کانی گوهری

از آنجا هر کانی گوهری باید دارای ویژگیهای خاصی باشد تا بتواند در دسته کانیهای گوهری قرار بگیرد، بنابراین تعداد کانیهای گوهری محدود است. از میان حدود 3500 کانی شناخته شده تقریبا 70 کانی شرایط لازم را داشته و از این میان حدود 15 کانی را می‌توان به عنوان کانیهای مهم گوهری در نظر گرفت. یک گوهر کانی است که از تراش ، صیقل و زیبایی کافی برای استفاده در گوهرسازی یا زیورهای شخصی را بدست می‌آورد. هر چند که زیبا بودن شرط اول هر گوهر است، اما پسندیده ترین و با ارزشترین گوهرها ، گوهرهای کمیاب و بادوام هستند. چند ماده گوهری آلی نیز تحت نام گوهر عرضه می‌شود که از آن جمله می‌توان به مروارید ، کهربا، مرجان و شبق اشاره کرد.

 ویژگیهای گوهرها

از میان خواص مختلف گوهرها ، زیبایی مهمترین ویژگی است. عوامل ایجاد کننده زیبایی ، رنگ ، جلا ، شفافیت و از راه برش ماهرانه، درخشندگی و جذابیت است. بیشتر گوهرها دو یا چند مورد از این ویژگیها را دارا هستند. اما در بعضی گوهرهای ناشفاف مانند فیروزه ، زیبایی تنها در رنگ گوهر است. از آنجا که بسیاری از گوهرها به عنوان زیور شخصی بکار می‌روند، باید در برابر خراش و سایش که جلای آن را مات می‌کند و زیبایی آن را از بین می‌برد، مقاوم باشند. بنابراین دوام که به سختی و سفتی بستگی دارد، دومین شرط لازم یک کانی گوهری است. بطور کلی سختی یک کانی گوهری باید در حد سختی کوارتز (7) باشد. تنها 10 تا 12 گوهر این شرط را دارند.

علاوه بر دو خاصیت ذاتی یعنی زیبایی و دوام عوامل دیگری هم وجود دارد که جذابیت یک کانی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. مهمترین این عوامل کمیابی است که از مدتها پیش ویژگی گوهرهای بسیار قیمتی (الماس ، زمرد ، یاقوت سرخ و یاقوت کبود) بوده است. وقتی عرضه پایین آمده و گوهرها کمیاب می‌شوند، ارزش آنها بالا می‌رود. عامل نهایی که می‌تواند به خواص مطلوب گوهرها بیافزاید، قابلیت حمل آنهاست. گوهرها از نظر داشتن ارزش بالا و حجم و وزن کم منحصر به فرد بوده و در دوره‌های ناآرامی سیاسی و ناپایداری اقتصادی می‌توان آنها را به آسانی از یک کشور به کشور دیگر انتقال داد.

انواع تراش گوهرها

در تراش گوهرها دو نوع تراش اصلی وجود دارد که شامل تراش محدب و تراش وجه دار است. در تراش محدب قسمت بالای گوهر صاف و گنبدی و قاعده آن در بیشتر موارد تخت است. گوهرهای دارای تراش وجه دار به سطوح صفحه‌ای صیقلی (وجوه کوچک) محدود می‌شوند که بر اساس وضعیت نامهای متفاوتی به آنها داده می‌شود. این تراش ممکن است از بالا مقطعی گرد ، تخم مرغی ، مستطیلی ، مربعی یا دیگر شکلها را نشان دهد. بخش بالای گوهر را بزل ، تاج یا رو و قسمت پایین را پاویلیون ، قاعده یا پشت می‌نامند و به وجه مرکزی بالا تیبل و وجوه کوچک موازی آن کیولت می‌گویند. لبه بزل و پاویلیون ، طوقه نامیده می‌شود.

استفاده‌های اولیه گوهرها

اگرچه گوهر شناسی به عنوان یک علم بسیار جدید است، اما علاقه به گوهرها سابقه کهن دارد و به آغاز تاریخ بر می‌گردد. یافته‌های باستان شناسی شواهد آشکاری را نشان می‌دهد که نیاکان بسیار دور ، کانیهای گوهری را به عنوان اشیا زیبا جمع آوری می‌کردند و به عنوان گنجینه می‌اندوختند. چیزی که در رابطه با گوهرها در میان انسانهای قدیمی اهمیت داشته ، نیروهای فوق طبیعی گوهرها می‌باشد که تصور می‌شد به دارنده گوهر داده می‌شد. باور این خواص مرموز گوهرها به زمان روم قدیم باز می‌گردد. استفاده از گوهرها به عنوان طلسم یا چشم زخم ، گسترش زیادی داشته و خواص زیادی به انواع گوهرها نسبت داده می‌شد.

