تعریف تجارت الکترونیک
تجارت الکترونیک عبارت است از خرید
(buy) و فروش (sell) و مبادله (Exchange) ، کالا
(product) ، خدمات (services) و اطلاعات
(Information) از طریق شبکه هاى رایانه اى از جمله
اینترنت. این نوع از تجارت بر پردازش و انتقال الکترونیکى داده ها
شامل
متن، صدا و تصویر مبتنى است. تجارت الکترونیک فعالیت هاى مختلفى از
جمله
مبادله، تحویل فورى مطالب دیجیتال، انتقال الکترونیکى وجوه، مبادله
الکترونیکى
سهام، بارنامه الکترونیکى، طرح هاى تجارى و مهندسى و خدمات پس
از
فروش را نیز در برمى گیرد .
ویژگى اصلى این نوع از تجارت تسهیل
فرآیندهاى تجارى، حذف فرآیندهاى غیرضرورى و زائد در
انجام امور بازرگانى و کاهش هزینه ها از طریق بهبود
و افزایش هماهنگى، کاهش هزینه هاى ادارى خصوصاً هزینه مکاتبات
و
نیز بهبود دسترسى به بازار و افزایش تنوع براى مشتریان است. در این
میان،
فناورى هاى نوین ارتباطى مانند اینترنت، اکسترانت، پست الکترونیک و
تلفن
هاى همراه در گسترش و توسعه تجارت الکترونیک نقش بسزایى دارند
.
تجارت الکترونیک
انجام کلیه فعالیتهای تجاری با استفاده از شبکه‌های ارتباطی کامپیوتری،
به ویژه اینترنت است. تجارت الکترونیک، نوعی، تجارت بدون کاغذ
است.
به وسیله تجارت الکترونیک تبادل اطلاعات خرید و فروش و اطلاعات لازم
برای
حمل و نقل کالاها، با زحمت کمتر و مبادلات بانکی با شتاب بیشتر انجام
خواهد
شد. شرکتها برای ارتباط با یکدیگر،محدودیتهای فعلی را نخواهند داشت
و
ارتباط آنها با یکدیگر ساده تر و سریع تر صورت می‌پذیرد. ارتباط
فروشندگان
با مشتریان نیز می‌تواند به صورت یک به یک با هر مشتری باشد.
به عبارت دیگر،
تجارت الکترونیک نامی عمومی برای گستره‌ای از نرم افزارها و سیستمها است
که خدماتی مانند جستجوی اطلاعات، مدیریت تبادلات، بررسی وضعیت
اعتبار،
اعطای اعتبار، پرداخت به صورت روی خط، گزارش گیری و مدیریت حسابها
را
در اینترنت به عهده می‌گیرند. این سیستمها زیربنای اساسی فعالیتهای
مبتنی
بر اینترنت را فراهم می‌آورند. هدف از بکارگیری تجارت الکترونیک،
ارائه
روشی جدید در انجام امور بازرگانی می‌باشد. به واسطه این روش،
تاجران
قادرند که محصولات و خدمات خود را به شکل تمام وقت و به تمام خریداران در
سرتاسر جهان - مستقل از مرزهای جغرافیایی و ملیتها - عرضه کنند
.
بسیاری از مردم، تجارت الکترونیک را منحصر
به خرید و فروش از طریق شبکه اینترنت می‌دانند، در
حالیکه این امر فقط بخش کوچکی از تجارت الکترونیک را تشکیل میدهد و این
مفهوم اکنون گستره وسیعی از جنبه‌های مختلف تجاری و اقتصادی را دربرگرفته‌است.
به سادگی می‌توان هرگونه فعالیت تجاری و مالی بین موسسات و افراد
مختلف را در حیطه تجارت الکترونیک گنجاند .
