کانال سوم ورود به بورس

 سومین کانال ورود سرمایه‌گذاران به بازار سهام با تصویب و راه‌اندازی صندوق‌های سرمایه‌گذاری «صندوق در صندوق» ایجاد شد. از این پس نقدینگی‌های سرمایه‌گذاران نه تنها به‌طور مستقیم از طریق خرید سهام و غیرمستقیم از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری، بلکه با گزینه صندوق در صندوق نیز قابلیت ورود به بازار سرمایه خواهند داشت.
کانال سوم ورود به بورس

طراحی و ورود ابزارهای نوین مالی همواره به‌عنوان امری جذاب و فرصتی مناسب برای جذب سرمایه‌های جدید در بورس‌های دنیا به شمار می‌رود. به این ترتیب بازارهای مالی پیشرفته و به‌خصوص بورس‌های مطرح دنیا همواره به دنبال ایجاد نوآوری‌ها و طراحی ابزارهای مالی جدید هستند، تا به این ترتیب از یکسو جوابگوی سلیقه اکثریت سرمایه‌گذاران این بازار باشند، و از سوی دیگر به پوشش ریسک و در نهایت توسعه بازار سهام کمک کنند. در این میان سازمان بورس و اوراق بهادار نیز با ایجاد بسترهای نوین سرمایه‌گذاری، جذب حداکثری نقدینگی سرگردان جامعه را در دستور کار خود قرار داده و صندوق‌های سرمایه‌گذاری «صندوق در صندوق» (Fund of Funds) را در راستای تحقق هرچه بیشتر این هدف راه‌اندازی کرده‌است.

این صندوق‌ها در حالی می‌توانند کل دارایی‌های خود را در سایر صندوق‌ها، سرمایه‌گذاری کنند که از ریسک به مراتب پایین‌تری نسبت به دیگر ابزارهای معاملاتی برخوردارند. همچنین این صندوق‌ها می‌توانند منبع مناسبی برای تامین مالی صنایع نوپا و استارت‌آپ‌ها باشند و راهبری بخش عمده‌ای از VCها را برعهده گیرند. جزئیات بیشتر از نحوه کارکرد این صندوق‌ها و همچنین مزایا و معایب آن را در ادامه می‌خوانیم:
جزئیات بیشتر از «FOF‌»ها

معاون نظارت بر نهادهای مالی سازمان بورس اوراق بهادار در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با ارائه توضیحاتی درخصوص مزایای صندوق‌ در صندوق(Fund Of Funds) گفت: این صندوق‌ها با هدف سرمایه‌گذاری در انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری دارای مجوز از سازمان بورس و اوراق بهادار و مشارکت در تاسیس آنها شکل گرفته است. این نوع صندوق می‌تواند بخشی از منابع مازاد خود را به سرمایه‌گذاری در سپرده‌های بانکی و گواهی سپرده بانکی تخصیص دهد.

سعید فلاح‌پور در ادامه با اظهار این مطلب که موضوع فعالیت فرعی این صندوق‌ها، مشارکت در تعهد پذیره‌نویسی یا تعهد خرید واحدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری است، عنوان کرد: این صندوق‌ها بر اساس ترکیب دارایی‌هایی که در امیدنامه آنها ذکر شده، قابلیت سرمایه‌گذاری در سایر صندوق‌ها را دارا هستند. چنانچه صندوق تمایل داشته باشد تا در انواع مشخصی از صندوق‌ها سرمایه‌گذاری کند، باید با تعیین انواع صندوق‌های مربوطه، حداقل ۷۰ درصد از دارایی‌های خود را در آن نوع صندوق از قبیل صندوق‌های جسورانه، خصوصی، زمین و ساختمان، پروژه، سهامی و مختلط سرمایه‌گذاری کند. وی ادامه داد: این امر باعث می‌شود که تامین مالی صندوق‌های مذکور به راحتی انجام شود. در عین حال زمینه‌ای فراهم می‌کند که سرمایه‌های سرگردان در اقتصاد را به‌صورت هدفمند در این صندوق‌ها جذب کرد. در نهایت ارزش افزوده مناسبی از طریق این صندوق ایجاد می‌شود.

