ویروس کرونا در نقطه‌ای از جهان آغاز شد که به شهر «موتور» معروف بود. شهر ووهان چین که صدها خودروساز و قطعه‌ساز را در خود جای داده، مرکز کارخانه‌های بزرگ خودروسازی از جمله جنرال موتورز، هوندا، نیسان، گروه پژو و... است.
حدود ۵۰ درصد تولید شرکت هوندا به تنهایی، در شهر ووهان صورت می‌گیرد. اما با شروع تعطیلی‌ها در ووهان و قبل از آنکه کرونا در سطح گسترده به اروپا و آمریکا برسد، اثر دومینویی آن بر صنعت خودرو در کل دنیا حس شد. به‌عنوان مثال، هیوندای و کیا مجبور شدند چند خط تولید خود را در کره متوقف کنند و نیسان هم اعلام کرد فعلا تولید در ژاپن را معلق می‌کند. تولید جنرال موتورز در برخی ایالت‌های آمریکا تحت‌الشعاع قرار گرفت و جگوار لندرور هشدار داد که شیوع کرونا مشکلاتی در خط تولید آن در بریتانیا ایجاد کرده است. هر چند هم اکنون بسیاری از خطوط تولیدی خودرو و قطعه با کاهش شیوع کرونا بازگشایی شدند اما تعطیلی چندماهه تاثیر قابل‌توجهی در زنجیره خودروسازی جهان داشته است. در این زمینه روز گذشته معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران گزارشی با عنوان تاثیر کووید-۱۹ بر صنعت خودرو جهان منتشر کرده و به تاثیر شیوع این ویروس بر خودروسازی‌ها پرداخته است. در مقدمه این گزارش آمده است که با شیوع ویروس کرونا نگرانی‌ها و مشکلات اقتصادی مصرف‌کنندگان جهان افزایش یافته است. تاثیر همه‌گیری کووید-۱۹ بر خودروسازی جهان سریع و قابل توجه بوده و چالش‌های بسیاری را برای این بخش ایجاد کرده است. در ادامه این گزارش آمده است که این همه‌گیری، منجر به ایجاد اختلال در مشاغل این صنعت، پیوندها و زنجیره‌های تامین جهانی این بخش شده است.
نگرانی‌های اولیه مبنی بر ایجاد اختلال در صادرات قطعات چینی منجر به بروز وقفه در تولید در مقیاس بزرگ در اروپا شده است. در ایالات‌متحده آمریکا بسته شدن کارخانه‌های مونتاژ خودرو فشار شدیدی بر پایگاه عرضه جهانی وارد کرده و خلف وعده شرکت‌های خودروسازی در ایفای تعهداتشان نیاز به ورود بانک‌ها را به این بازار به‌طور بالقوه ایجاد کرده است. این شوک برون‌زا ناشی از کووید- ۱۹، روند نزولی موجود در تقاضای جهانی را تشدید کرده و با ایجاد فرصت‌هایی برای ادغام بخشی برای سهامداران بخش خصوصی، احتمالا منجر به افزایش فعالیت‌های ادغام و تملک خواهد شد.