تجارت الکترونیک روش دیگری برای تبادلات
الکترونیکی اطلاعات و انجام مبادلات تجاری است که یک پل
الکترونیکی را بین مراکز تجاری ایجاد کرده‌است. تجارت الکترونیک با حجم
کمتری از اطلاعات که لزوما در قالب یکسانی نبوده و بین مردم عادی رد و
بدل می‌شود، سر و کار دارد. تجارت الکترونیک در ابتدای پیدایش خود، چیزی
بیش از یک اطلاع رسانی ساده تجاری نبود و هرکس می‌توانست محصولات خود را
با استفاده از صفحات وب بر روی اینترنت تبلیغ نماید. آمار منتشره از 500
شرکت نشان میدهد که حدود 34 درصد از آنها در سال 1995 و حدود 80
درصد در سال 1996 از روش فوق برای تبلیغ محصولات خود استفاده کرده‌اند.تا
پایان سال 2001 بیش از 220 بیلیون دلار معاملات مالی توسط صدها سایت
تجاری بر روی اینترنت انجام پذیرفت . مایکل دل، مؤسس شرکت
Dell که روش فروش مستقیم را براى فروش رایانه هاى خود انتخاب کرده
است، در مورد تجارت الکترونیک مى گوید: بسیارى از فروشگاه ها تبدیل به
نمایشگاه خواهند شد.
فروشگاه
هاى اخیر سونى و اپل براى این منظور طراحى شده اند که محصولات این شرکت ها
را به نمایش بگذارند تا بسیارى از مردم جهان این محصولات را به صورت
online بخرند. احتمال دارد جهان آن لاین و آف لاین
در هم ادغام شوند. فروش هاى چند کاناله مى تواند ترکیبى از فروشگاه هاى
سنتى ـ کاتالوگ چاپ نشده ـ خط تلفن و یا شاید هم یک وب سایتى براى تجارت
الکترونیکى باشد، اما سرانجام همان وب سایت مکانى است که سفارش
خرید
را از مشترى دریافت خواهد کرد .
تاریخچه تجارت الکترونیک
انسان از ابتدای
خلقت تاکنون روشهای تجاری متفاوتی را تجربه کرده‌است. در ابتدا
سیستم
تبادل کالا رایج بود. شکارچی گوشت را با سلاح عوض می‌کرد. این سیستم
اشکالات
فراوانی داشت. مثلا ممکن بود شکارچی نتواند سلاح سازی را پیدا کند
که
به گوشت احتیاج داشته باشد. در این صورت گوشتهافاسد
می‌شدند .
در بعضی تمدنها
سیستم کالای محبوب به وجود آمد. در سرزمینی که گندم غذای اصلی
مردم
آن بود، شکارچی گوشت را با گندم و گندم را با سلاح تعویض می‌کرد. این
روش
هم مشکلات زیادی
داشت. کالای محبوب در سرزمینهای مختلف متفاوت
بود.
از طرف دیگر معیاری برای سنجش ارزش آن وجود نداشت و حمل و نقل آن هم
مشکل
بود بدون شک اختراع پول اولین انقلاب در زمینه تجارت بود. ارزش آن
مشخص
بود، حمل آن آسانتر بود، فاسد نمی‌شد و همه طالب آن بودند. فواید
استفاده
از پول به اندازه‌ای بود که حتی تا چند دهه قبل کمتر کسی انتظار
یک
انقلاب دیگر را داشت. ارتباط بین تجارت و تکنولوژی دیر زمانی است که
وجود
داشته و ادامه دارد. در واقع، یک پیشرفت تکنیکی باعث رونق تجارت شد و
آن
هم ساخت کشتی بود. در حدود 2000 سال قبل از میلاد، فینیقیان تکنیک ساخت
کشتی
را بکار بردند تا از دریا بگذرند و به سرزمینهای دور دست یابند.
با این پیشرفت،
برای اولین بار مرزهای جغرافیایی برای تجارت باز شد و تجارت با
سرزمینهای دیگرآغاز شد. اکنون، شبکه جهانی اینترنت مانند همان کشتی است
که
نه تنها فواصل جغرافیایی، بلکه اختلافات زمانی را نیز کمرنگ نموده و
صحنه
را برای نمایشی دیگر آماده کرده‌است.ترکیب تجارت و الکترونیک از سال
1970
آغاز
شد. برای گسترش و پذیرش تجارت الکترونیک لازم است که پیش نیازهای این
تکنولوژی از جمله زیرساختار مخابراتی، مسایل قانونی و ایمنی پیام رسانی
مهیا شود .
