شاخص کل بورس تهران روز گذشته یکی از سهمگین‌ترین افت‌های خود را در سال جاری تجربه کرد. دیروز نماگر اصلی سهام در بدترین عملکرد خود طی پنج ماه اخیر تمام رشد پاییزی خود را پس داد و ضمن ریزشی ۴/ ۳ درصدی به کمترین سطح از آخرین روز کاری تابستان عقب‌نشینی کرد. تقریبا تمام نمادهای بورسی در جریان دادوستدهای دیروز با افت قیمت به کار خود پایان دادند. هجوم سهامداران برای عرضه سهام خود نه تنها عقب‌گرد مضاعف خریداران را در پی داشت، که در نهایت، منجر به تشکیل صف فروش در نماد حدود ۷۵ درصد از کل شرکت‌های بورسی شد. سیطره افق‌های کوتاه‌مدت سهامداری و هیجان‌زدگی مفرط معامله‌گران در کنار تقلیدهای نابجا از روند عمومی چنان بر معاملات سایه انداخته که دیگر جایی برای تحلیل نیست. در هجوم دسته‌جمعی فروشندگان، تنها تلاش برای نجات سرمایه‌ها به اولویت بورس‌بازان بدل شده و چنین می‌نماید که بازار هر گونه رویکرد میان‌مدت برای سرمایه‌گذاری را پذیرا نیست. زیگزاگ‌رفتن‌های چند روز اخیر شاخص بورس را می‌توان در راستای تلاش سهام برای دستیابی به نقطه مرجع تعبیر کرد؛ تلاش برای بازیابی تعادل و تخلیه هیجاناتی که پیش از این به شکل رشد شتابان در بازار نمایان می‌شد.
سقوط به نقطه صفر
سهامداران معاملات دیروز را در شرایطی پی گرفتند که شاخص کل کار خود را در محدوده مثبت آغاز کرد. چنین به نظر می‌رسید که انتشار برخی اخبار در مورد سهام گروه‌های بانکی و خودرویی در کنار التفات بیشتر اهالی بازار به سهام گروه‌های کالایی؛ آن هم پس از ریزش قیمت‌ها در روز دوشنبه، به مدد بازار بیاید و سهم‌ها از فشار فروشی که روز دوشنبه تحمل می‌کردند، رهایی یابند. اما تداوم موج اصلاحی در گروه‌های کم‌شناور و کوچک‌تر بازار و قدرت شکننده تقاضای سهام در دیگر گروه‌های بزرگ، شاخص کل را تحت فشار گذاشت و در نتیجه، در همان ساعت نخستین معاملات نماگر اصلی سهام به محدوده منفی برگشت و با تغییر نوسان شاخص به رنگ قرمز، سقوط شتابان قیمت‌ها رفته‌رفته به عموم سهم‌ها سرایت کرد. گسترش تدریجی این موج اصلاحی دیگر سهامداران را هم تحریک به عرضه سهام خود کرد و به این ترتیب، فضای هیجان‌زده و هراسانی کل بازار را در بر گرفت.
در این هجوم دسته‌جمعی قیمت سهام ۹۷ درصد از کل بنگاه‌های بورسی (۳۱۶ نماد از ۳۲۵ نماد) در پایان معاملات کاهش یافت. در پی این اتفاق، شاخص کل در یکی از شدیدترین افت‌های خود در سال جاری ۴/ ۳درصد ریخت و بدترین عملکرد خود را از اردیبهشت‌ماه امسال رقم زد. به بیان دیگر، حدود ۴۰ هزار میلیارد تومان از سرمایه‌های بورس تهران در پی تحرکات دیروز معامله‌گران دود شد و به هوا رفت. فشار فروش در کل بازار به حدی بالا گرفت که در پایان معاملات حدود ۶۲۰ میلیارد تومان نقدینگی در پشت صف ۲۴۰ نماد بورسی مجال فروش سهم و نقد دارایی خود را نیافت. غیاب مشتریان سهام در این فضای هیجانی باعث شد میزان جابه‌جایی سهام که روز دوشنبه کاهش شدیدی را به نمایش گذاشته بود، در معاملات دیروز هم افت کند و به کمترین حد از دوم شهریورماه برسد.
