سراب پول الكترونیكی، روی دیگر سكه

بچه‌ها در نزدیكی منزل ملا نصرالدین شلوغ می‌كردند. زن ملا گفت كه این بچه‌ها را رد كن بروند جای دیگر. ملا آمد دم در و به بچه‌ها گفت كه شنیده‌ام چند محله بالاتر آش می‌دهند. بچه‌ها رفتند آش بگیرند. پشت سر آنها چند نفر دیگر هم رفتند. ملا دید همه دارند می‌روند آش بگیرند. آمد داخل و به زنش گفت كه یك دیگ! به من بده بروم آش بگیرم! فكر نكنید این موضوع از امثال قدیمی زبان فارسی است.
 همین چند سال پیش بود كه در مجلات معتبر علمی خارجی و ایرانی درباره معجزه آسا بودن خواص هرم داد سخن می‌دادند و شركت‌هایی در خارج هم اقدام به ساخت و فروش هرم در ابعاد مختلف كرده بودند. شایعه كرده بودند كه اگر چاقو و اره در داخل آن بگذارید، تیز می‌شود، محصولات غذایی سالم می‌ماند و از همه مهمتر، اگر داخل آن بخوابید، پوست را تازه و انسان را جوان می‌كند! یكی از دلایل آنها هم اهرام مصر بود. بعد مدتی معلوم شد كه ظاهرا آقای اسحاق آسیموف برای لطیفه این موضوع را به دوستی گفته، و او نیز به دیگری و بالاخره سر از مطبوعات و مجلات علمی در آورده است.
اما موضوع ما پول الكترونیك است و در این مقاله قصد داریم كه بدور از تبلیغات و برای مدیران و كارشناسانی كه میل دارند وارد این مقوله شوند مطلب را كمی بازتر نماییم تا حكایت ملا نشود.
ابتدا لازم است چند مطلب و آمار از منابع مختلف را ذكر نمایم تا مقدمات لازم را در یك جا جمع كرده باشم:
۱- ۱۲ میلیارد تومان سالانه بابت جمع آوری و امحای اسكناس صرف می‌شود. ‌(سایت بانك مركزی)
۲- مبلغی صرف چاپ و مدیریت چك پول و سكه می‌شود كه به علت سهم كم آنها در خرده فروشی، فعلا در محاسبات شركت داده نمی‌شوند.
۳- ۲۰هزار تومان در ماه به ازای هر دستگاه پوز، نقطه‌ی سر به سر برای شركت‌های پی.اس.پی است. به عبارت دیگر، اگر شركتی فقط ۲۰هزار تومان از هر پوز درآمد داشته باشد، فقط هزینه خود را پوشش داده است (بر اساس تحلیل شركت های پی.اس.پی).
۴- هر برگ اسكناس حداقل ۱۰۰ بار در خرده فروشی شركت كرده و دست به دست می‌چرخد تا امحا شود. (كارشناسان بانكی)
۵- كارت بانكی در حدود ۳۳ درصد از بار خرده فروشی را در آمریكا بر دوش دارد. بقیه بر دوش پول نقد و چك است. (نیلسون ریپورت)
۶- طبق آمار بانك مركزی در سال ۸۳، مبلغ اسناد بانكی مبادله شده طی تسویه بین بانكی حدود ۱۳۲۳ میلیارد ریال و كارمزد شتاب برای این مقدار، حدود ۳۹ میلیارد ریال بوده است. با توجه به ناچیز بودن مبلغ و میزان اسناد پوز، می‌توان تمام موارد را برای خودپردازها درنظر گرفت. بنابراین با تقسیم كارمزد به مبلغ كل، مقدار ۰۲۹۴ / ۰ بدست می‌آید كه حدود ۳ درصد فرض می‌نماییم.
۷- تعداد تراكنش‌های بین بانكی در سال ۸۳ از طریق مركز شتاب و خودپرداز حدود ۳۸ میلیون عدد و پایانه فروش بسیار ناچیز است. (بانك مركزی)
۸- تعداد تراكنش‌های بین بانكی در سال ۸۴ بیش از ۱۰۰ میلیون و حدود ۳ برابر سال ۸۳ خواهد شد. (بانك مركزی)
۹- سه برابر هزینه شتاب از بانك صادر كننده كارت، به بانك پرداخت كننده پول، داده می‌شود. بنابراین هزینه كامل پرداخت ۱۳۲۳ میلیارد ریال از طریق شتاب، ۴ برابر ۳۸ میلیارد ریال است. بنابراین اگر كل كارمزد را بر مبلغ پرداختی تقسیم كنیم، حدود ۱۲ درصد می‌شود! (اگر اشتباه نكرده باشیم،ارقام چنین می‌گویند)
۱۰- اگر در ازای دریافت ۴۰هزار تومان از خودپرداز، ۴۰۰ تومان كارمزد بدهیم، یك درصد می‌شود. اما به دلیل دریافت مانده و پرداخت كارمزد كامل برای آن و اینكه بسیاری از مشتریان كمتر از ۴۰هزار تومان دریافت می‌نمایند، درصد مزبور بالاتر می‌رود.