مهمترین هدف در تجارت حال چه از روشهای
بسیار پیشرفته الکترونیکی استفاده کند و چه از روشهای سنتی و قدیمی
همانا دستیابی به پول و سود بیشتر است.
طبیعتاَ
در این میان، نقش بانکها و موسسات اقتصادی در نقل وانتقال پول
بسیار حیاتی است. هنگامی که در سال 1994 اینترنت قابلیتهای
تجاری خود را علاوه بر جنبه‌های علمی و تحقیقاتی به نمایش
گذاشت،موسسات تجاری و بانکها در کشورهای پیشرفته اولین نهادهایی
بودند
که تلاش جدی خود را برای استفاده هر چه بیشتر از این جریان بکار
انداختند.
محصول تلاش آنها نیز همان بانکداری الکترونیک امروزی است. سپس
به
سرعت مشخص شد که اینترنت بستر بسیار مناسبی برای انواع فعالیتهای
بانکداری
و اقتصادی بشمار می‌رود .
در سال هاى ابتدایى دهه ،1970
واژه
تجارت الکترونیکى به معاوضه داده هاى الکترونیکى براى ارسال سندهاى
تجارى
مانند سفارش هاى خرید یا صورت حساب هاى الکترونیکى اطلاق مى شد و
بعدها
با گسترش این صنعت واژه تجارت الکترونیکى به تجارت از طریق شبکه وب
براى
خرید کالا و خدمات گفته مى شد .
زمانى که نخستین شبکه جهانى وب
به
صورت فراگیر و شناخته شده در 1994 رواج یافت، بسیارى از پژوهشگران پیش
بینى
کردند که این شیوه از تجارت یعنى تجارت مبتنى بر وب به زودى به بخش
مهمى
در اقتصاد دنیا تبدیل خواهد شد اما 4 سال طول کشید تا پروتکل هاى
مبتنى
برhttp به طور گسترده در اختیار کاربران قرار بگیرد
.
اولین کسب و
کارهاى الکترونیکى را مى توان در 1998 و در میان تعدادى از کسب و
کارهاى
معتبر در کشور آمریکا و اروپاى غربى شاهد بود.
کسب
و کارهایى که با راه اندازى وب سایت هایى ابتدایى شکل
گرفت و سپس توسعه یافت. در سال 2005، تجارت الکترونیکى در اکثر شهرهاى
آمریکا، اروپا و آسیاى شرقى به سرعت توسعه و رواج یافت. عده اى معتقدند که
قدمت تجارت الکترونیکى (E-Commerce) به پیش از پیدایش
اینترنت کنونى بازمى گردد اما به دلیل هزینه هاى سنگین این سبک از
تجارت، امکان استفاده از آن تا چند سال گذشته مختصراً در اختیار شرکت
ها، بنگاه هاى تجارى و مؤسسات اقتصادى بود اما با فراگیرشدن اینترنت و
امکان استفاده همه مردم این فرصت به دست آمد که ساختار تجارت الکترونیکى
تغییر کرده و از حالت اختصاصى بودن براى طبقه خاصى خارج شده و
به
صنعتى در دسترس تبدیل شود .
بانکداری و تجارت الکترونیک هم اکنون
در
جهان به عنوان یک بحث بسیار تخصصی و در عین حال، بسیار پیچیده تبدیل
شده‌است
و تطبیق آن با سیاستهای تجاری و اقتصادی کشورهای مختلف نیاز به
تحقیق
و برنامه ریزی دقیق دارد .
