدودیت‌های ساختاری بارها رفتار گله‌ای را در معاملات به وجود آورده است و در مقاطعی زیان‌های هنگفتی را نیز به دنبال داشته است. در این فضا چه باید کرد؟ مدیریت نقدینگی در بازار سهام در شرایط حساس کنونی امری ضروری است و این مهم بیش از پیش همت سیاست گذار را می‌طلبد. گسترش عرضی بازار در این شرایط یک راهکار است. عرضه‌های اولیه در مقطع کنونی عامل مهمی است که می‌تواند به ماندگاری پول‌ها در بورس کمک کند با این حال اگر این پول سرگردان در بازار بچرخد و هر بار یک موج سفته بازانه در یک سهم یا یک صنعت به وجود آورد، دیری نمی‌پاید که باز بورس باید شاهد خداحافظی از نقدینگی موجود در بازار باشد. به‌رغم تاکید چند باره «دنیای اقتصاد» از هفته‌های اخیر همچنان از مقام ناظر و سیاست گذار بورسی چیزی جز انفعال مشاهده نمی‌شود این در حالی است که با بستر‌سازی برای ماندگار کردن پول در بورس می‌توان کمک زیادی به وضعیت اقتصادی کشور کرد. صعود همه‌گیر و نزول همه‌گیر تصور غلطی است که در بین سهامداران به وجود آمده است و ریشه آن را مطابق آنچه گفته شد عمدتا باید در محدودیت‌های ساختاری بورس تهران جست‌وجو کرد. این ضعف ساختاری دیروز در مواجهه با حجم نقدینگی در اختلال هسته معاملات خود را نشان داد.
اختلال هسته معاملات
طی معاملات این روز ضعف هسته معاملات به خوبی نمایان بود. برخی کارشناسان یکی از دلایل هیجان موجود در بازار دیروز را ناشی از ضعف هسته معاملات می‌دانند. این موضوع در روزهای اخیر با افزایش ارزش معاملات به وضوح نمایان شده است. این امر در معاملات روز گذشته همگام با رکورد‌شکنی ارزش معاملات در ساعاتی عامل اختلال در دادوستد سهام شد. ورود نقدینگی جدید و رونق بازار که آن را می‌توان در میزان حجم و ارزش روزانه معاملات به خوبی مشاهده کرد، در صورت ضعف هسته معاملات سهام نمی‌تواند پایدار باشد، چرا که سهامداران ریسک داد وستد سهام را در روزهایی که سیستم معاملات مشکل دارد، با ریسک بالا ارزیابی می‌کنند.بر این اساس بهبود سامانه فنی معاملات امری ضروری در مقطع فعلی است.
بورس کالا زیر ذره‌بین
در تحولات دیگر پیرامون بازار دیروز بورس کالا شاهد عرضه ملی مس ایران بود. این عرضه خریدار چندانی نداشت و در همان قیمت پایه دادوستد قیمت خورد. بر این اساس دیروز شرکت ملی صنایع مس ایران، ۳۰۰۰ تن مس کاتد با قیمت پایه ۶۴۴,۳۰۲ ریال (۱۳/ ۲۴ درصد بالاتر از پایه قبلی) به ازای هر کیلو عرضه کرد که ۱۱۸۰ تن به قیمت پایه معامله شد. این موضوع هر چند قابل تعمیم نیست اما یک نکته را گوشزد می‌کند که کشش تقاضای داخلی برای این محصولات موضوعی است که باید مورد توجه قرار بگیرد.
در مجموع گروه فلزات اساسی دیروز معاملات مثبتی را پشت‌سر گذاشتند. این گروه دیروز در صدر جدول صنایع با بیشترین ارزش معاملات قرار گرفت. دیروز نماد معاملات «فولاد» در رتبه نخست فهرست نمادهای موثر بر رشد شاخص کل قرار گرفت. در چشم‌انداز مطلوب قیمت فلزات پایه در بازارهای جهانی، نمادهایی که گزارش ماهانه قابل‌قبول‌تری ارائه داده‌اند با تقاضای متناسبی معامله شدند. با این حال به‌نظر می‌رسد در صورت تداوم موج فروش در نمادهای مختلف بازار، سهامداران به تدریج شاهد اصلاح قیمت نمادهای این صنعت نیز باشند. با این حال در این‌خصوص جو عمومی بازار نقش اصلی را بازی می‌کند.
رالی پالایشی در روز اصلاح قیمت‌ها
علاوه بر «فولاد» دیروز،گروه پالایشی نیز از جمله نمادهای حامی شاخص در معاملات دیروز بودند. «شتران» و «شبندر» به‌عنوان پیشتازان این گروه با قدرت بسیار بالایی به‌ویژه از سوی فعالان حقیقی مورد اقبال قرار گرفتند. گزارش‌های ماهانه مورد انتظار در کنار رشد قیمت جهانی نفت از محرک‌های اصلی رشد قیمت سهام زیر‌مجموعه این صنعت به‌شمار می‌رود. ضمن اینکه، زمزمه‌های عرضه نفت در بورس انرژی نیز در تقاضای سهام این صنعت بی‌تاثیر نبوده است. شاخص صنعت فرآورده‌های نفتی دیروز رشد ۶/ ۳ درصدی را تجربه کرد و در صدر صنایع با بیشترین بازدهی روزانه قرار گرفت.