دستیابی به این ذخایر، نیازمند تجهیزات و فناوری‌های نوین از روش ژئوفیزیک هوایی و حفاری‌های در عمق است. ایران نیز در این شرایط قرار دارد و باید به سراغ ذخایر زیرزمینی و در عمق برود. در این راه شاهدیم که سازمان‌های بزرگ و فعال در حوزه اکتشافات همچون سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی ایران، اقداماتی در حوزه ژئوفیزیک هوایی انجام داده و به موفقیت‌هایی دست یافته‌اند. همچنین افزایش عمق حفاری‌های اکتشافی در کشور از دیگر مسائلی است که امروزه فعالان حوزه معدن در برنامه کاری خود قرار داده‌اند و توانسته‌اند به نتایج مثبتی هم برسند. براساس گزارشی که مس پرس چندی پیش ارائه کرده شرکت ملی صنایع مس ایران که متولی استخراج و تولید محصولات مسی در دو قسمت شمال غرب و جنوب شرق ایران است در راستای پیشبرد اهداف کلان خود توسعه بخش اکتشافات را مدنظر قرار داده و حداقل در ۳ سال گذشته تلاش چشمگیری برای توسعه این بخش انجام داده است. در ادامه، مصاحبه بابک بابایی، مدیر اکتشافات و مهندسی توسعه شرکت ملی صنایع مس ایران در زمینه اکتشافات انجام شده درشمال غرب کشور و به‌ویژه منطقه سونگون را می‌خوانید.
استراتژی شرکت ملی صنایع مس ایران در ۳ سال اخیر برای فعالیت‌های اکتشافی بر چه اساسی طراحی شده است؟
استراتژی هر واحد اکتشافی در یک مجموعه تولیدی مانند شرکت ملی صنایع مس ایران برقراری شرایط لازم به منظور حفظ و صیانت از ذخایر معدنی موردنیاز آن مجموعه، تداوم و افزایش تولید با توسعه ذخایر و کشف معادن جدید است. بر این اساس در ابتدای سال ۱۳۹۳ فعالیت‌های اکتشافی انجام شده در ادوار گذشته و همچنین شرایط جاری و چالش‌های فراروی فعالیت‌های اکتشافی بازبینی و بررسی شد که نتیجه آن تدوین و اجرای استراتژی نوین اکتشافی در شرکت ملی صنایع مس بود.
چالش‌های پیش روی فعالیت‌های اکتشافی شرکت مس یکی از دلایل بازبینی این فعالیت‌ها در سال ۹۳ است. درباره این چالش‌ها توضیح دهید؟
این چالش‌ها به طور اساسی فقط مربوط به شرکت مس نیست بلکه تمامی شرکت‌های معدنی در طول سال‌های فعالیت تولیدی و برداشت از معادن با آنها روبه‌رو می‌شوند. با این حال درباره شرکت مس می‌توان به کاهش احتمال اکتشاف ذخایر بزرگ مس با آثار و شواهد آن در سطح زمین، تغییرات و تحولات اساسی و سریع در فناوری‌ها و دانش فنی اکتشاف در سطح جهان، کاهش عیار متوسط مس در معادن فعال، زیانبار بودن و انجام فعالیت‌های اکتشافی به‌صورت کوتاه‌مدت، مقطعی و منقطع، کاهش احتمال اکتشاف ذخایر با عیار متوسط و بالا و در آخر به شرایط ژئوپلیتیکی ویژه ایران مرتبط با فعالیت‌های اکتشافی در منطقه اشاره کرد.
برای توسعه ذخایر و کشف معادن جدید در ۳ سال گذشته، فعالیت‌های اکتشافی برپایه کدام استراتژی نوین بوده است؟
براساس این استراتژی ۵ فعالیت اصلی از سال ۹۳ در دستور کار شرکت قرار گرفت. نخست اینکه شرکت بر بکارگیری روش‌های اکتشافی نوین و تجهیزات جدید تمرکز کرد زیرا با بکارگیری این روش‌ها کاهش بسیار چشمگیری در هزینه‌های اکتشافی به وجود می‌آید. در گام بعدی راهکارهای انجام فعالیت‌های اکتشافی با استفاده از دانش فنی نوین و استفاده از تجارب شرکت‌های اکتشافی معتبر بین‌المللی به‌منظور کسب دانش فنی تدوین و سپس بر اکتشافات مس در حوزه کانسارهای پنهان، کانسارهای اگزوتیک و اسکارن تمرکز شد. چهارمین اقدام انجام شده تنوع‌بخشی به مواد معدنی هدف (موردنیاز شرکت ملی صنایع مس) با استفاده از فناوری‌های کارآمد و کم‌هزینه بین‌المللی بود. پنجمین اقدام مهم در حوزه اکتشافات این بود که تلاش کرد همزمان با انجام این اقدامات برنامه‌ریزی‌های منسجم و منظمی برای خارج کردن فعالیت‌های اکتشافی از انحصار بخش‌های دولتی انجام دهد تا بدین‌وسیله در راستای حمایت از بخش خصوصی گام بردارد.