در بررسی تاریخچه تجارت الکترونیک
درمی
یابیم که بورسهای اوراق بهادار نیز موسسات دیگری بودند که به سرعت
فعالیت
خود را با روند پیشرفت اینترنت هماهنگ کردند و موفق شدند که در عرض
مدت
کوتاهی، با توجه به برتریهای اینترنت در مقایسه با روشهای قدیمی، به
دلیل
سرعت و دقت بالا، به موفقیتهای بی نظیری دست یابند .
تجارت الکترونیک،
علی رغم جوان بودن در جهان شناخته شده و در سالهای اخیر رشد فزاینده و
غیرقابل پیش بینی داشته‌است. این رشد تصاعدی حاصل استفاده از یک
ابزار،
یعنی اینترنت می‌باشد. البته تجارت الکترونیک فقط در شاخصه‌ها یا
کشورهای
خاصی جا افتاده و استفاده می‌شود. برای مثال، در سال 1997صنعت
جهانگردی
و توریسم مسئول 20 تا 30 درصد از فروشهای مجازی بوده .
تجارت الکترونیک در ایران
ایران مانند دیگر
کشورها، دارای شرکتهای بسیاری است که برای توسعه بازار خود به
اینترنت
وابسته‌اند. هدف بیشتر این شرکتها از پایگاههایی که در اینترنت
ایجاد
می‌کنند، همانا توسعه صادرات است .
متاسفانه فروش در شبکه اینترنت
مخارج زیادی دارد و برای بسیاری مقرون به صرفه نمی‌باشد. شرکتهای
بزرگ
دنیا باسرمایه‌های کلان و پرسنل کافی، پایگاههای تخصصی را برای
مواردی
چون صادرات و فروش تجاری ایجاد کرده‌اند. شرکتهای متعددی نیز در
ایران
دست به ایجاد چنین
امکاناتی زده‌اند، اما از آنجایی که هنوز
هیچ
متولی و مرکزیتی برای این پدیده وجود ندارد،این سازمانها به صورت
جزیره‌ای
و خود محور اقداماتی را انجام می‌دهند که هنوز پروسه کامل تجارت
را
در بر نگرفته و به صورت مقطعی انجام می‌شود. هیچ آمار دقیقی هم از
کاربران
اینترنت و استفاده کنندگان از کامپیوتر شخصی در دست نیست و هنوز
به
صورت یک طرح ملی به آن نگاه نشده‌است.
بنابراین،
در مرحله کودکی و نوپایی است و نیاز به مراقبت و حمایت
زیادی از طرف دولت دارد. دولت باید با ارایه یک طرح ملی، فرهنگ خرید
جامعه امروزی ایران را تغییر دهد. باید توجه داشت که سرمایه گذاری مالی و
زمانی بر روی زمینه‌ای که در آینده حرف اول را خواهد زد، مطمئنا باعث پویایی
اقتصاد کشور خواهد شد .
بسترهای لازم برای تجارت الکترونیک
1) یک سیستم بانکی روان و دقیق
2) قوانین گمرکی،مالیاتی و بانکداری
الکترونیکی
3) کد تجاری محصول و ایجاد امنیت اطلاعات
4) تهیه و تدوین نظام مالی اطلاعات و نظام
حقوقی اطلاع رسانی (کپی رایت )
5) محرمانه بودن اطلاعات شخصی
6)تطبیق مقررات ملی با مقررات متحدالشکل بین
المللی
(7 همکاری دانشگاهها،مراکز
تحقیقاتی و سازمانهای مختلف
8) پذیرش اسناد الکترونیکی توسط قوه قضاییه
9) تأمین، صدور و بکارگیری کارت هوشمند
10) تأمین خطوط ارتباطی پرسرعت و مطمئن و
ایجاد بستر مخابراتی به شکل بی سیم . خوشبختانه، کشور ما از پشتوانه خوبی
از نظر نیروی جوان برخوردار است و در نتیجه، وظیفه ارگانهای دولتی و
غیردولتی، وارد کردن این تکنولوژی به کشور، تشکیل دادن
گروه‌های کاری و آماده سازی هر چه بیشتر بستر مناسب و زیر ساختهای
لازم برای کار سازمان یافته بر روی این تکنولوژی جدید است .