از دیگر خصوصیات مهم معاملات دیروز شدت خروج سهامداران خرد از جریان دادوستدها بود. شاید بد نیست بدانیم که حتی پس از فتح قله تاریخی و رفت و برگشت‌های قیمت‌ها طی چند روز اخیر، باز هم این سرمایه‌گذاران حقیقی بودند که در سمت خریدار ظاهر شدند اما نحوه آرایش این گروه از فعالان بورسی از روز دوشنبه به نحو قابل ملاحظه‌ای تغییر کرد و دیروز بیشترین تغییر کل مالکیت سهام از هفدهم اردیبهشت ماه در تالار بورس تهران رقم خورد. به بیان آماری، دیروز سهامداران حقیقی در مجموع حدود ۳۴۰ میلیارد تومان از سهام خود را نقد و از دور معاملات بیرون کشیدند تا عیار هیجان را در بازار نشان دهند. باید اشاره کرد که انگیزه و علت عرضه‌های دیروز سهامداران حقیقی با دور قبلی هجوم این طیف از سرمایه‌گذاران برای فروش سهم‌های خود در ۵ ماه قبل کاملا متفاوت بود. سهامداران حقیقی در اردیبهشت ماه غالبا به دلیل اوج‌گیری تنش‌های سیاسی در خلیج فارس از بازار سهام خارج شدند، اما روز گذشته با وجود اینکه ریسک مشخصی از بیرون بازار، سهام را تهدید نمی‌کرد، چنین فشار فروش کم‌سابقه‌ای در بازار گسترش یافت. نوع عرضه‌های روز گذشته خاصه از سوی سهامداران حقیقی را می‌توان به تلاش برای شناسایی سود یا فرار از زیان احتمالی که ممکن است طی روزهای آینده دامنگیر سهام شود، تعبیر کرد.
شعله‌هایی که تر و خشک نمی‌شناخت
نکته جالب این است که سهام تمام صنایع بورسی طی روز گذشته فشار یکسانی از سمت فروشندگان تحمل کردند و از نظر شدت افت قیمت هم در یک تراز قرار گرفتند. در واقع، در بین اهالی بازار تفکیکی بین سهم‌های اصطلاحا بنیادی و سهم‌های غیربنیادی مشاهده نشد و قریب به اتفاق صنایع بورسی فارغ از میزان جذابیت یا عمق حباب قیمت با هم تحت فشار یکسان و بی‌رحمانه عرضه قرار گرفتند. حتی اخباری که پیش از این می‌توانست قیمت یک سهم را تا سقف مجاز روزانه تقویت کند، طی روز گذشته از سهم‌ها دستگیری نکرد.جدول شاخص صنایع بورسی در پایان معاملات دیروز نشان میدهد که تنها صنعت تک‌سهمی منسوجات از فشار عرضه مصون مانده و توان رشد یافته، ولی بقیه گروه‌ها با افت‌های شدید مواجه شده‌اند. در واقع، از بین ۳۷ گروه فعال در معاملات دیروز شاخص قیمت ۳۶ گروه کاهش یافت که در این بین، طبق معمول، گروه‌های کوچک‌تر بیشترین افت‌ها را به ثبت رساندند.
در بین کالایی‌ها شدیدترین عقب‌نشینی قیمت به نام گروه پالایشی رقم خورد. متوسط قیمت در این گروه ۴ درصد افت کرد و به این ترتیب، رتبه هشتم جدول صنایع از لحاظ میزان افت به صنعت پالایشی اختصاص یافت. باید اشاره کرد که این گروه با وجود تجربه افت دسته‌جمعی قیمت طی روز گذشته، همچنان یکی از برندگان موج اصلاحی اخیر در بین صنایع بورسی قلمداد می‌شود. به‌طور کلی، اگر میزان افت متوسط قیمت از اوج تاریخی در روز سیزدهم مهرماه را تا پایان دادوستدهای روز گذشته مبنا قرار دهیم، ۵ گروه بورسی توانسته‌اند به‌رغم حرکت نزولی بازار رشد قیمت را ثبت کنند. بررسی نوسان قیمت در گروه‌های مختلف طی ۸ روز کاری اخیر(از اوج‌گیری شاخص تا پایان معاملات دیروز) حاوی نکات جالب‌توجهی است. چنان‌که انتظار می‌رود بازهم این سهام کم‌شناور و کوچک‌تر هستند که مطابق الگوی صعودی در مسیر نزولی هم شتاب قابل‌توجهی دارند. در حالی که متوسط کل بازار در این مدت عقب‌نشینی ۶/ ۵درصدی را ثبت کرده اما عمق اصلاح در ۲۷ صنعت بورسی بیش از میانگین بوده است. حتی در بین این ۲۷ گروه، شاهد سقوط‌های ۱۵ تا ۲۰ درصدی هم در ۱۱ گروه بوده‌ایم. در بین گروه‌های بزرگ، پالایشی‌ها و پتروشیمی نه تنها از موج نزولی خود را جدا کرده بلکه رشد شاخص را تجربه کرده‌اند.
