عرضه اوراق سلف استاندارد موازی در بورس انرژی برای تامین‌مالی پروژه‌های نفتی دیروز این ذهنیت را در فضای مجازی ایجاد کرد که اجرای طرح گشایش اقتصادی، از مسیر فروش نفت خام به مردم، زودتر از حد انتظار آغاز شده است. اما طبق اطلاعیه بورس انرژی، برنامه دو عرضه اوراق سلف استاندارد موازی نفت خام جمعا به ارزش ۲ هزار میلیارد تومان انجام خواهد شد که فعلا معادل ۵۰۰ میلیارد تومان آن برای فردا، یکشنبه قطعی شده است. هرچند این عرضه با آنچه دولت تحت‌عنوان طرح گشایش اقتصادی اعلام کرده است تفاوت دارد، اما به نظر می‌رسد تامین‌مالی نفتی، از مسیر عرضه اوراق برای ۲ میلیون بشکه دارایی با پایه نفتی، بیشتر به یک بازی تمرینی پیش از اجرای طرح اصلی دولت، برای فروش گسترده نفت خام به مردم، شبیه است. سررسید اوراق سلف استاندارد موازی که فردا عرضه می‌شود، ۲ ساله تعیین شده است. گفته می‌شود این موعد زمانی هنوز در چارچوب طرح گشایش اقتصادی، مورد تصویب نهادهای تصمیم‌گیر قرار نگرفته است.
بازی تمرینی طرح گشایش
اوراق سلف استاندارد موازی نفت خام سنگین یکشنبه در بورس انرژی با نرخ ۱۹ درصد و به‌صورت ۲ ساله منتشر می‌شود. این خبری بود که روز گذشته در رسانه‌ها منتشر شد و برخی آن را به اشتباه همان طرح پیشنهادی گشایش اقتصادی تلقی کرده‌اند که مدیرعامل بورس انرژی این ادعا را رد کرد. اوگفت: این اوراق طبق روال مرسوم انتشار اوراق تامین مالی شرکت ملی نفت ایران انجام می‌شود. طرح اعلامی رئیس‌جمهوری در صورت نهایی شدن الزام‌های حقوقی و مقررات اجرایی آن در قالب یک برنامه و از طریق مراجع ذی‌ربط اطلاع‌رسانی خواهد شد. سید علی حسینی، مدیر عامل بورس انرژی اعلام کرد: اوراق سلف نفتی ۵۰۰ هزار بشکه‌ای شرکت ملی نفت ایران که روز یکشنبه آینده در بورس انرژی عرضه می‌شود با آنچه ریاست محترم جمهوری در روز چهارشنبه گذشته در مورد آن صحبت کرده‌اند متفاوت است و به آن مربوط نیست. این اوراق طبق روال انتشار اوراق تامین مالی شرکت ملی نفت انجام می‌شود.
رفع ابهام
یکی از عرضه‌های سلف استاندارد موازی رقمی نزدیک به 500 هزار بشکه نفت خام خواهد بود که یک معامله مرسوم برای اوراق سپرده کالایی به شمار می‌رود آن‌هم در شرایطی که پیش‌نویس طرح دولت برای تأمین مالی از مسیر اوراق مبتنی بر نفت خام در بورس انرژی رقمی نزدیک به 600 هزار بشکه نفت خام در روز است که همین مقایسه تفاوت ابعاد معامله و تأمین مالی را نشان میدهد. البته در دو اطلاعیه عرضه متفاوت رقم کل عرضه چیزی نزدیک به 2 میلیون و 100 هزار قرارداد است که کل مبلغ تأمین مالی را به بیش از 2 هزار میلیارد تومان افزایش خواهد داد اگرچه این رقم تنها پتانسیل عرضه است و تا زمانی که به‌صورت واقعی در سامانه‌های معاملاتی بورس انرژی درج نشده و از قابلیت معاملات برخوردار نشود نمی‌توان درخصوص آن اظهارنظر قطعی کرد آن‌هم در شرایطی که میزان خرید و روند کلی معاملات در روزهای آینده مشخص خواهد شد. برخی کارشناسان بر این باورند که شاید عرضه فردا نوعی بازی تمرینی برای اجرای طرح گشایش اقتصادی دولت باشد.
امسال ۲ هزار میلیارد تومان اوراق سلف نفتی منتشر می‌شود
وزارت نفت اعلام کرده با هدف تامین مالی پروژه‌های اولویت‌دار شرکت ملی نفت ایران ۲ هزار میلیارد تومان اوراق امسال با نرخ ۱۹ درصد اسمی و به‌صورت ۲ ساله منتشر می‌شود. اوراق سلف موازی استاندارد نفت خام طبق سال‌های پیش منتشر می‌شود، سال‌های پیش هم این اوراق از سوی شرکت ملی نفت ایران منتشر شده است. آیین‌نامه این طرح نیز در سال‌های گذشته تدوین شده است و طرحی جدید نیست. این طرح با طرح فروش نفت دولت تفاوت دارد و آن طرح دولت هنوز آیین‌نامه مدون و تصویب شده‌ای ندارد و این طرح طبق سال‌های پیش هر ساله برای تامین مالی پروژه‌های نفت منتشر می‌شود.
