کانی های دگرگونی

در سنگهای دگرگونی تعداد زیادی کانی وجود دارد که تعدادی از آنها در سنگهای آذرین و رسوبی هم به فراوانی یافت می‌شوند. ولی عده‌ای از آنها فقط در سنگهای دگرگونی به مقدار قابل توجه مشاهده می‌گردد. معمولا تعداد کانیهای دگرگونی موجود در یک سنگ دگرگونی در حالت تعادل زیاد نبوده و از 5 یا 6 کانی تجاوز نمی‌کند. همچنین در سنگهای دگرگونی همه کانیهایی که در یک مرحله دگرگونی تشکیل می‌شوند همزمان بوده و با هم متبلور می‌شوند. کانیهای دگرگونی در محیط جامد متبلور شده و بسته به نوع و شدت دگرگونی متفاوت می‌باشند.

- مکانیسم رشد کانیهای دگرگونی

کانیهای دگرگونی در محیط جامد متبلور می‌شوند و عواملی همچون محل رشد ، سرعت رشد و اندازه و شکل دار بودن بلور در نحوه تبلور کانی تاثیر می‌گذارد. در سنگهای دگرگونی ، بلورها به سه طریق رشد می‌کنند که این سه طریق شامل رشد تراوشی (Secre Tionary Growth) ، رشد کنکرسیونی (Concer Tionary Growth) و جانشینی (Replacement) است. تصور می‌شود که اکثر کانیها در نتیجه مجموعه‌ای از این مکانیسمها بوجود آمده باشند. ولی در مورد هر کانی ممکن است نقش یکی از سه عامل ذکر شده مهمتر و اساسی تر باشد.

- عوامل موثر بر رشد کانیهای دگرگونی

- رشد تراوشی

محل رشد بلورهایی که به این طریق تشکیل می‌شوند در فضاهای خالی داخل سنگها است. این فضاهای خالی یا در سنگ وجود دارد، مانند فضای موجود بین دانه‌های یک سنگ آواری دانه درشت ، یا اینکه در نتیجه فشارهای موجود بوجود می‌آیند. در چنین حالتی اگر سیالی در سنگ وجود داشته باشد، به سمت این فضاهای خالی هدایت خواهد شد و همراه خود موادی را نیز به صورت محلول حمل خواهد کرد.

اگر سیال موجود قبل از رسیدن به فضاهای خالی از یک ترکیب معین اشباع شده باشد، با رسیدن به فضایی که فشار آن کمتر است آن ترکیب را رسوب خواهد داد. به عبارت دیگر کانی خاصی در فضای خالی شروع به رشد خواهد کرد. رشد بیشتر این کانی با انحلال مواد مورد نیاز آن از سنگ و مهاجرت یونی آن ، در داخل سیال ادامه خواهد یافت.

- رشد کنکرسیونی

در این طریقه رشد ، کانیها با کنار زدن بلورها و مواد مجاور برای خود جا باز می‌کنند. در این حالت مقدار رشد کانی تابع درجه فوق اشباع بودن محیط مجاور کانی از مواد سازنده کانی می‌باشد. بدین معنی که تا محیط مجاور از مواد سازنده کانی اشباع نشوند، کانی مورد نظر بوجود نخواهد آمد. رشد کنکرسیونی کانیها بوسیله عوامل دیگری تسهیل می‌شود. به عنوان مثال اکثر مواد سازنده کانی از ناحیه مجاور کانی تامین می‌شوند و این عمل باعث ایجاد مقداری فضای خالی در اطراف کانی می‌شود. همچنین در دگرگونی‌های پیشرونده معمولا کانی‌هایی که در هر مرحله تشکیل می‌شوند از کانیهای مرحله قبل سنگین تر بوده و احتیاج به فضای کمتری دارد.

- جانشینی

سومین فرآیندی که باعث رشد کانیهای دگرگونی می‌شود، جانشینی می‌باشد. بدین معنی که حجمی که قبلا توسط یک کانی معین اشغال شده بود، حالا توسط کانی دیگری اشغال می‌شود. جانشینی حتی در ساده ترین حالات نیز ساده و پیچیده می‌باشد. جانشینی غالبا سبب می‌شود که مواد یا بلورهای دیگری در داخل کانی در حال رشد به اصطلاح به دام افتد. اگر تعداد این کانیهای به دام افتاده زیاد باشد باعث ایجاد شکل خاصی در کانی می‌شود که حالت غربالی دارد و به همین خاطر اصطلاحا فابریک غربالی نامیده می‌شود.

- انواع کانیهای دگرگونی

- کانیهای سیلیس

این نوع از کانیها شامل کوارتز و انواع سیلیسهای فشار بالا از جمله کوئزیت و ... است.

فلدسپارها

فلدسپارهایی که حاصل دگرگونی هستند، معمولا یکنواخت می‌باشند و با سنگ در حال تعادل هستند.

کربنات

این نوع از کانیها که شامل کلسیت ، آراگونیت (با فرمول CaCO3) و دولومیت با فرمول  می‌باشد.

میکاها

انواع مختلف میکا مثل موسکویت (میکای سفید) ، بیوتیت (میکای سیاه)

سرپانتین

این کانی حاصل تجزیه سایر کانیها مثل الیوین می‌باشد.

کلریت

این کانی نیز عمدتا حاصل تجزیه کانیهای موجود در سنگ اولیه می‌باشد.

- سیلیکاتهای آلومینیوم

این نوع از کانیها که شامل آندالوزیت ، سیلیمانیت و کیانیت می‌باشند، دارای فرمول کلی به صورت Al2SiO5 می‌باشد. در واقع ساختار این کانیها با هم متفاوت می‌باشد.

گارنت

این کانیها را می‌توان مختص سنگهای دگرگونی دانست که انواع مختلفی دارد.

کرندون

این کانی در واقع اکسید آلومینیوم (Al2O3) می‌باشد.

گرافیت

گرافیت نوع دیگری از کانیها است که همان کربن است.

تغییر ترکیب کانی در درجات مختلف دگرگونی

در نتیجه دگرگونی ، ترکیب شیمیایی یک کانی معین در نتیجه جانشینی یونهای مختلف ممکن است تغییر کند. به عنوان مثال کلریت در شدتهای کم دگرگونی از نوع پر آهن است، ولی با افزایش شدت دگرگونی کم کم مقدار نسبی منیزیم آن اضافه می‌شود. همچنین افزایش دما در طی دگرگونی باعث ایجاد تغییرات مهمی در ترکیب شیمیایی گارنتها می‌شود. از روی همین تغییرات شیمیایی کانیها که در نتیجه افزایش دما صورت می‌گیرد، می‌توان دمای دگرگونی را در زمان دگرگونی بدست آورد. البته لازم به ذکر است که باید کانیهایی که برای این روش مورد استفاده قرار می‌گیرند، پایدار بوده و با سنگ در حال تعادل باشند.