هر چند در سال ۹۹ همراه با سه مرحله افزایش قیمت، تصور بر این بود که موجودی خودروهای انباری خودروسازان با تعیین تکلیف قیمتی و پرداخت بدهی قطعه‌سازان روند کاهشی به خود بگیرد، اما صورت‌های مالی خودروسازان نشان از رشد ۱۱۵ درصدی خودروهای انباری از فروردین تا اسفند سال گذشته دارد. طبق آمارهای ارائه شده از سوی سایت کدال در فروردین سال ۹۹ موجودی انباری خودروسازان ۴۶ هزار دستگاه برآورد می‌شد، حال آنکه در آخرین ماه از همین سال یعنی اسفندماه موجودی انبار به ۹۹ هزار و ۲۱۱ دستگاه رسیده است.
این آمار نشان‌دهنده رشد ۱۱۵ درصدی موجودی انبار تولید‌کنندگان از اوایل تا اواخر سال گذشته است. در همین حال طی دو هفته گذشته در همین صفحه به نقل از پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی، آماری از خودروهای انباری خودروسازان در اردیبهشت ۱۴۰۰ منتشر شد که آمار یاد شده از کاهش ۲۷ درصدی محصولات انباری تولید‌کنندگان حکایت داشت. بنا بر اخبار موثق، خودروسازان در فروردین امسال از تعطیلات نوروزی برای تکمیل بسیاری از محصولات ناقص خود استفاده کردند، این در حالی است که در اردیبهشت نیز روند تکمیل ناقصی‌ها ادامه پیدا کرد. اما آنچه مشخص است از سه سال گذشته دو چالش عدم تامین قطعات داخلی و خارجی و همچنین قیمت بر روند موجودی انبار خودروسازان تاثیرگذار بوده است.
به‌طوری‌که همراه با اعمال تحریم‌های بین‌المللی و خروج شرکای خارجی زنجیره خودروسازی کشور، تامین قطعات خارجی با دشواری‌هایی صورت می‌گرفت حال آنکه قطعات داخلی نیز به دلیل عدم تامین مواد اولیه و همچنین بدهی خودروسازان به قطعه‌سازان در مقطعی با کندی انجام می‌شد. به این ترتیب خودروسازانی که قادر به توقف خط تولید خود نبودند مجبور به تولید محصولات ناقصی شدند که در امکان عرضه آن به بازار نبود و تنها در پارکینگ‌ها جای می‌گرفت. اما عدم تامین قطعه و به دنبال آن افزایش خودروهای انباری را می‌توان دلیل ناخواسته خودروسازان بر وجود چنین محصولاتی ذکر کرد این در شرایطی است که دلیل خودخواسته‌ای نیز در این زمینه شکل گرفت.
آنچه مشخص است خودروسازان در نوسان قیمت‌گذاری محصولات تولیدی از سوی شورای رقابت به نوعی تمایل به نگهداری برخی از محصولات ضررده خود در پارکینگ‌ها بودند تا این شورا قیمت این خودروها را در مقطع تعیین شده اعلام کند. سال گذشته که مقرر بر قیمت‌گذاری فصلی شد خودروسازان در سه مرحله اقدام به افزایش قیمت کردند این در شرایطی است که شورای رقابت مجوز افزایش قیمت زمستانه را لغو کرد. به این ترتیب به نظر می‌رسد که افزایش موجودی خودروهای انباری در سال ۹۹ بیشتر مربوط به اواخر سال و سه ماهه زمستان باشد چراکه خودروسازان در بی‌قیمتی محصولات تولیدی خود ترجیح دادند که خودروها در پارکینگ‌ها جای بگیرند تا با قیمتی ضررده به بازار عرضه شوند. اینکه در اواخر سال گذشته تعداد خودروهای انباری به مرز ۹۹ هزار و ۲۱۱ دستگاه رسیده به‌طور حتم بیشتر با چالش قیمت‌گذاری ارتباط پیدا می‌کند تا عدم تامین قطعه. سال گذشته تولید خودرو حدود چهاردرصد افزایش یافت، این به آن معناست که با فرض تامین قطعه تولید افزایش یافته حال آنکه به دلیل لغو مجوز افزایش قیمت در زمستان این خودروها در پارکینگ‌ها جای گرفتند.
