کلیات کانی شناسی نوری

- خواص نوری كانی ها :

- انواع كانی ها :

1) كانی اپك : اگر در حالت نور ppl كانی ما به صورت تیره باشد آن كانی كانی اپك نام دارد . و چون نور از كانی اپك عبور نمی كند باید برای دیدن ان كانی ها از میكروسكوپ های انعكاسی استفاده كرد .

2) كانی های شفاف:

الف) یك محوری: كانی های متبلور در سیستم های هگزاگونال ،تری گونال  و تترا گونال

ب) دومحوری: كانی های متبلور در سیستم های اروترومبیك، مونوكلینیك و تری كلینیك

- عوامل موثر در شكل كانی ها :

1) تركیب شیمیایی

2)  شرایط تبلور

- شكل كانی :

1) یو هدرال :   اگر كانی زاویه دار باشد، و گوشه های آن خرده نشده باشد شکل دار است .

2) ساب هدرال : اگر گوشه ای كانی خرده باشد به آن نیمه شكل دار می گویند .

3)آن هدرال : اگر كانی زاویه دار باشد ، گوشه ها خرده باشد به آن بی شكل می گویند.

- فرم شكل كانی:

 1) شش گوش (برش عرضی Am )

2) هشت گوش( برش عرضی py )

3) ستونی ( برش طولی Am _ py )

4)سوزنی  (برش طولیAm )

5) فلسی mica grop( mus bt chl)

 اولین كانی در واكنش بون شكل دار است( الوین ) و هر چه از سری واكنش بون به پایین پیش می رویم از حالت شكل دار خارج می شود.مانند كوارتز كه بی شكل است.

- رنگ كانی

الف):دارای رنگ :

با چرخش میز میكروسكوپ كه به1-  دارای چند رنگی 2ـ فاقد چند رنگی تقسیم میشود

دارای چند رنگی

1) دارای چند رنگی مستقیم : در جهتppl تیره

2) دارای چند رنگی معكوس: در جهتppl روشن

 كانی هایی كه دارای چند رنگی هستند در برش عرضی فاقد چند رنگی می باشند.

- قهوه ای روشن و تیره Bt   _  سبز كم رنگ تا پررنگ Am

- سبز تا كرم رنگ chl    _   قهوه ای روشن و تیره تا كرمpy

 ب:فاقد رنگ mus_ Qtzp_ kfs)   )

- رخ ( کلیواژ ):

- تعریف: سطح یا امتداد خاصی از بلور كه پیوند در آن جهت سست بوده و موجب می شود تا بلور در آن امتداد شكسته شود و سطوح ایجاد شده منظم باشد آن را رخ می گویند.

- از لحاظ كیفیت به انواع :

 واضح ، نیمه واضح و غیر واضح قابل تقسیم هستند.

كانی های آمورف فاقد رخ هستند اما كانی های بلورین گاهی در یك،دو،سه،چهار و شش  جهت دارای رخ هستند

- انواع رخ

(1 انواع  رخ یك جهتی مانند mica grop( mus bt chl)

(2 رخ دوجهتی:  قائم مانند پیروكسن و غیر قائم مانند آمفیبول 

(3خ سه جهتی: مانند cal وpol

نكته : ضخامت رخ ثابت بوده و با چرخش میز میكروسكوپ تغییر رنگ نمی دهد و بصورت خطوط صاف و پیوسته است

- شكستگی :

شكستگی به صورت خطوط ناصاف و با ضخامت متغییر دیده می شود و چون در قسمت شكستكی آلتره شدن به وجود می آید در نتیجه با چرخش میز میكروسكوپ تغییر رنگ مشاهده می شود.

- برجستگی:

 1)كم : حاشیه كانی مشخص نباشد مانند kfs

2) متوسط:حاشیه كانی قایل تشخیص است مانند Qtz

3) بالا:كانی به صورت خیلی برجسته است مانند Bt-Ap-zr

- ضریب شکست :

حاشیه بكر یا ضریب شكست عبارت است از تغییر مسیر نور از محیط های مختلف و از اجسام گوناگون گاهی ممكن است سرعت نور و میزان آن كاهش بیابد.

با پایین آوردن میز میكروسكوپ هاله یا حاشیه بكر را ایجاد می كنیم در نتیجه در صورتی كه پیچ تنظیم كننده را به طرف خودمان  حركت دهیم  حالات زیر اتفاق می افتد:

1) حاشیه كانی به سمت داخل می رود پس ضریب شكست كانی بالا است مانند كانی های (Bt- Am -Pl)

2) هاله ایجاد شده به سمت خارج كانی میرود در نتیجه ضریب شكست كم است مانند كانی (KFC)

- تجزیه یا آلتره :

 یك كانی كه قبلا تشكیل شده در شرایط جدید به كانی دیگری تبدیل می شود مثل تبدیل آلكالی فلدسپات به كائولینیت.وقتی كه آنالیزور بیرون است آن قسمتی كه تجزیه شدگی دارد كمی كدر دیده می شود و مانند این است كه روی آن را پوشانده باشیم و وقتی كه آنالیزاتور را وارد می كنیم به صورت رنگی دیده می شود. این حالت را آلتراسیون می گویند.

تجزیه شدگی به عوامل زیر بستگی دارد :

(1 طویل شدگی

(2تركیب كانی

- انكلوزیون :

 كانی قبلا تشكیل شده و توسط كانی دیگری در بر گرفته می شود مثل زیركن داخل بیوتیت.

