- وجه
تسمیه: نام این وازه از سریلانکایی
(تورمالی) گرفته شده است.
- فرمول شيميايي: NaFe2+ 3 (Al,Fe3+)6 (OH)4
(BO3)3 Si6O18 ، کمپلکسی از بور و سیلیکات شامل عناصر سدیم، آلومینیم، کلسیم، لیتیم،
بور، آهن، فلور و پتاسیم که این میزان سازنده‌ها، به شکلی گسترده، از نمونه‌ای به
نمونه دیگر فرق می‌کند.
- سیستم تبلور: رمبوئدریک،
تری گونال با بلورهای بلند سه گوشه.
- شکل بلورها: خورشید تورمالین - منشوری -
آسیکولار
- رده بندی: سیلیکات
- جلا: شیشه
ایی یا صمغی
- رخ: ناکامل
- مطابق با سطح (1011)
- شکستگی: صدفی -
نامنظم نامنظم، صدفی شکل، ریز، ترد و شکننده.
- سختی:
5/7
- وزن مخصوص:. 26/ 3- 02/ 3
- ميزان شفافيت : غیرشفاف
- نیمه شفاف
- رنگ:هیچ
گوهری به اندازه تورمالین در طبیعت به رنگ‌های گوناگون دیده نشده است. رنگ‌های
تورمالین محدوده‌ای گسترده را شامل می‌شود. گاهی ممکن است بیش از 12 رنگ جداگانه
را در یک سنگ ببینیم.
تقسیم بندی تورمالین ها براساس
رنگ:
- سیاه (شورل(
- قهوه ای تا
قهوه ای سبز و قهوه ای سیاه )دراویت ، اوویت(
-صورتی تا قرمز تند (روبلیت)
-آبی
تا سبزآبی )ایندیگولیت)
-سبز(وردلیت)
-بی رنگ.
- رنگ اثر خط: سفید
ژیزمان: کشورهای سری‌لانکا، ماداگاسکار، برزیل، موزامبیک (تورمالین‌های قرمز
و دورنگ)، آنگولا، استرالیا، برمه، هند، زیمباوه، نامیبیا، تانزانیا، تایلند، رشته
کوه‌های اورال در شوروی پیشین، ایالات متحده و سوئیس است.
پاراژنز:
ارتوز - آپاتیت - کوارتز - بریل - توپاز
ترکیب شیمیایی:
ترکیب شیمیایی آن خیلی پیچیده است و به طور کل فرمول آنM10Si6B3O27(OH,F)4
می‌باشد.M با عناصر سدیم، آهن، کلسیم، پتاسیم، لیتیم،
منیزیم، تیتان و منگنز می‌تواند جای گیرد و به تورمالین آلکالی، منیزیم‌دار و
تورمالین آهن‌دار تقسیم می‌گردد. علاوه بر عناصر فوق عناصرعطاکننده رنگ مثل کروم و
کبالت و نیکل در ترکیب آن یافت می‌شود.
تورمالین ها براساس ترکیب شیمیایی گسترده به ترتیب زیر
نامگذاری می شوند.
Acroiteh
تورمالین سفید یا بی رنگ
Bubellite
تورمالین قرمز رنگ
Dravite
تورمالین منیزیم دار وقهوهای
رنگ
Elbaite
تورمالین سدیم دار وسبزرنگ
Indicolite
تورمالین ابی رنگ
Liddicoatite
تورمالین کلسیم دار وسبزرنگ
Schorl
تورمالین اهن دار وسیاه رنگ
Verde lite
تورمالین سیلسیم داروسبزرنگ
شورل
تورمالین آهن‌دار
تسیلایزیت
تورمالین منگنزدار
یوویت
تورمالین منیزیم‌دار
البائیت
- تورمالین لیتیم‌دار چند رنگی است که در جزیره البای ایتالیا یافت می‌شود.
- تشابه کانی شناسی: آمفیبول
- آکتینوت - ریه بکیت - بریل - آندالوزیت
- خواص شیمیایی: در اسیدها
نامحلول است
- منشا تشکیل: ماگمائی
- پگماتیتی - دگرگونی - رگه های تیپ آلپی
- مکان و چگونگی پیدایش:
متداول‌ترین و بارزترین سرچشمه تورمالین‌ها در پگماتیت‌های
گرانیتی و سنگهای در برگیرنده آنهاست. همچنین، به شکل کانی فرعی در سنگهای آذرین
و دگرگونی یافت می‌شوند. بیشتری تورمالین‌هایی که در سنگهای پگماتیتی دیده می‌شود،
سیاه رنگند و با کانی‌های پگماتیتی معمولي، همانند میکروکلین، آلبیت، کوارتز و
میکای سفید همراه می‌باشند. پگماتیت‌ها، همچنین مکان شکل‌گیری تورمالین‌های
یشم‌دار به رنگ روشن هستند و بیشتر همراه با لپیدولیت، بریل، آپاتیت، فلوریت و
عناصر کمیاب هستند. تورمالین قهوه‌ای سرشار از منیزیم در سنگهای آهکی بلوری یافت
می‌شود.
- سایر مشخصات:
انتهای بلورها در اثر حرارت شارژالکتریسیته می دهد، دارای
لومینسانس زرد ، سبزدارد خواص الکتریکی دارد،در اسیدها نامحلول است.
- برش: به طور معمول، سنگ‌ها به شکل رویه‌ای صاف، صیقلی
شده و محدب هستند. گاهی شکل‌های محدب مانند، ویژگی چشم گربه‌ای را نشان می‌دهند.
این سنگ‌ها ممکن است به شکل‌هایIntaglio,
Cameo و یا گرد تراشیده شوند.
-محل پیدایش: ایتالیا
- محل پیدایش درایران:
دراطراف مشهد وگرانیتهای الوند وسنگهای دگرگون سده درشرق علم
کوه و........ دیده می شود.
کاربرد:
در الکتروتکنیک به دلیل خاصیت پیزو الکتریسته قوی درفشارسنج
های حساس بکار می رود.
و انواع رنگی آن به عنوان سنگ های قیمتی مصرف می شود .
- تورمالین در ایران:
بلورهای درشت شورل سیاه رنگ (به اندازه چند سانتی‌متر) در رگه‌های
پگماتیتی موجود در گرانیت‌های نزدیک شهر مشهد (نزدیک خواجه‌مراد) و همچنین در رگه‌های
پگماتیتی موجود در توده گرانیتی الوند، واقع در روستای ترکمان همدان در روستای
منگاوی و همچنین کنار جاده همدان- تویسرکان (مسیر گنجنامه- سرکان)، دیده می‌شوند.
در سنگهای آتشفشانی دگرگون شده کرتاسه شرق علم کوه نیز بلورهای تورمالین گزارش
شده است.
امروزه یکی از محبوب‌ترین گوهرها می‌باشد و
به علت تنوع رنگ به مزاق و سلیقه هر کس تورمالین در گوهرفروشی‌ها و کارخانه تراش و
یا در طبیعت، سنگ آن پیدا می‌گردد.