جاده باریک عرضه پرتیراژها
هما‌ن‌طور که عنوان شد بررسی اطلاعات منتشر شده توسط سه خودروساز بزرگ کشور در سایت کدال سازمان بورس نشان میدهد موجودی انبار خودروسازان در ابتدای سال ۹۹ (فروردین) در قیاس با انتهای سال گذشته (اسفند) رشد بیش از ۱۱۵ درصدی (مجموع محصولات مونتاژی و داخلی) داشته است. این میزان رشد نشان میدهد خودروسازان از طریق باریک کردن جاده عرضه به بازار در غیاب قیمت‌گذاری آزاد محصولات به‌نوعی تلاش کردند زیان خود را مدیریت کنند. اما مدیریت سه خودروساز بزرگ کشور برای کاستن از زیان ناشی از قیمت گذاری دستوری به چه صورت بوده است؟ بررسی صورت‌های مالی ایران‌خودرو، سایپا و پارس‌خودرو نشان میدهد این شرکت‌ها جاده عرضه محصولات به‌اصطلاح پرتیراژ خود را باریک کرده‌اند اما در نقطه مقابل تخت‌گاز در جاده تحویل محصولات مونتاژی به حرکت خود ادامه دادند. به زبان آمار در حالی‌که موجودی انبار محصولات مونتاژی خودروسازان افت ۳۵ درصدی را نشان میدهد اما موجودی انبار محصولات داخلی‌سازی شده، از رشد بیش از ۱۱۷درصدی حکایت دارد.
بنابراین خودروسازان تلاش کرده‌اند از مسیر تحویل محصولات مونتاژی که در دسته معوقات آنها جای می‌گیرد و به همین دلیل مجبور بودند تا مبالغی تحت‌عنوان سود مشارکت و جریمه دیر کرد به پیش‌خرید‌کنندگان این خودروها پرداخت کنند، از زیان خود بکاهند. اما در مقابل با دپوی محصولات پرتیراژ خود تا زمان دریافت مجوز افزایش قیمت از شورای‌رقابت (که در اردیبهشت‌ماه امسال رقم خورد) به‌نوعی از ارزان‌فروشی محصولات خود جلوگیری کنند تا بتوانند نقدینگی بیشتری را به‌حساب خود واریز کنند. حال به سراغ جزئیات موجودی انبار خودروسازان در پایان سال گذشته در قیاس با اول سال قبل می‌رویم تا روند دپوی محصولات سه خودروساز بزرگ کشور در پارکینگ‌های آنها را بررسی کنیم.
از ایران‌خودرو آغاز می‌کنیم. موجودی انبار آبی‌های جاده‌مخصوص در اسفندماه در قیاس با فروردین ماه سال ۹۹ رشدی در حدود ۹۴درصد را نشان میدهد. ایران‌خودرویی‌ها در انتهای سال گذشته موجودی انبار خود را بیش از ۳۲ هزار و ۶۰۰ دستگاه اعلام کردند در حالی‌که موجودی انبار آنها در ابتدای دوره یا همان فروردین ماه بیش از ۱۶ هزار و ۷۰۰ دستگاه بوده است. در میان محصولات ایران‌خودرو، گروه پژو بیشترین سهم را در رشد موجودی انبار این خودروساز برعهده داشته است. غول آبی جاده‌مخصوص بیش از ۲۰ هزار دستگاه از این گروه خودرویی را در انبارهای خود دپو کرد. به‌عبارت دیگر بیش از ۶۱ درصد خودروهای انبار‌شده این خودروساز به گروه پژو تعلق دارد. اما در بررسی محصولات دپویی این خودروساز در ابتدای سال گذشته و انتهای سال گذشته نشان میدهد بیشترین رشد متعلق به وانت آریسان است. موجودی انبار این محصول تجاری سبک رشدی حول و حوش ۲۴۵درصد را در انتهای سال گذشته در قیاس با ابتدای سال ۹۹ به خود دیده است. فروردین ماه ۹۹ تنها وجود ۱۷۷ دستگاه وانت آریسان در انبار ایران‌خودرو گزارش شده است اما در اسفندماه این تعداد به ۶۱۱ دستگاه افزایش یافته است. دنا جایگاه دوم را در جدول