شهر و شهروند الکترونیک

شهروند الکترونیک، فردی است که توانایی استفاده از خدمات برخط دولت‌ها رادر حد مطلوب داشته باشد، در واقع شهروندان الکترونیک همان کاربران جوامعاطلاعاتی هستند.
احسان قدیری و مهندس آرزو لکی شیراز، پژوهشگران ارتباطات و فناوریاطلاعات، با ارسال مقاله‌ای مشترک به سیتنا، به مقوله "شهر و شهروندالکترونیک" و ویژگی‌های آن پرداخته‌اند؛
● تعریف شهروند الکترونیک و زیر مجموعه‌های آن
شهروندان در طول زندگی خود، نقش‌های متفاوتی ایفا می‌نمایند که در هر کدام از این نقش‌ها وظایفی بر عهده آن‌هاست.
شهروند الکترونیک، کسی است که توانایی انجام وظایف روزمره‌ای که ایفاینقش‌های متفاوت درطول زندگی برای وی بوجود می‌آورد را با کمک ابزارهایالکترونیکی داشته باشد.
تمامی انسان‌ها در طول زندگی خود، نقش‌های متفاوتی را ایفا می نمایند.برای هر یک از ما، در نقش فرزند، والدین، خویشاوندان دور و نزدیک، کاسب،تاجر، کارمند، مدیر، تولید کننده، دانش آموز، دانشجو، معلم ، استاد، رئیسدانشگاه و ده‌ها نقش کوچک و بزرگ دیگر وظایفی متصور است که به صورت روزمرهبه آنها می‌پردازیم. ما تا به امروز این وظایف را به کمک روش‌های فعلیانجام می‌دادیم، اما امروزه ابزار الکترونیکی، انجام امور و ایفای وظایفشهروندی را بسیار ساده‌تر، سریع‌تر و ارزان‌تر نموده است.
به عنوان مثال، یک زن در یک خانواده نقش یک همسر و مادر را بر عهده دارد.بخش عمده‌ای از خریدهای خانه بر عهده مادر است، پرداخت قبوض، پیگیری وضعیتتحصیلی فرزندان و ده‌ها وظیفه ریز و درشت دیگر بر عهده وی گذاشته شده است.چنانچه این مادر بتواند برخی از این وظایف را با استفاده از ابزارهایالکترونیکی مانند وب سایت‌ها، پست الکترونیک و ...به انجام رساند، طبعاصرفه‌جویی بسیاری در وقت و هزینه خانواده خواهد شد و این وقت و هزینهاضافه را صرف امور مهم دیگری خواهد نمود. این مادر در محل کار خود در نقشیک معلم، کارمند، مدیر و غیره است؛ در این نقش‌ها نیز وی می‌تواند بااستفاده از ابزارهای الکترونیکی انجام امور را تسریع و کم هزینه‌تر نماید.این مادر/ کارمند نقش‌های اجتماعی متفاوت دیگری را نیز ایفا می‌نماید کهدر هر کدام از آنها ابزار الکترونیکی به نحوی می تواند به وی کمک نماید.وی وقتی یک شهروند الکترونیکی خواهد بود که بتواند این وظایف مختلف را باکمک ابزار الکترونیکی و با کیفیت و کمیت بسیار بهتری به انجام رساند.
مقوله های جدیدی چون تجارت الکترونیک، دولت الکترونیک، آموزش الکترونیک،سلامت الکترونیک، انتشارات الکترونیک، انتخابات الکترونیک و ... هر یک دربرگیرنده قسمتی از زندگی و فعالیت‌های روزمره ما هستند. شهروند الکترونیکباید بتواند در قالب آن‌ها به انجام وظایف خویش بپردازد.
شهروند الکترونیک به شهروندی گفته می شود که توانایی استفاده از خدماتبرخط دولتها را در حد مطلوب داشته باشد. در واقع شهروندان الکترونیک همانکاربران جوامع اطلاعاتی هستند.