عضو هیأت مدیره سازمان بورس اوراق بهادار در ادامه به دیگر مزایای این صندوق اشاره کرد و گفت: مدت فعالیت این نوع صندوق نامحدود بوده که این امر یکی از مهم‌ترین‌ مزیت‌های آن محسوب می‌شود. همچنین می‌توان با تعیین زمان دوره ای، ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری را متوقف کرد تا کمیته سرمایه‌گذاری صندوق مزیت بهتری برای سرمایه‌گذاری‌های خود در اختیار داشته باشند. فلاح‌پور در ادامه به ترکیب دارایی این نهادهای مالی اشاره کرد و گفت: با توجه به ترکیب دارایی‌هایی که در امیدنامه به آنها اشاره شده، سرمایه‌گذاری در صندوق تنوع مناسبی را برای سرمایه گذاران ایجاد خواهد کرد. به گفته وی، سرمایه‌گذاری در FOF نسبت به سرمایه‌گذاری مستقیم سرمایه‌گذار در صندوق‌های جسورانه یا خصوصی، ریسک کمتری را به همراه خواهد داشت.

معاون نظارت بر نهادهای مالی سازمان بورس اوراق بهادار در ادامه به بررسی تفاوت‌های این صندوق با سایر صندوق‌ها پرداخت و گفت: حداقل سرمایه مورد نیاز برای تاسیس این صندوق ۵۰ میلیارد تومان است. همچنین تفکیکی بین واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق وجود ندارد و همه دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری حق حضور در مجمع را دارند.  فلاح‌پور ادامه داد: به منظور تسهیل در برگزاری مجامع و کاستن از هزینه‌های آن، سرمایه گذاران در صورت دارا بودن حداقلی از کل واحدهای سرمایه‌گذاری که توسط مدیر صندوق تعیین می‌‌شود، حق حضور در مجمع و اعمال رای خواهند داشت.  وی در ادامه اظهار کرد: مدیریت صندوق را نهادهای مالی به عهده می‌گیرند، اما شرکت‌های کارگزاری نمی‌توانند متصدی رکن مدیر صندوق شوند. حداقل ۸۵ درصد از کل دارایی‌های صندوق باید در واحدهای سایر صندوق‌های سرمایه‌گذاری دارای مجوز از سازمان سرمایه‌گذاری شود.
مدل‌های جهانی FOF

معاون نظارت بر نهادهای مالی سازمان بورس اوراق بهادار در ادامه به مدل‌های جهانی صندوق در صندوق اشاره کرد و گفت: با توجه به مطالعاتی که انجام شده بیشتر این صندوق‌ها به منظور سرمایه‌گذاری در صندوق‌های جسورانه، تامین مالی استارت‌آپ‌ها و سازمان‌های کوچک و متوسط و ورود آنها به بازار بین‌المللی و ترویج پیشرفت اکوسیستم سرمایه‌گذاری خطرپذیر فعالیت می‌کنند.  به گفته فلاح‌پور صندوق‌های Darwin Ventures در کشور آمریکا، UFOF یا صندوق فاند آو فاند یوتا در کشور آمریکا، صندوق آر وی سی روسیه (Russian Venture company) و Korea Fund of Fund ازجمله فعال‌ترین صندوق‌ها در این زمینه هستند. وی در ادامه تاکید کرد: این صندوق‌ها عمدتا به وسیله سرمایه‌گذارانی که خطرپذیرند و توانایی ریسک بالا دارند به منظور کسب بازدهی‌های بالا و ورود به صنایع نوپا و استارت‌آپ‌ها صورت می‌گیرد و می‌توانند از این طریق بنگاه‌هایی که در مرحله Early stage هستند را تامین مالی کنند. درواقع بخش اعظمی از VC‌ها را می‌توان از طریق این مدل صندوق‌ها راهبری کرد.
متقاضی برای این صندوق زیاد است