۱۱- كارمزد خرید با كارت نقدی و توسط دستگاه پوز را بطور متوسط ۱ درصد فرض می‌كنیم. این درصد برای كارت‌های اعتباری چند برابر می‌شود.
۱۲- هزینه چاپ هر برگ اسكناس بطور متوسط حدود ۱۵ تومان است. كه اگر بین اسكناس‌های‌ مختلف ۲۰۰۰ و ۱۰۰۰ و ۵۰۰ و ۲۰۰ و ۱۰۰ و ۵۰ تومانی تقسیم كنیم، فعلا فرض نمایید كه حدود ۱۵ هزارم یا ۵ / ۱ درصد بشود.
۱۳- ۵۷ هزار پوز طبق گفته بانك مركزی در مراكز فروش نصب شده است كه هر روز بیشتر می‌شود و تا لحظه گزارش حدود ۶۰ هزار عدد فرض می‌كنیم.
۱۴- اگر استقبال از پوز زیاد شود و در فروشگاه‌های زیادی نصب شود و مشتری بتواند گوشت، لبنیات، سبزی خوردن، میوه، خواربار و مانند آنها را خریداری نماید، متوسط مبلغ خرید كمتر از ۱۰ هزار تومان می‌شود كه مقدار كم آن بسیار قابل توجه است.
ما مجبور هستیم كه به اعداد و ارقام اعتماد كنیم و بررسی‌های كیفی را به كمی تبدیل كنیم تا بتوانیم اقتصادی رفتار كنیم و از سیاسی كاری و اجرای نمایش‌هایی كه بعضی را در مسند قدرت نگاه می‌دارد یا ندانسته به اشتباهات خود ادامه می‌دهند، پرهیز كرده باشیم. اگر خوانندگان محترم به مواردی برخورد كردند كه مشكل قابل توجهی داشت، متذكر شوند تا در شماره‌های آتی اصلاح شود. با مفروض گرفتن تقریبی موارد فوق، نتایج زیر بدست می‌آیند:
۱- با هر بار خرید توسط دستگاه پوز، حداقل ۱ درصد بهای جابجایی پول می‌شود كه در دفعات بعدی اضافه می‌شود. اگر این خرید ۵۰ بار صورت گیرد، ۵۰ درصد از مبلغ خرید، به هزینه جابجایی پول تعلق می‌گیرد و اگر ۱۰۰ بار خرید صورت گیرد، ۱۰۰ درصد به هزینه جابجایی پول تعلق می‌گیرد. این موضوع را با بند ۴ و ۱۲ مقایسه نمایید.
۲- هزینه تحویل پول به مشتری توسط خودپرداز، با تكیه بر آمارهای بانك مركزی (بند ۶و۷و۸و ۹)، به میزان حداقل ۳ درصد و معمولا ۱۲ درصد است! كه مستهلك می‌شود و به كارمندی داده نمی‌شود. در شرایط قبل از خودپرداز، این پول توسط كارمند شعبه و هزینه‌های دیگر انجام می‌گردید كه در حال حاضر نیز مقدار قابل توجهی از این راه صورت می‌گیرد. مطلب قابل تامل این است كه متوسط پرداخت توسط كارمند در هر مراجعه، بسیار بالاتر از خودپرداز و معمولا خرج یك ماه مشتری بود. این هزینه‌ها در نهایت و به نحو غیر مستقیم از جیب مشتری بانك پرداخت می‌شود اما مشتری از این امر آگاه نمی‌شود.
۳- بر اساس بند ۳ و ۱۳، هزینه پوزهای نصب شده كنونی حدود ۲ / ۱ میلیارد تومان در ماه است. دقت فرمایید كه این میزان در سال، ۴ / ۱۴ میلیارد تومان می شود. اگر تعداد پوزهای ما به یك میلیون كه مدتی پیش بانك مركزی فرمودند برسد؛ نه، این مقدار خیلی رویایی است، آنرا ۵۰۰ هزار فرض كنیم، هزینه سالانه ی نگهداری فقط ۵۰۰هزار پوز، مبلغ ۱۱۲ میلیارد تومان می شود!!! این مبلغ كجا و ۱۲ میلیارد تومان كجا. البته تا چند سال دیگر مبلغ ۱۲ میلیارد تومان دو یا سه برابر می شود.البته دقت فرمایید كه دستگاه پوز جایگزین مقداری از جابجایی پول نقد می‌شود كه حداكثر در ایران به ۳۰ درصد می‌رسد.
۴- با توجه به آمار ارایه شده و هزینه‌ای كه پول الكترونیك بر مشتری برای تبادل پول و كالا و نقل و انتقال پول تحمیل می‌كند، به سادگی می‌بینیم كه قیمت كالا بالاتر می‌رود. آیا با آمارها و نتایج ارایه شده در فوق می‌توان نتیجه گرفت كه خرید با دستگاه پوز، هزینه كالا را ۱۰۰ درصد یا ۵۰ درصد یا ۲۰ درصد یا ... مقدار بالا می‌برد. اندازه دقیق آنرا بر عهده خواننده محترم می‌گذاریم.