کدام خودروسازی بیشترین آسیب را دید
در ادامه گزارش اتاق تهران اشاره شده که صنعت خودرو در کشورهای کره جنوبی، ایتالیا و ژاپن بیش از سایر اقتصادهای مهم صنعتی تحت‌تاثیر کووید-۱۹ قرار گرفته است. به‌طوری‌که ۸۰ درصد از شرکت‌های خودروسازی و شرکت‌های مرتبط در این کشورها از تاثیر مستقیم ویروس کرونا بر درآمدهای سال ۲۰۲۰ خود خبر داده‌اند. علاوه بر این، بررسی‌ها نشان داده ۷۸ درصد از شرکت‌ها نیز، نیروی کار کافی برای فعال‌سازی خط تولید کامل خود را ندارند. بیش از ۸۰ درصد از زنجیره تامین خودرو در جهان به چین متصل است. در گزارش مذکور نقل شده که انجمن اتومبیل مسافری چین عنوان کرده فروش خودروی جهان طی دو ماه نخست ۲۰۲۰ در مقایسه با مدت مشابه در سال ۲۰۱۹، حدود ۴۰ درصد یا بیشتر کاهش یافته است. همچنین فروش وسایل نقلیه در چین در ژانویه و فوریه سال ۲۰۲۰ به ترتیب ۲۰ درصد و ۸۲ درصد نسبت به ماه مشابه سال قبل آن کاهش یافته است. در مارس ۲۰۲۰ نیز روند نزولی فروش خودرو ادامه داشته، اما با آغاز روند کاهشی شیوع بیماری کووید- ۱۹ در چین، سرعت کاهش فروش وسایل نقلیه در آوریل ۲۰۲۰ نسبت به ماه مشابه ۲۰۱۹ به شدت کاهش یافته است. در اروپا، طی ماه‌های ژانویه و فوریه ۲۰۲۰، فروش وسایل نقلیه با کاهش حدود ۷ درصدی مواجه شده، اما سرعت کاهش آن از ماه مارس شدت گرفته (۴۶ – درصد) و در ماه آوریل فروش وسایل نقلیه در اروپا با کاهش حدود ۸۰ درصدی مواجه شده است. در آمریکا فروش خودرو در فوریه ۲۰۲۰ نسبت به فوریه ۲۰۱۹ رشد داشته، اما در مارس ۲۰۲۰ با شیوع ویروس کرونا، با کاهش ۳۹ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل همراه بوده و در آوریل ۲۰۲۰ با تشدید بحران کرونا، سرعت کاهشی فروش وسایل نقلیه تشدید شده و آمریکا شاهد کاهش ۵۲ درصدی در فروش وسایل نقلیه نسبت به مدت مشابه ۲۰۱۹ بوده است.
تاثیر بلندمدت کرونا بر صنعت خودرو
در ادامه گزارش اتاق تهران این نکته مورد تاکید قرار گرفته که در صورت همه‌گیری دوباره کرونا، کاهش بلندمدت تقاضای مصرفکننده ممکن است رکود جهانی را برانگیزد و منجر به از دست رفتن گسترده اعتماد مصرفکننده شود و به‌طور قابل‌توجهی بر درآمد و سودآوری خودروسازان تاثیر گذارد. شرکت‌های خودروسازی ممکن است مجبور شوند سرمایه خود را به سمت ادامه عملیات تولید خود معطوف کنند و از بودجه تحقیق و توسعه برای پیش بردن طرح‌های تکنولوژی و سایر پروژه‌های مشابه استفاده کنند. در ادامه سناریوهای پیش روی خودروسازان، در این گزارش تاکید شده که تصمیمات استراتژیک برای خروج از بازارهای جهانی و قطعات خودروسازی غیرسودآور، ممکن است تسریع شود که این اقدام با منطقی‌سازی و تلفیق ظرفیت تولید، باعث کاهش چشمگیر تولید می‌شود. تولیدکنندگان که با مشکلات نقدینگی روبه‌رو هستند، به سرعت می‌توانند تسلیم شرایط بازار شوند، این موضوع باعث اختلال گسترده و پیامدهای بالقوه فاجعه‌بار در کل اکوسیستم تولید جهانی خودرو می‌شود. همچنین در این گزارش پیش‌بینی شده که در بخش خرده‌فروشی خودرو تغییر ساختاری قابل‌توجهی اتفاق بیفتد. زیرا خرده‌فروشان قادر به تطبیق سریع خود در شرایط تغییر تقاضا نیستند. در میان چنین بلاتکلیفی، بسیار مهم است که شرکت‌ها رویکردی جامع اتخاذ کرده و در این شرایط پرتلاطم، طیف وسیعی از سناریوها و برنامه‌های احتمالی قوی را برای هدایت شرکت خود توسعه دهند.