رئیس اداره امور نهادهای مالی سازمان بورس اوراق بهادار نیز در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» گفت: در جلسه هیات مدیره سازمان مورخ سوم مردادماه سال جاری، موضوع راه‌اندازی صندوق‌های سرمایه‌‌گذاری «صندوق در صندوق» مورد موافقت قرار گرفت و اساسنامه و امیدنامه نمونه آن به تصویب رسید.  راضیه صباغیان ادامه داد: قبل از تصویب و ابلاغ دستورالعمل مزبور برای راه‌اندازی این نوع صندوق‌ها، درخواست‌های زیادی از سوی متقاضیان برای تاسیس این صندوق‌ها به سازمان بورس ارسال شده بود. این درخواست‌های زیاد یکی از دلایلی بود که راه‌اندازی صندوق‌ها مزبور را تسریع کرد.

وی در ادامه افزود: درخواست‌های قبلی بر مبنای راه‌اندازی نوعی خاص از «صندوق در صندوق» بود، اما سازمان بورس دستورالعمل تاسیس این نوع صندوق‌ها را به‌صورت کلی ابلاغ کرد تا هر نوع صندوقی در این زمینه را پوشش دهد. البته با توجه به دستورالعمل مزبور، این صندوق‌ها می‌توانند در هر نوعی از صندوق به جز صندوق با درآمد ثابت سرمایه‌گذاری کنند. رئیس اداره امور نهادهای مالی سازمان بورس اوراق بهادار دلیل عدم موافقت با ورود این صندوق‌ها به نوع درآمد ثابت را ریسک پایین صندوق‌های (Fixed-Income) دانست و گفت: با توجه به خاصیت اصلی صندوق‌های FOF و تنوع پرتفوی آنها که سرمایه‌گذاری در انواع صندوق‌های متنوع به منظور پوشش ریسک در آنها را انجام می‌دهد، صندوق‌های با درآمد ثابت از این موضوع کنار گذاشته شدند. چون صندوق‌های مزبور عمده پرتفوی خود را در سپرده‌ بانکی قرار داده و بالطبع تنوعی در این میان وجود ندارد. در همین راستا ریسک آنها نیز بسیار پایین بود که نمی‌تواند گزینه‌ای مناسب برای «FOF»ها باشد.

صباغیان در ادامه اظهاراتش یکی از مهم‌ترین‌ خاصیت‌‌ها و مزیت‌های «صندوق در صندوق» را نامحدود بودن عمر این نهادهای مالی دانست و اظهار کرد: همچنین این صندوق‌ها امکان سرمایه‌گذاری در انواع مشخصی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری را دارند که این امر می‌تواند کاهش ریسک را به دنبال داشته باشد و در نهایت گزینه‌ای مناسب برای سرمایه‌گذاری مطرح شود. وی در ادامه به سرمایه این صندوق‌ها اشاره کرد و گفت: در حالی حداقل سرمایه مورد نظر برای تاسیس صندوق‌های سرمایه‌گذاری ۱۰میلیارد تومان است که «صندوق در صندوق» به سرمایه‌ای بالغ بر حداقل ۵۰ میلیارد تومان برای تاسیس نیاز دارد.

رئیس اداره امور نهادهای مالی سازمان بورس اوراق بهادار دلیل این سرمایه بالاتر نسبت به دیگر صندوق‌های سرمایه‌گذاری را ایجاد توانایی مناسب برای سرمایه‌گذاری در انواع صندوق‌های دیگر عنوان کرد و گفت: از آنجا که صندوق‌های FOF هم متقاضیانی از نوع تاسیس و هم متقاضیانی از نوع سرمایه‌گذاری دارد، می‌تواند گزینه مناسبی برای سرمایه‌گذاری باشد و پیش‌بینی می‌شود استقبال قابل‌توجهی از آن شود. صباغیان در ادامه به پاسخگویی صندوق‌های مزبور به تمامی طیف‌های سرمایه‌گذاری اشاره کرد و گفت: از آنجا که هدف اصلی این صندوق‌ها، کاهش ریسک سرمایه‌گذاری است، می‌تواند گزینه بسیار مناسب و جذابی برای سرمایه‌گذاران حقیقی به ویژه سرمایه‌گذاران تازه‌وارد به بازار سرمایه باشد. وی در پاسخ به این سوال که آیا درخواستی برای تاسیس این نوع صندوق داشته‌اید، گفت: قبل از تصویب و ابلاغ دستورالعمل تاسیس FOF، چند درخواست برای تاسیس این صندوق‌ها داشتیم. اما از زمان تاسیس تاکنون هنوز درخواست رسمی برای تاسیس ارسال نشده است.
نگاهی به تجربه‌های جهانی