بیشترین رشد موجودی انبار در اسفندماه در مقایسه با فروردین ماه ۹۹ به خود اختصاص داده است. آبی‌های جاده‌مخصوص سال ۹۹ را با ۴ هزار و ۲۰۰ دستگاه دنا در انبار آغاز کردند اما تعداد این خودرو در موجودی پایان دوره آنها به بیش از ۸ هزار و ۷۰۰ دستگاه بالغ می‌شود؛ این به آن معناست که دپوی خودروی دنا در انبار این خودروساز رشدی در حدود ۱۰۸درصد را تجربه کرده است. بعد از دنا، گروه پژو با رشد ۱۰۶ درصدی در این بخش مقام سوم را به خود اختصاص داده است. رانا نیز رشد موجودی انبار را در کارنامه خود ثبت کرد. آبی‌های جاده مخصوص تعداد هزار و ۲۱۹ دستگاه رانا در ابتدای سال گذشته در انبارهای خود نگه داشتند اما پایان سال ۹۹ این تعداد به بیش از هزار و ۸۰۰ دستگاه رسید و رشد بیش از ۵۴ درصدی را در کارنامه این خودروساز درج کرد. گروه سمند نیز در قعر جدول رشد موجودی انبار ایران‌خودرو قرار دارد. آبی‌های جاده مخصوص در ابتدای سال ۹۹ از محصولات حاضر در گروه سمند بیش از هزار و ۱۳۰ دستگاه را در پارکینگ‌های خود داشتند اما موجودی انبار این گروه خودرویی با رشد حول و حوش ۱۹ درصد در پایان دوره به بیش از هزار و ۳۴۰ دستگاه بالغ شد. در میان محصولات مونتاژی ایران‌خودرو بیشترین افت موجودی انبار به تندر ۹۰ اختصاص دارد. ابتدای دوره ایران‌خودرویی‌ها ۳۳۶ دستگاه تندر۹۰ در پارکینگ‌های خود داشتند اما در اسفندماه سال گذشته تنها ۴ دستگاه از تعداد یادشده در پارکینگ این خودروساز باقی‌ماند.
بنابراین موجودی انبار تندر۹۰ افتی بیش از ۹۸ درصدی را نشان میدهد. به‌سراغ دیگر خودروساز بزرگ کشور یعنی خودروسازی سایپا می‌رویم. موجودی انبار این خودروساز در انتهای سال گذشته در مقایسه با ابتدای سال ۹۹ رشدی بیش از ۷۷ درصد را نشان میدهد. نارنجی‌های جاده‌مخصوص سال ۹۹ را در شرایطی آغاز کردند که بیش از ۲۶هزار و ۴۰۰ دستگاه از انواع محصولات خود را در پارکینگ داشتند.
اما این تعداد در پایان اسفند ماه ۹۹ به بیش از ۴۷هزار دستگاه رسید. بیشترین سهم در رشد انبار این خودروساز به خانواده X۲۰۰ یا همان تیبا اختصاص دارد. بیش از ۸۶ درصد موجودی انبار سایپا در انتهای سال ۹۹ به خانواده X۲۰۰ اختصاص دارد. چانگان در میان محصولات مونتاژی خودروسازان تنها محصولی است که نه‌تنها افت موجودی انبار در بازه زمانی یاد شده نداشته که رشد بیش از ۲۷۶ درصدی را نیز در کارنامه ثبت کرده است. تعداد این محصول مونتاژی چینی در موجودی انبار نارنجی‌های جاده مخصوص در ابتدای سال گذشته ۹۷ دستگاه ذکر شده اما در انتهای سال به بیش از ۳۶۰ دستگاه رسیده است. پارس‌خودرویی‌ها به عنوان سومین خودروساز بزرگ کشور در صورت‌های مالی خود موجودی انبار در بازه زمانی یاد شده را به تفکیک خودرو بیان نکرده‌اند با این حال موجودی انبار این خودروساز در اسفند ماه ۹۹در قیاس با فروردین ماه سال گذشته رشد بیش از ۶۰۰درصدی را نشان میدهد. پارس‌خودرویی‌ها در فروردین ۹۹ بیش از ۲هزار و ۷۰۰ دستگاه خودرورا در انبارهای خودشان داشتند اما در انتهای سال گذشته این تعداد به بیش از ۱۹ هزار و ۵۰۰ دستگاه رسید.