چه اقداماتی اکتشافی در منطقه مس سونگون در ۳سال گذشته انجام شده است؟
۳سال گذشته فعالیت‌های اکتشافی هم از منظر کمی و هم کیفی رشد چشمگیری داشته است. باید تا جایی که امکان دارد شرایط پایدار برای افزایش تولید مناطق تولید مس با تمرکز بر توسعه ذخایر معادن را ایجاد کنیم. با این وصف مس سونگون هم از چشم شرکت ملی صنایع مس ایران مغفول نمانده و در سال‌های گذشته به‌ویژه از سال ۹۳ تا ۹۵ فعالیت‌های جدی اکتشافی در آن انجام شده است. بررسی اطلاعات اکتشافی معدن سونگون در ابتدای سال ۹۳، نشانگر گسترش توده معدنی در بخش شرقی ذخیره سونگون و بخش غربی رودخانه سونگون بوده است. بر این اساس و با توجه به کمبود اطلاعات اکتشافی در این محدوده‌ها، برنامه‌ریزی دقیق برای اکتشاف کامل ذخیره و اطلاعات تکمیل شده است. در این زمینه از سال ۹۳ تاکنون ۳۲هزار و ۲۵۶ متر حفاری مغزه‌گیری اکتشافی به انضمام نظارت کارگاهی، لاگینگ مغزه‌های حفاری، آرشیو مغزه‌ها، آماده‌سازی و آنالیز نمونه و اعتبارسنجی داده‌های اکتشافی انجام شده است. مجموع حفاری‌های انجام شده در سونگون ۸۷هزار و ۲۲۵ متر است. همچنین در راستای فراهم کردن اطلاعات موردنیاز توسعه معدن سونگون فعالیت‌های حفاری‌های ساختاری و هیدرولوژیکی موردنیاز در معدن سونگون نیز آغاز شده که تاکنون ۵۸۱ متر حفاری به همراه انجام تمامی آزمایش‌های مورد نیاز در معدن انجام شده و ادامه خواهد داشت.
آیا در زمینه مطالعات اولیه اکتشافی نیز اقدامی انجام شده است؟
از سال ۱۳۹۴ مطالعات پی‌جویی ناحیه‌ای و اکتشاف ذخایر مس در پهنه اکتشافی اهر در وسعتی حدود ۶۰۰۰ کیلومتر مربع با هماهنگی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان آذربایجان‌شرقی انجام شده است. در این ارتباط تمامی فعالیت‌های مورد نیاز براساس برنامه زمان‌بندی در حال انجام است که گزارش‌های پیشرفت کار آن هم به صورت ماهانه به سازمان صنعت، معدن و تجارت استان ارسال می‌شود. این مطالعات با هماهنگی مجموعه‌های اکتشافی و دانشگاه‌های منطقه شمال‌غرب در دست انجام است و تاکنون ضمن جمع‌آوری تمامی اطلاعات موجود و تلفیق اطلاعات، مناطق محدوده‌های امیدبخش مشخص و مراحل بازدیدهای صحرایی آن نیز انجام شده که گزارش‌های آن در اختیار سازمان صنعت، معدن و تجارت استان آذربایجان‌شرقی است. این پروژه از پروژه‌های بسیار مهم در منطقه شمال غرب است که در صورت تکمیل مطالعات می‌توانند محدوده‌ها و اندیس‌های امید بخش منطقه را معرفی و پایه‌گذار رونق گسترده فعالیت‌های اکتشافی در استان باشد. فعالیت مهم دیگر در منطقه شمال غرب پی‌جویی و عملیات اکتشافی انجام شده در منطقه آهک‌گوره دوق است. در این پروژه ضمن ظرفیت‌یابی محدوده‌های آهکی در کل منطقه، مطالعات اکتشافی تفصیلی نیز در محدوده آهک گوره‌دوق انجام شده است. در این محدوده ضمن تهیه تمامی نقشه‌های زمین‌شناسی و تکنوتیکی مورد نیاز، ۸ حلقه گمانه اکتشافی به متراژ ۸۵۰ حفر و آنالیز نمونه‌ها به‌صورت کامل و تخمین ذخیره کانسار نیز ۹/۱میلیون تن سنگ معدن با عیار ۵۳/۵درصد cao انجام شده است. همچنین به صورت همزمان مراحل دریافت پروانه اکتشافی معدن تکمیل شده است. از دیگر فعالیت‌های انجام شده جمع‌بندی وضعیت اکتشافی معدن «مس مزرعه» است. در این پروژه ضمن تکمیل حفاری‌های اکتشافی مورد نیاز ۶۸۰ متر، از فضاهای زیرزمینی نقشه‌برداری و مدل آن تهیه شده است. در بخش‌های سطحی نیز تراشه‌زنی و نمونه‌برداری مورد نیاز انجام شده که گزارش کاملی از فعالیت‌های آن تهیه و جمع‌بندی و نتیجه‌گیری آن به مسئولان مرتبط ارسال شده است.