طالع بینی در خرافات گوهرها نقش مهمی داشته که بقایایی آن حتی امروزه هم مشاهده می‌شود. تصور می‌شد که اگر یک گوهر خاص ، در منطقه البروج یا به عبارتی در یک ماه خاص مورد استفاده قرار گیرد، فواید خاص خواهد داشت. به استثنای لیگور (که احتمالا زیرکن است) نامهای همه گوهرها ، امروزه نیز بکار می‌رود. اما بسیاری از این نامها به گوهرهایی که امروزه با این نام شناخته شده‌اند، داده نمی‌شود. چرا که در گذشته کانیها را عمدتا بر پایه رنگ تقسیم بندی می‌کردند. ممکن بود که یک نام به چند کانی متفاوت داده شود.

گوهرهای مهم در گذشته و امروزه

الماس

طی دوره تاریخی ، الماس برجسته ترین مقام را به عنوان پر طرفدارترین گوهر داشت. اما در میان پیشنیان گوهر کمیابی بوده است. ارزش بالای الماس حاصل سختی بالا ، جلای درخشان و پراکنش بالای آن (که در آن برق رنگهای طیفی ایجاد می‌کند) است. علاوه بر این در اسیدها یا قلیاها ، انحلال ناپذیر است. به همین دلیل است که به آن adamas (از واژه ای یونانی به معنای شکست ناپذیر) گفته می‌شود که بعدها واژه diamond به معنی الماس از آن گرفته شد.

بریل

کانی بریل به عنوان یک گوهر به صورت بلورهایی شفاف به رنگهای گوناگون یافت شده و به هر کدام از آنها نامی داده می‌شود. گوشنیت نوع بی رنگ ، کورگانیت نوع صورتی ، آکومارین نوع سبز آبی فام و بریل طلایی نوع زرد آن است. این بریلها ، گوهرهای زیبایی هستند و فقط گونه سبز پر رنگ آن یعنی زمرد یک سنگ قیمتی رده بندی می‌شود.

یاقوت سرخ و یا یاقوت کبود

این گوهرها گونه‌هایی از کرندوم هستند. از روزگار باستان ارزش بسیار زیادی داشته و همراه با الماس و زمرد به عنوان با ارزش ترین گوهرها در نظر گرفته می‌شود. نام ruby (یاقوت سرخ) از واژه لاتین rubber به معنی سرخ گرفته شده است و Sapphire (یاقوت کبود) نیز از واژه Sapphirus به معنی آبی گرفته شده و در آغاز به هر گوهر سنگهای آبی اطلاق می‌شد. امروزه تمام کروندوم‌های گوهری به جز رنگ سرخ آن را سافیر می‌نامند.

اپال

اپال قیمتی ، فاقد سختی بالا ، شفافیت و درخشندگی بسیاری از گوهرهای مهم دیگر است. اما حتی بدون این خواص نیز ارزش بالایی دارد. ارزش بالای اوپال قیمتی حاصل زیبایی ظریف ناشی از نمایش درونی رنگهای براق در آن است. اوپال قیمتی نامهای مختلفی دارد. مانند اوپال سیاه (که رنگ سیاه درخشانی از درون آن خارج می‌شود) و اوپال آتشی (که در آن زمینه‌ای نیم شفاف ، رنگهای سرخ تا نارنجی ایجاد می‌کند)

یشم

واژه یشم (ژاد) به دو کانی متفاوت اطلاق می‌شود که عبارتند از : ژادئیت (یک نوع پیروکسن) و ترمولیت + اکتینولیت (نوعی آمفیبول که نفریت هم نامیده می‌شود). این دو کانی بسیار سفت بوده و بطور کلی رنگی سبز دارند. اگر چه نفریت شامل رشته‌های در هم بافته و ژادئیت انبوهه‌ای از دانه‌های در هم قفل شده است، اما این تفاوتهای بافتی در نمونه‌های صیقلی محو شده و تشخیص آنها از هم دشوار می‌شود.

فیروزه

فیروزه گوهری است باستانی که ارزش آن به دلیل رنگ آن می‌باشد. در حال حاضر نیشابور منشا بهترین فیروزه‌ها است. بهره برداری از آن ، از بیش از 2000 سال پیش آغاز شده است. تنها ذخایر دیگری که در حال حاضر اهمیت دارند در چین و تبت و در جنوب غربی ایالات متحده قرار دارند.

الیوین

گونه سبز زیتونی و گوهری الیوین امروزه به عنوان پریدوت (زبرجد) شناخته می‌شود. اما تا همین اواخر به آن کریزوتیل (مترادف الیوین) و زمرد شب گفته می‌شد. این گوهر نزد پیشنیان به نام توپازین معروف بوده که احتمالا از توپازیاس ، جزیره‌ای در دریای سرخ گرفته شده است. تا سده هجدهم به آن توپاز گفته می‌شد و در آن زمان این نام به گوهر توپاز امروزی داده شد.