در این راستا مهدی حیدری، مدرس دانشگاه در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» به بررسی و مقایسه صندوق‌‌های مزبور با نمونه‌های مشابه در بازارهای مالی دنیا پرداخت و گفت: بازارهای مالی بین‌المللی در دهه‌های اخیر به شدت توسعه پیدا کرده‌اند و ابزارها و نهادهای مختلف برای تخصصی‌تر شدن کارها ایجاد شده است. در این میان Fund of Fund در آمریکا حدود ۵۰ سال سابقه دارد و برای صندوق‌های مختلف از جمله صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، Private equity و Hedge Fund ها، تعریف شده است. وی در ادامه افزود: علاوه بر صندوق‌هایی که به‌صورت رسمی Fund of Fund تعریف شده‌اند، بسیاری از صندوق‌های بازنشستگی، صندوق Endowment دانشگاه‌ها و مواردی از این دست کارکردی مشابه FoF دارند. در واقع به جای سرمایه‌گذاری مستقیم در دارایی‌ها، در صندوق‌های مختلف سرمایه‌گذاری می‌کنند.

حیدری در ادامه با اظهار این مطلب که ساز و کار این صندوق‌ها تفاوت زیادی با صندوق‌های دیگر ندارد، گفت: شاید مهم‌ترین تفاوت آنها، هزینه سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها باشد که با توجه به قرار گرفتن دو واسطه بین سرمایه‌گذار و دارایی، معمولا هزینه این صندوق‌ها بالاتر است. البته راهکارهایی برای کاهش این هزینه‌ها ایجاد شده است.  حیدری در ادامه ورود این نوع صندوق‌ها به بازار سرمایه را از جمله راهکارهای افزایش جذابیت بازار دانست و عنوان کرد: قطعا ورود هر ابزار جدید، گزینه‌های سرمایه‌گذاری را بیشتر کرده و جذابیت ورود به بازار سرمایه را افزایش می‌دهد. در این میان صندوق‌های FOF با توجه به سرمایه‌گذاری در چند صندوق، ریسک سرمایه‌گذاری را نیز کاهش می‌دهند. وی ادامه داد: ضمن آنکه اگر فردی بخواهد در زمان‌های مختلف و با توجه به انتظار از بازدهی بازار، پول خود را وارد و خارج کند، این صندوق‌ها می‌توانند گزینه‌های خوبی برای سرمایه‌گذاری باشند.

به گفته حیدری، همچنین اگر امکان سرمایه‌گذاری این صندوق‌ها مثلا در صندوق‌های طلا و صندوق‌های با درآمد ثابت وجود داشته باشد، مدیران این صندوق‌ها می‌توانند به نمایندگی از سرمایه‌گذاران دارایی‌های صندوق را بین بازارهای موازی جابه‌جا کنند و قطعا این مورد می‌تواند برای بسیاری از سرمایه گذاران جذاب باشد.  این استاد دانشگاه در پاسخ به این سوال که چه پیشنهادهایی برای بهبود به‌کارگیری این نوع صندوق‌ها دارید؟ گفت: من اگر از زاویه سرمایه‌گذار به این مساله نگاه کنم موضوع هزینه این صندوق برایم مهم خواهد بود.  اگر ساختار هزینه این صندوق به گونه‌ای باشد که سرمایه‌گذار دو برابر صندوق‌هایی که مستقیما در سهام سرمایه‌گذاری می‌کنند هزینه بپردازد، آن وقت استقبال سرمایه‌گذاران کاهش پیدا خواهد کرد. حیدری در ادامه خاطرنشان کرد: بنابراین باید ساختار هزینه بین این صندوق‌ها و صندوق‌هایی که واحدهای آنها خریداری می‌شود به گونه‌ای باشد که سرمایه‌گذار در مجموع هزینه معقولی را پرداخت کند.  به گفته حیدری، آزادی عمل این صندوق‌ها برای سرمایه‌گذاری در صندوق‌های طلا یا درآمد ثابت نیز می‌تواند بر جذابیت این صندوق‌ها اضافه کند.
ورود غایب جدید به بازار