آیا از دانش فنی دیگر کشورها نیز استفاده شده است؟
یکی از استراتژی‌های جدید شرکت در حوزه اکتشافات استفاده از دانش فنی نوین و تجارب شرکت‌های اکتشافی معتبر بین‌المللی برای پیشبرد اهداف تعریف‌شده است. در این زمینه برنامه‌ریزی برای انعقاد قرارداد همکاری پژوهشی مشترک بین شرکت مس، دانشگاه تبریز و دانشگاه «UBC» کانادا به‌منظور انجام مطالعات اکتشافی انجام شده است. افزون بر این یکی دیگر از اقدامات مهم حوزه اکتشافات شرکت مس درباره فعالیت‌های اکتشافی در منطقه سونگون و شمال غرب کشور مطالعات مشترک اکتشافی با همکاری مجموعه‌های اکتشافی بین‌المللی از کشور گرجستان در این منطقه بوده که با رویکرد و هدف اکتشاف کانسارهای پنهان با استفاده از فناوری‌های نوین اکتشافی انجام شده است. همچنین در راستای همکاری‌های بین‌المللی تاییدیه مشاور مستقل بین‌المللی به منظور ارزش‌گذاری ذخایر (Sign off) براساس استانداردهای بین‌المللی در زمینه ذخایر منطقه شمال غرب که از الزامات برای سرمایه‌گذاران بین‌المللی دریافت شده است.
چه چالش‌هایی برای تحقق طرح توسعه معدن سونگون وجود دارد و چه اقداماتی برای رفع آن انجام شده است؟
در راستای اجرای طرح توسعه معدن سونگون رفع محدودیت‌های اجرای طرح الزامی است و در صورت چاره‌اندیشی نکردن به‌موقع باعث بروز مشکلات اجرایی خواهد شد که به‌طور قطع منجر به کاهش تولید و موفقیت نشدن در اجرای طرح توسعه خواهد بود. ازجمله این محدودیت‌ها و مشکلات رفع محدودیت رودخانه سونگون است. زیرا با اجرای طرح توسعه معدن انحراف مسیر رودخانه سونگون از ضرورت‌ها است که انجام این پروژه خود نیازمند مطالعات وسیع و گسترده، دریافت مجوزهای موردنیاز و صرف هزینه‌های اجرایی بالا خواهد بود. تعیین محل تخلیه باطله و سولفورهای کم‌عیار، حجم بسیار زیاد باطله و همچنین سولفورهای کم‌عیار از دیگر مشکلات اجرای طرح معدن سونگون است که باید برای انجام آن چاره‌اندیشی به‌موقع شود. نکته مهمی که درباره طرح توسعه مس سونگون وجود دارد این‌است که پیشبرد این طرح به نحوی درگرو تکمیل اکتشافات منطقه هفت‌چشمه و تعیین تکلیف ذخایر قابل معدنکاری آن است؛ اما با توجه به صادرنشدن مجوزهای زیست‌محیطی برای کانسار هفت‌چشمه تکمیل مطالعات اکتشافی در معدن سونگون نیز با مشکلاتی همراه شده است. در این‌باره با وجود پیگیری‌های مکرر در ۲ سال گذشته تکمیل مطالعات اکتشافی و تکمیل حفاری‌ها در این محدوده مدنظر بوده که به‌واسطه صادرنشدن مجوز زیست‌محیطی کامل نشده و درحال‌حاضر متوقف است. درحالیکه محدوده هفت چشمه-بالوجه دارای گواهینامه کشف هستند.