● جایگاه شهروند الکترونیک در کشور
بر اساس آمار مستند، کشور ما در سال ۲۰۰۷ میلادی با ۱۸ میلیون کاربراینترنت، ۵۳.۷% از کل کاربران خاور میانه را به خود اختصاص داده است.تمامی این کاربران به طور قطع از یک سطح مهارت‌های پایه و اولیه‌ای برایاستفاده از کامپیوتر و اینترنت بالاتر می‌باشند که البته می‌توانند جزوکاربران بسیار حرفه‌ای اینترنت باشند، ولی مساله بسیار مهم این است کهآن‌ها از حداقل دانش مورد نیاز برای استفاده از خدمات الکترونیکبهره‌مندند.
از سوی دیگر، ما تا به حال در بسیاری از بخش‌ها، کاربردهای مورد نیاز درحوزه‌های مختلف تجارت الکترونیک، دولت الکترونیک، آموزش الکترونیک و ...را شناسایی و ایجاد ننموده‌ایم که با استفاده از زیرساخت‌های فعلی فناوریاطلاعات کشور قابل پیاده‌سازی است. ضمن اینکه باید در نظر داشته باشیم کهزیرساخت‌ها و بسترهای فنی، حقوقی، فرهنگی، اقتصادی و ... فعلی امکانپیاده‌سازی بسیاری از خدمات الکترونیکی را فراهم نمی‌نماید. البته اینمساله کم و بیش گریبانگیر تمامی کشورهاست. همچنین باید در نظر بگیریم کهبرخی از کاربردهایی که تا به حال ایجاد گردیده با اصول usability (قابلیتاستفاده) سازگاری چندانی ندارند. به هر صورت هم اکنون کاربران اینترنت درایران با کاربردها و خدمات برخط زیادی که قابلیت استفاده مطلوبی نیز داشتهباشند روبرو نیستند و طبیعتا استفاده از این خدمات را نیز فرا نگرفته‌اند.بنابر این ما نمی‌توانیم این کاربران را شهروندان الکترونیک بنامیم.
اما از طرف دیگر وقتی به کاربردهایی usable که در کشور ایجاد گردیده، نگاهمی‌کنیم، شاهدیم که این کاربران به سرعت استفاده از آن را فرا گرفته و بهخوبی و به صورت بسیار فراگیر از آن‌ها استفاده می‌نمایند. این مسئلهنشانگر آن است که چنانچه به حرکتهای خود در ایجاد بسترها و کاربردها شتاببیشتری بدهیم، قطعا از پتانسیل بسیار بالایی برخورداریم.
● جایگاه شهروند الکترونیک در کشورهای دیگر
در برنامه ۵ ساله‌ای‌ که اتحادیه اروپا به همین منظور تدوین نموده، عنوانشده که تمامی شهروندان اروپایی و حتی ناتوانان جسمی تا سال ۲۰۱۰ قادر بهاستفاده از خدمات دولت و شهرداری الکترونیک با استفاده از ارتباطات فناورینوین اطلاعات خواهند بود. در این برنامه علاوه بر اهداف، مسائلی نظیر ریزبرنامه‌ها، بودجه‌ها، آموزش‌ها و دیگر موارد مورد نیاز دیده شده است. بهعنوان مثال، دولت نیوزلند علاوه بر هدف‌گذاری فوق عنوان نموده تا سال ۲۰۲۰با توجه به فرصتهای فزآینده‌ای که فناوری شبکه و اینترنت به وجود می‌آورد،باید نوع اشتغال کارکنان دستگاه‌های دولتی و سازمان‌های مرتبط با آن‌هاتغییر یابد. این‌ها نمونه‌هایی از فعالیت‌های دیگر کشورهای دنیاست، اما درکل بسیاری از کشورهای دنیا چه توسعه یافته و چه در حال توسعهبرنامه‌ریزی‌هایی با توجه به مقتضیات اجتماعی، فرهنگی و فنی خود برایرسیدن به اهداف خدمات الکترونیکی خود انجام داده‌اند. که در این بین برخیکشورهای پیشتاز مانند انگلستان تا به حال دستاوردهای بسیار خوبیداشته‌اند، به گونه‌ای که این کشور تا پایان سال ۲۰۰۵ میلادی صدها نوع ازخدمات خود را به صورت الکترونیکی ارائه داده است.