تداوم ابهام در طرح پیشنهادی نفتی
ابهام درخصوص طرح پیشنهادی دولت برای پیش فروش نفت خام که در رسانه‌ها به گشایش اقتصادی مشهور شد؛ موجب شده تا این قبیل گمانه‌زنی‌ها رونق پیدا کند تا جایی که حتی اثرات این طرح بر بازار سرمایه نیز مورد بحث قرار گرفت. واقعیت آن است که درخصوص بسته پیشنهادی دولت به شورای هماهنگی‌های اقتصادی سران سه‌قوه، هنوز هیچ خبر قطعی و یا جمع‌بندی مشخصی مطرح نشده و بعضا برخی از منابع آگاه عنوان کرده‌اند که پیشنهاد دولت مبنی بر پیش‌فروش نفت خام با مکانیزم احتمالی اوراق سلف استاندارد موازی مورد توجه و پذیرش قرار نگرفته است.
دو ساله بودن این اوراق و به‌طور دقیق‌تر ایجاد تعهد برای دولت بعدی یکی از این ایرادات بوده اگرچه موارد دیگری نیز عنوان شده است. در هر حال تاکنون دو رویکرد اصلی برای استفاده از این ایده برای فروش نفت خام به مردم وجود دارد یکی انتشار اوراق سلف استاندارد موازی (با قابلیت خرید و فروش تبعی - در صورت نیاز) و دیگری استفاده از صندوق‌های کالایی نفتی با امکان معاملات ثانویه و وجود بازارگردان به منظور قطعی بودن حداقل (کف) سود روزشمار قبل از سررسید است.
مسیر دوم گشایش اقتصادی
با توجه به شرایط موجود در اقتصاد ایران و پتانسیل رونق صندوق‌های کالایی، پیشنهاد استفاده از صندوق‌های کالایی موسوم به ETC جذاب‌تر از اوراق سلف استاندارد موازی است آن هم در شرایطی که امکان ایجاد قراردادهای مشتقه برای این معاملات وجود دارد که جذابیت عظیمی را در معاملات به همراه خواهد داشت. چیزی شبیه به این تجربه در بورس شانگهای در سال 2019 رقم خورد که برای اولین بار نفت خام با پول ملی چین مورد معامله قرار گرفت و امکان بازتعریف این تجربه در بورس انرژی ایران نیز وجود دارد که یک گام بسیار بزرگ در مسیر حمایت از تأمین مالی دولت و همچنین ورود فعالان حقیقی و حقوقی در چارچوب معاملات نفت خام خواهد بود. در صورت امکان تعریف واحدهای صندوق، امکان صادرات ریالی نفت خام نیز وجود خواهد داشت و یک زنجیره معاملات گسترده نفتی در کشور برای اولین بار رقم خواهد خورد.
این پتانسیل اگر جدی گرفته شود حتی حجم و ارزش معاملات آن از بورس دبی موسوم به DME نیز فراتر خواهد رفت و ارزش این بازار در نهایت در رتبه چهارم جهان قرار می‌گیرد. هم‌اکنون عرضه نفت خام صادراتی در بازار فیزیکی بورس انرژی صورت می‌گیرد و همچنین شاهد معاملات اوراق سلف استاندارد موازی نفت خام (سبک و سنگین) در بازار مالی بورس انرژی هستیم. در صورت ورود معاملات گواهی سپرده یا صندوق‌های کالایی، زنجیره معاملات نفت در این بازار تکمیل شده و توانمندی بالقوه بزرگی برای داد و ستد و تأمین مالی و پوشش ریسک معاملات در بازار نفت خام پدید می‌آید؛ شاید یک فرصت تاریخی برای توسعه بازار مالی مبتنی بر نفت خام در بورس انرژی ایران شکل گرفته باشد که آینده‌ای به شدت روشن را در این خصوص به همراه دارد اگرچه کار کارشناسی آن به پایان نرسیده است. این پتانسیل معاملاتی را در آینده مورد بررسی دقیق‌تر قرار خواهیم داد.
تامین مالی حداقل ۵۰۰ میلیارد تومانی
بورس انرژی با انتشار اطلاعیه‌ای اعلام کرده است: فروش اوراق سلف نفتی با عرضه بیش از ۵۰۰هزار بشکه نفت یکشنبه (۲۶ مرداد ماه) در تالار بورس انرژی آغاز خواهد شد. نخستین مرحله از فروش اوراق سلف نفتی با عرضه بیش از ۵۰۰ هزار بشکه نفت در این روز و در تالار بورس انرژی با قیمت هر بشکه ۹۴۴ هزار و ۶۲۲ تومان عرضه می‌شود. حداقل خرید برای هر نفر در این عرضه اولیه یک بشکه و حداکثر ۲۰ هزار بشکه است همچنین سود اوراق ۱۹ درصد اسمی و بدون پرداخت دوره‌ای است. در عرضه روز یکشنبه ۲۶ مردادماه، اندازه هر قرارداد، یک بشکه و قیمت آن، ۹۴۴ هزار و ۶۲۲ تومان است. در این عرضه، مجموعا ۵۲۹ هزار و ۳۱۲ قرارداد عرضه خواهد شد که در نهایت ارزش کل این عرضه رقمی نزدیک به ۵۰۰میلیارد تومان خواهد شد.