سهامداری در یک روز
در روزهای اخیر به‌طور متناوب با حرکت زیگزاگی و افت و خیزهای متلاطم قیمت در عموم سهم‌ها مواجه بودیم. به‌زعم کارشناسان و تحلیلگران، این روند رفت و برگشتی، نوعی پوست‌اندازی در بازار و مهاجرت آرام و محتاطانه نقدینگی به سمت گروه‌های اصطلاحا بنیادی بازار است که خود را در نحوه حرکت شاخص کل و شاخص هموزن و واگرایی این دو نماگر اصلی بازار هم نشان داده است. با احتساب ریزش دیروز قیمت‌ها، شاخص کل عقبگردی ۶/ ۵ درصدی از قله تاریخی را ثبت کرد، این در حالی است که فشار مستمر عرضه در کوچک‌ترها و فقدان خریدار متناسب باعث سقوط ۱۱ درصدی شاخص هموزن شده است. یعنی عملا نماگر هموزن با ضریبی مضاعف از شاخص کل افت کرده است. البته دیروز قیمت همه سهم‌ها یکدست با هم سقوط کردند، به‌طوری که شاخص کل و هموزن به ترتیب افت ۴/ ۳ و ۳/ ۳ درصدی را رقم زدند. در واقع، آن تغییر آرایش در سهم‌های بنیادی طی روز گذشته چندان به‌چشم نیامد و رفتار هیجانی ارزش تمام سهم‌ها را تنزل داد.
به‌نظر می‌رسد افق‌های کوتاه‌مدت سهامداری و تلاش برای کسب سود از خرید و فروش روزانه باعث‌شده تا تلاطم قیمت‌ها تشدید شود. فاصله قابل‌توجه نقاط شروع و پایان شاخص به خوبی بیانگر سیطره نگاه کوتاه‌مدت در فضای عمومی بازار است. این رفتار به شکل دیگری در نحوه سفارش‌گذاری‌ها در طول معاملات خود را نمایان کرده است. شروع مثبت شاخص کل در دادوستدهای دیروز و سفارش‌هایی که رفته‌رفته با توجه با جو عمومی و روند نزولی حاکم بر کل بازار روی قیمت‌های پایین‌تر گذاشته می‌شوند، نشان میدهد که جای تحلیل در بازار عمیقا خالی است و معامله‌گران مغلوب فضای عمومی معاملات شده و چون عجالتا برهان قاطع و پیش‌بینی روشنی از روند آتی سهم ندارند، تصمیمات خود را در قالب‌های روزانه سامان می‌دهند و به همین دلیل شاخص را با هیجانات خود همراه می‌کنند و جایی برای اثرگذاری رویکردهای تحلیلی در قیمت‌ها باقی نمی‌گذارند.
حتی خبرهایی که پیش از این باعث هجوم خریداران می‌شد طی روز گذشته خریداری نیافت. برای مثال، رسمیت یافتن خبر افزایش سرمایه بانک ملت به‌عنوان یکی از پرحاشیه‌ترین و پرمعامله‌ترین سهم‌های چند روز اخیر بورس تهران هم توجهی برنیانگیخت و در غوغای فروشندگان گم شد. با وجود تمام فشارهای عرضه در روز گذشته اما در چند نماد شاهد جهت‌گیری‌های جالب‌توجهی بودیم. برای مثال نماد «غچین» پس از انتشار کارنامه سه‌ماهه منتهی به پایان شهریور و شناسایی سود فراتر از انتظار توانست از صف فروش رها و جهشی ۹ درصدی را از کف روزانه تجربه کند. همچنین تک‌نماد «کویر» که آخرین عضو بورس تهران به‌شمار می‌رود، به تنهایی ۱۲۵ میلیارد تومان نقدینگی را در پشت صف خرید خود داشت که وجود تقاضا در موقعیت‌های مطمئن را نمایندگی می‌کرد.