پرداختن به شهروند الکترونیک، می‌تواند چه مسائلی را به دنبال داشته باشد؟شهرداری چه میزان می‌تواند برای عملیاتی شدن شهروند الکترونیک موثر باشد؟
اینترنت و دیگر ابزارهای ارتباطی جدید واژه‌گان و سبک‌های جدیدی در زندگیبشر بوجود آورده‌اند. استفاده از خدمات برخط منافع بسیاری مانند کاهشآلودگی هوا، کاهش ترافیک، کاهش مصرف سوخت، کاهش هزینه‌ها، تسریع در انجامامور و ده‌ها منفعت دیگر در پی دارند که این موارد برهیچ کدام از ماپوشیده نیست. پرداختن به این مباحث فرصت‌های جدیدی برای ما بوجود می‌آورد،در حالی که عدم توجه به آن علاوه بر از دست دادن فرصت‌ها می‌تواند تبدیلبه یک تهدید گردد. به عنوان مثال، واژگانی مانند WORK @ HOME با وجود اینابزارهای جدید ارتباطی معنی و مفهوم تازه‌ای یافته‌اند. از قدیم‌الایامخانه محل آسایش و فراغت از کار بوده، اما امروزه با پیشرفت تکنولوژی علاوهبر محل آسایش می‌تواند به دفتر کار ما نیز تبدیل گردد. شهروند الکترونیکباید بتواند با این مقوله‌های جدید به خوبی کنار آمده و به بهبود زندگی واجتماع خود کمک کند.
در این میان، شهرداری‌ها به عنوان یکی از سازمان‌هایی که بیشترین تماس‌هارا با زندگی روزمره مردم دارند، نقش بسیار مهمی در این مورد ایفامی‌نمایند. ضمن این‌که پرداختن به خدمات برخط و مقوله شهروندان الکترونیکاز بار مسوولیت‌های آن‌ها نیز به شدت خواهد کاست. به عنوان مثال، سال‌هاستکه در کشور سعی می‌شود معابر، ادارات و ... برای جانبازان و معلولان جسمیحرکتی مناسب‌سازی گردد بحث شهروند الکترونیک می تواند به این گروه ازجامعه کمک بسیاری نماید. در شهرهای امروزه، به دلیل ساختار سازمان‌ها وچیدمان و مسایل ساختمانی، افراد با توانایی جسمی کم، جانبازان و معلولاناز شانس برابری برای خدمات‌گیری بهره‌مند نیستند، ولی در شهرهای الکترونیکاین افراد بدون نیاز به جابجایی و یا استفاده از ابزارهای خاص و پیشرفتهحرکتی، توانایی استفاده مطلوب و برابر از خدمات را خواهند داشت.اگر دربرخی از سازمانهای ما در حال حاضر به دلیل عدم رعایت مسایل استانداردساختمانی، راهی برای بالا رفتن افراد با توانایی کم موجود نیست و افرادبرای پیگیری یک نامه باید پله‌های متعددی را با زحمت بسیار طی کنند، درشهر الکترونیک و با وجود گیشه‌های الکترونیک افراد با فشردن چند دکمه همانکار را در ظرف چند دقیقه و بدون زحمت انجام خواهند داد.
شهرداری‌ها به عنوان یکی از ارگان‌هایی که بیشترین خدمات را به شهروندانارائه می‌نمایند، می‌توانند با الکترونیکی نمودن خدمات خود گام‌های موثریدر بوجود آوردن شهرها و شهروندان الکترونیک و همچنین تشویق دیگران بهارائه و استفاده از خدمات برخط بردارند.