- خاموشی

 ابتدا نور xplرا مشاهده می كنیم در صورتی كه زیر میكروسكوپ مقطعی نباشد ما تاریك می بینیم . جهت xpl شمالی جنوبی است وppl شرقی غربی است و اثر یكدیگر را خنثی  می كنند،و تاریك دیده می شود.اگر كانی را در زیر میكروسكوپ قرار دهیم به كمك تیغه های كمكی زاویه 45 درجه می سازند و می توان نوع كانی را مشخص كرد.كانی را به موازات تار شمالی جنوبی قرار می دهیم و زاویه میز میكروسكوپ را وقتی كانی به موازات تار شمالی جنوبی است می خوانیم و سپس كانی را در جهت عقربه های ساعت می چرخانیم تا زمانی كه تاریك شود و وقتی تاریك شد دوباره زاویه را می خوانیم در آن هنگام زاویه ها را كم می كنیم كه حالات زیر اتفاق می افتد.

1) موازی:اگر زاویه چرخش 90 درجه باشد مانند  mus Bt

2) مایل:زاویه جرخش( 44-1) و( 89-46) درجه باشدمانند  Am _ py

(3متقارن:زاویه چرخش 45درجه باشدمانند  Am _ py

- خاموشی موجی

 گاهی كانی تحت تاثیر گرماو فشا قرار می گیرد در نتیجه محور های نوری آن تغییر و به صورت      ایجاد می شود كه در این صورت خاموشی مطلق به وجود نمی آید و خاموشی به صورت موجی شكل روی آن حركت می كند. این خاموشی مخصوص كوارتز است

- رنگ اینترفرانس:

(1ابتدا كانی را در حالت خاموشی مطلق قرار می دهیم و عدد مقابل میز میكروسكوپ رامی خوانیم

(2سپس به عدد نوشته شده 45درجه اضافه می كنیم در این حالت روشنایی مطلق است كه رنگ اینترفرانس نامیده می شود.

در این حالت تعداد حلقه های قرمز را با یك جمع كرده كه در این صورت شماره نظام مشخص می شود و رنگ كانی رنگ نظام را معین می كند.

- طویل شدگی

(1كانی را به موازات تار شمالی جنوبی قرار می دهیم

(2كانی را نسبت به تار شمالی جنوبی 45 درجه می چرخانیم

(3كانی به موازات تیغه كمكی قرار می گیرد

(4تیغه كمكی را از جایگاه مخصوص وارد میدان دید می كنیم

(5اگر محور دید و كانی و تیغه یكسان باشد رنگ اینترفرانس افزایش می یابد یعنی آبی یا سبزشود در این صورت كانی هم جهت با تیغه كمكی (منفی)می باشد ولی اگر رنگ زرد تا نارنجی شود كانی خلاف جهت تیغه(مثبت) است

در صورتی كه كانی دارای رنگ انترفرانس نظام بالا باشد از تیغه كمكی جبران كننده استفاده می كنیم.

- بافت اسكلوشن :

بعضی از كانی ها پس از سرد شدن به دو كانی تقكیك می شوند كه به آن اسكلوشن می گویند.پدیده اسكلوشن را در فلدسپات ها به پرتیت و آنتی پرتیت می شناسند.

خصوصیات بافت اسكلوشن:

1) در یك كانی خواص نوری دو كانی قابل بررسی است.

2) در پیروكسن ها گاهی پدیده اكسلوشن تشكیل می شود.

3) در نور pplبافت اسكلوشن بی رنگ .و در نور xplسفید تا خاكستری است

4) پلاژیكلاز برجستگی بیشتراز آلكالی فلدسپات (وقتی آنالیزاتور خارج باشد)است

(5 اگر زمینه به سمت داخل و برجستگی بالا داشته باشد و لكه های آن برجستگی های  ظریف داشته باشند و حاشیه بكرشان به سمت بیرون حركت كنند نوع اسكلوشن آنتی پرتیت است و اگر بر عكس باشد پرتیت

(6اگر حالت فوق خیلی ریز باشد میكرو آنتی پرتیت گفته می شود.

- ماكل :

بلورهای بعضی از كانی ها هنگام تبلور در یك سطح یا محور مشتركاً رشد نموده و تشكیل ماكل را می دهند .

- انواع ماكل :

1)ماكل كارلسباد

2) پلی سنتیك

3)  پركلین

4) مشبك

5)  تداخلی

برای دیدن ماكل ها آنالیزاتور باید داخل باشدیعنی ماكل تنها با نور xpl دیده می شود

1) ماكل كارلسباد از دو بلور تشكیل شده است كه در یك محور مشترك هستند

2) ماكل پلی سنتیك از چند بلور كه خواص نوری آنها یكسان است تشكیل شده است بلور ها حالت نوار داشته كه به صورت ممتد و یك نواخت است

3) ماكل پریكلین مانند ماكل پلی سنتیك است با این تفاوت كه عرض نوارهاغیر یكسان و تا انتها نمی رسند

4) ماكل مشبك كه به صورت مشبك است

از ماكل ها برای تشخیص كانی و تعیین تركیب شیمیایی آنها نیز استفاده می شود مثلاًماكل پلی سنتیك برای شناسایی پلاژیكلاز و پتاسیم فلدسپات رابا استفاده از ماكل كارلسباد و میكروكلین را توسط ماكل مشبك تشخیص می دهند

- زونینگ:

تغیرات منظم و تدریجی در تركیب شیمیایی یك كانی و یا تغییر نوع كاتیون رنگی موجب تشكیل زونینگ می شودیعنی زونینگ به دلیل تفاوت در تركیب شیمیایی دو كانی به دو رنگ دیده می شود كه حاشیه زونینگ آلبیت باشد سدیم دار و مركز آن اندریت است (كلسیم دار) و با چرخش میز میكروسكوپ به خوبی مشاهده می شود.