علیرضا تاج‌بر، از کارشناسان فعال در بازار سرمایه نیز در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» به لزوم راه‌اندازی ابزارهای نوین مالی از جمله «صندوق‌ در صندوق» اشاره کرد و گفت: در سال ۱۳۸۶ با توجه به افزایش تعداد نمادهای معاملاتی و از سوی دیگر تمایل ورود افراد غیرحرفه‌ای به بازار سرمایه، صندوق‌های سرمایه‌گذاری با نمونه‌برداری از الگوی جهانی، به بازار سرمایه وارد شدند. هر‌چند در ابتدای ورود این نهادهای مالی جدید، استقبال چندانی از آنها نشد، اما به مرور توانستند جایگاه واقعی خود را در بازار سرمایه پیدا کنند. وی ادامه داد: به این ترتیب، با توسعه این صندوق‌ها در حال حاضر بیش از ۱۷۰صندوق در این زمینه فعالیت دارند و نیاز به ورود ابزاری جدید داریم. ابزاری که نه تنها توان پوشش رشد نمادهای فعال در بازار را داشته باشد، بلکه بتواند پرتفویی از این صندوق‌ها را در برگیرد.

تا‌ج‌بر در ادامه به ورود مجدد سرمایه‌گذاران جدید به بازار اشاره کرد و گفت: همچنین در برهه زمانی کنونی شاهد ورود سرمایه‌های جدید و پول‌های تازه به بازار هستیم. سرمایه‌گذارانی که نه تنها اطلاعات کافی از سرمایه‌گذاری در بورس ندارند، بلکه چون حرفه اصلی آنها بازار سهام نیست، فرصت لازم نیز برای شناخت کافی این بازار ندارند. بالطبع این گروه از سرمایه‌گذاران نیاز به ابزاری جدید دارند که نه تنها سبدی از نمادهای کنونی را در برگیرد، بلکه پرتفویی متشکل از ۱۷۰ صندوق فعال باشد. در این راستا صندوق در صندوق می‌تواند مناسب‌ترین گزینه باشد. وی در ادامه نیاز بازار و سرمایه‌گذاران غیرحرفه‌ای را به ورود FOFها بسیار بالا عنوان کرد و گفت: این صندوق‌ها با توجه به کارکرد خود، وجوه افراد را جمع‌آوری می‌کنند و با رصد صندوق‌های برتر به سرمایه‌گذاری در آنها می‌پردازند. به این ترتیب پیش‌بینی می‌شود صندوق‌های مزبور فعالیتی مناسب داشته باشند.
ارائه تدبیر برای کاهش کارمزدها

تاج‌بر در ادامه اظهاراتش به کارمزد مضاعف این صندوق‌ها و لزوم چاره‌اندیشی برای کاهش آن اشاره کرد و گفت: اما در این میان سرمایه‌گذاران کارمزدی مضاعف برای «صندوق در صندوق» پرداخت خواهند کرد؛ به‌طوری‌که متولیان یک کارمزد از سرمایه‌گذار برای خود صندوق دریافت کرده و یک کارمزد نیز برای صندوقی که در آن سرمایه‌گذاری می‌شود، دریافت می‌کنند. وی ادامه داد: باید مدیران FOF راهکارهایی درنظر بگیرند تا میزان کارمزد سرمایه‌گذاران به کمترین میزان ممکن برسد. این کارشناس در ادامه با اظهار این مطلب که صندوق‌های مزبور بهترین گزینه برای سرمایه‌‌گذاری افراد عادی جامعه است، گفت: چون میزان ریسک این صندوق‌ها بسیار کم است، گزینه مناسبی برای ورود سرمایه‌های جدید و غیرحرفه‌ای است، در این راستا باید کارمزد آنها نیز کاهش یابد تا جذابیت آن حفظ شود.