● عوامل و مواردی که می‌تواند در بهبود شهروند الکترونیکی موثر باشد؟
ایران، هم‌اکنون ۱۸ میلیون کاربر اینترنت دارد، بنابراین از پتانسیل بسیاربالایی در ایجاد شهروندان الکترونیک برخورداریم و یکی ازنقاط قوت ما درسطح منطقه و بعضا" جهان همین مساله است.
عمده‌ترین مساله در ایجاد شهروندان الکترونیک فرهنگ‌سازی و تشویق شهروندانبه استفاده از خدمات برخط ارایه شده توسط دولت و دیگر نهادهای ارائه دهندهخدمات است.
آموزش افراد جامعه اعم از کارمندان دولت، دانشجویان وغیره باعث ترویجفرهنگ استفاده از خدمات برخط خواهد شد. این آموزش‌ها می‌تواند از سطوحابتدایی در دوران دبستان تا آموزش‌های عالی برای تربیت متخصصان این امر،آموزش‌های آزاد کوتاه و بلندمدت، آموزش‌های غیر مستقیم و یا حتی آموزش درکاربردهای خاص را در برگیرد. این آموزش‌ها باید توسط افراد متخصص و جهتنیل به اهداف مشخص سیاست‌گذاری و اجرا گردد. صرف آموزش‌های پایه کامپیوترنمی‌تواند باعث حرکت افراد به این سمت شود، بلکه باید در این آموزش‌هاجهت‌گیری کاملا" به سمت استفاده برخط از خدمات باشد.
مساله بسیار مهم دیگر که می‌تواند به این فرهنگ کمک نماید، آموزش چگونگیاستفاده از خدمات به جای بیان صرف وجود خدمات در تبلیغات است.
متاسفانه تاکنون به جز در موارد انگشت‌شمار ما در تبلیغات فقط سعی دراعلام ارایه خدمات نموده‌ایم که این به تنهایی برای تشویق شهروندان بهاستفاده از این خدمات نیست. به عنوان مثال در تبلیغات تلویزیونی به کراتاز وجود یک خدمت الکترونیکی نام برده می‌شود، اما معمولا چگونگی استفادهاز این خدمت در هیچ کجای این تبلیغات تلویزیونی و یا جای دیگر بیاننمی‌شود.
صرف وجود یک خدمت به صورت الکترونیکی اعلام گردد، برای استفاده شهروندانکافی نیست. بلکه باید بطور کاملاً واضح و عملی و از دید یک شهروند
چگونگی استفاده از آن خدمت به نحو بسیار شایسته در وب سایت، تلویزیون و یا هر رسانه دیگر مناسب آن خدمت آموزش داده شود.
● ویژگی‌های شهرالکترونیک و برای رسیدن به آن باید چه راهی را طی کرد؟
شهرالکترونیک در حقیقت مدل الکترونیک و مجازی فعالیت‌ها در یک شهر با همانروابط و کارکردها و با همان پیچیدگی‌ها و مسائل موجود در آن است.
در این شهر و در شکل آرمانی آن افراد باید توانایی انجام کلیه امور مربوطبه خود را از هر مکان و در هر زمان با بهترین کیفیت داشته باشند.شهرونداندر ادارات، منازل و حتی در سفر توانایی انجام و پیگیری امور و کارهای خودرا به راحتی و بدون نیاز به مراجعه حضوری و با استفاده از ابزارهایالکترونیکی داشته باشند. در این سیستم شهروندان از امکانات یکسان و برابربرای انجام امور برخوردار خواهند بود و برخلاف ساختار شهری فعلی که افرادزیادی عملا" به دلایل مختلف مانند بعد مسافت و فواصل متفاوت تا مراکزخدمات، محدودیت ساعت کار ادارات و غیره امکان استفاده برابر و یکسان ازخدمات را از دست می‌دهند. این مشکل حتی به تراکم جمعیت در نقاط خاصی ازشهرها و حتی در کلان مساله به شهرهای خاصی از کشورها انجامیده است. در شهرالکترونیک شهروندان خدمات مورد نیاز خویش را به سهولت و با صرف زمان وهزینه‌ای بسیار کمتر دریافت می‌نمایند.