اما موسسه BCG در شرایط همه‌گیری کرونا آینده فروش وسایل نقلیه را تحت چهار سناریوی محتمل در چین، اروپا و آمریکا پیش‌بینی کرده است. این سناریوها به این شرح است: تحت سناریوی خوش‌بینانه فرض می‌شود تغییری مثبت در روند همه‌گیری ویروس کرونا ایجاد شده، دولت‌ها اقدامات پیشگیرانه خود را تسریع کرده و حمایت‌های مالی گسترده‌ای اتخاذ کنند. در بازار خودرو و وسایل نقلیه، تحت سناریوی خوش‌بینانه، دولت نسبت به اعمال و تخصیص اعتبارات ارزان و تحریک اقتصاد اقدام کرده و تقاضا برای وسایل نقلیه افزایش خواهد یافت. در این سناریو فروش وسایل نقلیه در چین، اروپا و آمریکا در مجموع، به ۲/ ۵۵ میلیون دستگاه خواهد رسید که نسبت به سال ۲۰۱۹ با کاهش ۱۲ درصدی مواجه می‌شود (کمترین کاهش در میان سایر سناریوها). میزان فروش وسایل نقلیه در چین ۴/ ۲۳ میلیون دستگاه، در اروپا ۵/ ۱۷ میلیون دستگاه و در آمریکا ۲/ ۱۴ میلیون دستگاه و بالاتر از سایر سناریوهای محتمل، خواهد بود. اما در سناریوی محتمل، روند همه‌گیری ویروس کرونا ادامه یافته یا بدتر می‌شود، اقدامات پیشگیرانه همچنان ادامه می‌یابد و به دلیل رکود و بحران در کسب‌وکارهای این حوزه، حمایت دولت و سرمایه‌گذاری آن در بخش کسب‌وکار و خانوارها ضرورت می‌یابد. در بخش خودرو، دولت از کسب‌وکارها حمایت کرده و تقاضای وسایل نقلیه تا حدودی بهبود می‌یابد. در این سناریو فروش وسایل نقلیه در پایان سال ۲۰۲۰ در چین، اروپا و آمریکا با کاهش ۱۴ درصدی نسبت به سال ۲۰۱۹ به ۴/ ۵۳ میلیون دستگاه می‌رسد. میزان فروش وسایل نقلیه در چین ۸/ ۲۲ میلیون دستگاه، اروپا ۸/ ۱۶ میلیون دستگاه و آمریکا ۸/ ۱۳ میلیون دستگاه خواهد بود که از سناریوی قبلی کمتر است. پیش‌بینی شده که تحت این سناریو، تعداد فروش وسایل نقلیه در چین، اروپا و آمریکا، سرانجام در سال ۲۰۲۳ بعد از گذشت سه سال مجددا به سطح فروش سال ۲۰۱۹ برسد. اما در سناریوی بد، موج دوم بیماری کرونا همراه با اثرات شدید جهانی به وقوع پیوسته و تعطیلی‌های مکرر را در پی خواهد داشت، نااطمینانی‌ها شدیدا افزایش یافته و تمایل به دورکاری زیاد می‌شود. در بخش وسایل نقلیه، تعطیلی کارخانه‌ها و نمایندگی‌ها منجر به اختلال عمیق در زنجیره تامین خودرو، تغییر الگوی مصرفکننده و کاهش شدید فروش می‌شود. در سناریوی بدبینانه پیش‌بینی شده که فروش وسایل نقلیه در چین، اروپا و آمریکا در سال ۲۰۲۰ حدود ۲۸ درصد نسبت به سال ۲۰۱۹ کاهش یابد و به ۱/ ۴۵ میلیون دستگاه برسد. اگرچه پیش‌بینی می‌شود در سال‌های بعد فروش خودرو اندکی افزایش را تجربه کند، اما تا پنج سال آینده هم میزان فروش آن به سطح فروش سال ۲۰۱۹ نخواهد رسید. تحت این سناریو فروش وسایل نقلیه در سال ۲۰۲۰ در چین، حدود ۹/ ۲۰ میلیون دستگاه، در اروپا ۵/ ۱۳ میلیون دستگاه و در آمریکا ۷/ ۱۰ میلیون دستگاه خواهد بود که پایین‌ترین میزان فروش در میان سناریوهای محتمل ذکر شده در این گزارش است. اما اقدامات عملی خودروسازان برای پاسخ به بحران کووید-۱۹ در صنعت خودرو چیست؟ در گزارش اتاق تهران در این مورد تاکید شده که برنامه ریزی دقیق برای هر یک از سناریوها بسیار مهم است. شرکت‌ها نه تنها باید تاثیرات احتمالی بیماری را در طیف وسیعی از مناطق، در نظر بگیرند بلکه باید زمینه‌های ناپایداری اقتصادی، سیاسی و بازار مالی را نیز در نظر بگیرند.