اولین گام در رسیدن به این آرمان شهر عزم راسخ دولت و سپس شهروندان برایرسیدن به آن است.همچنین هماهنگی دستگاه‌های دولتی برای پیوستن به اینجریان بسیار مهم است.
استفاده از سایت‌های Usable ،Accusable و مبتنی بر استانداردهای جهانیبرای ارایه خدمات دولتی یکی از مهم ترین گامها در تسهیل استفاده کاربران وزمینه ساز ایجاد شهرهای الکترونیک است. در این شهرها سایت‌ها و پورتال‌هاعملاً به محل تعامل شهروندان و ارائه‌دهندگان خدمات تبدیل شده و افراد درتماس مستقیم و مستمر با این ابزار می‌باشند. مطمئنا" اگر این ابزار قابلاستفاده برای آحاد افراد جامعه نباشد، عملا" بحث شهروند و دولت الکترونیکبه نقطه بن‌بست خواهد رسید.
مساله مهم دیگر تبیین خدمات ارایه شده و ایجاد یک طرح بلندمدت برای تغییرنوع تعامل افراد با سازمانها و دولت است.سازمانها و شهروندان هر دو بایدتوانایی و فرصت این تغییر شیوه را داشته باشند.این تغییرات نباید بهگونه‌ای شتاب زده و بدون بررسی چالشها و فرصتها ایجاد شود، چرا که اینتعویض‌ها و جابجایی‌ها باعث سردرگمی شهروندان و پرسنل سازمان‌ها و عدماعتماد به سرویس ارایه شده می‌شود. روند تغییر حرکت سازمانها به سمتالکترونیکی شدن باید طبق یک برنامه زمانبندی معقول و مطلوب و هماهنگ بایکدیگر و نیز دیگر مواردی چون فرهنگ‌سازی و آموزش به انجام رسد.
● جایگاه شهر الکترونیک در کشور ما و فواید آن؟
حرکت به سمت شهرهای الکترونیک با توجه به افزایش جمعیت و تغییر ساختارروابط بین افراد امری اجتناب ناپذیر است.شهر الکترونیک و شهروند الکترونیکبا توجه به اینکه بخشی از پروژه دولت الکترونیک می باشد و از منظر برخیصاحب نظران نقطه آغاز دولت الکترونیک می باشد بسیار مهم و یکی از ارکاناصلی دولت الکترونیک است. به دلیل اینکه جهان به سمت الکترونیکی شدن پیشمی رود ما نیز برای تعاملات و ادامه حیات اجتماعی ،اقتصادی، سیاسیو...خویش ناگزیر به پیوستن به این جریان می باشیم و این امر بدون داشتنشهر الکترونیک و شهروند الکترونیک تقریبا" محال و غیرممکن است.
از مزایای شهرهای الکترونیک می توان به کاهش چشمگیر سفرهای درون و بینشهری اشاره نمود که خود پیامدهای بسیار خوبی را بدنبال خواهد داشت که ازجمله آنها می توان به کاهش آلودگی های صوتی ،هوا ،کاهش مصرف سوخت ، صرفهجویی در وقت و هزینه شهروندان اشاره نمود.
از دیگر آثار ایجاد این شهرها می توان از کاهش فساد اداری ،کاهش هزینه هایدولتی ، افزایش سرعت انجام کارها ،بالا رفتن کارایی کارمندان و سازمانها،افزایش سطح رضایت شهروندان و همچنین امکان استفاده یکسان از خدمات دولتیو کاهش محرومیت مناطق دور افتاده به دلیل عدم دسترسی به مرکز در شرایطفعلی و... نام برد.

اپلیکیشن اندروید تلگرام اینستاگرام