مدیریت زمان در فراغت تابستانی

تابستان كه می آمد، كودكی ما در كوچه های گرما زده سپری می شد. برخی نیز همه تابستان را به كاری مشغول می شدند تا درآمدی كسب كرده و پولی برای خود پس انداز كنند. اوقات فراغت واژه ای نبود كه چندان به كارمان بیاید. گرما كه اندكی فرو می نشست، كوچه بود و توپ پلاستیكی و هوار بچه ها كه در آسمان بعد از ظهر اوج می گرفت. بازی آنقدر كش پیدا می كرد كه تاریكی در هوا پخش شود و خستگی بر بدنمان بنشیند. دم غروب كه می شد، خانه جایی برای استراحت بود. خسته از یك بعد از ظهر تابستانی به خانه می آمدیم تا شب سپری شده و روز دیگر آغاز شود. برای ما اوقات فراغت و نحوه سپری كردن آن به همین موضوعات ختم می شد.

 این در حالی است كه در زمانه كنونی مفهوم اوقات فراغت و چگونگی گذراندن آن برای نسل های مختلف تغییر كرده است. چنین است كه با نزدیك شدن به تابستان و فصل تعطیلی مدارس، به یكباره واژه اوقات فراغت و نحوه گذراندن آن رسانه ای شده در صحبت های بی شماری به آن اشاره می شود. همه این بحث ها پیرامون اوقات فراغت از تغییر نگرش و رویكردی خبر می دهد كه نسبت به این موضوع به وجودآمده است. مدیریت زمان شاخص اصلی این تغییر نگرش و برنامه ریزی برای اوقات فراغت است. توجه به اوقات فراغت دانش آموزانی كه قرار است فصل تعطیلات خود را آغاز كنند از چنین زاویه ای اهمیت فراوان پیدا می كند. چنین است كه نحوه تدوین برنامه برای سپری كردن درست این زمان خود به شاخصی برای نشان دادن مدیریت و برنامه ریزی تبدیل می شود.

در تعاریفی كه از سوی كارشناسان عنوان شده اوقات فراغت به زمانی گفته می شود كه در آن افراد جدا از نقشی رسمی كه برای رسیدگی به امور بر عهده دارند، یك دسته فعالیتهای آزادانه و انتخاب گرایانه را انجام می دهند كه چگونگی گذران آن متناسب با سن، جنس، طبقه اجتماعی، درآمد، شغل و مكان زندگی افراد متفاوت است. به اعتقاد جامعه شناسان و روانشناسان اوقات فراغت درجنبه های مختلف فردی، اجتماعی، فرهنگی، اقصادی و سیاسی با اهمیت و دارای كاركردهایی از جمله آزادی انتخاب و نوع فعالیت، اعتماد به نفس، خلاقیت و نوآوری، مشاركت اجتماعی، حفظ سنت ها و آداب ورسوم، تجدید قوای نیروی كار و افزایش بهره وری اقتصادی و تعلق سیاسی است. در نتیجه برنامه ریزی درست و اصولی برای آن خود به شاخصی مطمئن برای سنجش توسعه تبدیل می شود. با توجه به این كه قشر عظیمی از افراد جامعه ما را جوانان و نوجوانان تشكیل می دهند، نحوه برنامه ریزی برای اوقات فراغت این قشر اهمیت فراوان پیدا می كند.

برنامه ریزی

تابستان با گرما و زیبایی كه از راه می رسد، بخشی از دغدغه خانواده ها به چگونگی نحوه برنامه ریزی برای اوقات فراغت فرزندان برمی گردد. این دغدغه از آنجا رنگ اهمیت به خود می گیرد كه بعد از سپری شدن یك سال تحصیلی، جوانان و نوجوانان دوران استراحت تابستانی خود را آغاز كرده و در نتیجه زمان آزاد بیشتری در اختیار دارند. نحوه گذراندن این زمان در میان این اقشار متفاوت است. برخی با ثبت نام در كلاس های مختلف ترجیح می دهند كه در این مدت موضوعات فوق برنامه مورد علاقه خود را پیگیری كنند. دامنه این كلاس ها نیز از موضوعات هنری تا موضوعات ورزشی در نوسان است. برخی نیز سفر و گردش و تفریح را در اولویت قرار می دهند. عده ای هم هستند كه مدت زمان در اختیار خود را بدون هیچ تغییر و تحولی سپری كرده موضوع خاصی را در اولویت قرار نمی دهند.

 با تمام این تفاوت ها در نحوه نگرش به سپری كردن زمان در چنین مواقعی آیا می توان از مدیریتی درست برای ساماندهی اوقات فراغت سخن گفت عده ای از كارشناسان جهت گیری اوقات فراغت به یك مدت زمان محدود در تابستان را اشتباه دانسته و بر این اعتقادند كه اوقات فراغت و نحوه سپری كردن آن فقط به این فصل محدود نمی شود. از زاویه ای دیگر برخی نیز معتقدند كه منحصر دانستن برنامه ریزی برای اوقات فراغت به دانش آموزان اشتباه است، چه آنكه در این نحوه برنامه ریزی سایر اقشار جامعه به فراموشی سپرده می شوند. با این حال نكته محوری در تمام این گفته به نحوه مدیریت زمان در دوره های مختلف باز می گردد. از این نظر توجه درست به مدیریت زمان و بهره وری بهینه از ساعاتی كه در اختیارمان قرار دارد در اولویت قرار می گیرد.

به اعتقاد كارشناسان امروزه «مدیریت زمان» در علم مدیریت از جایگاه ویژه ای برخوردار است، زیرا با استفاده از راهكارهای «مدیریت زمان» می توان بازدهی را افزایش داد و با بهره گیری مناسب از «زمان» از اتلاف وقت و هزینه های سنگین پیشگیری كرد. از این رو، مدیریت زمان علم كنترل زمان و استفاده صحیح از آن نیز نامیده می شود. با توجه به این نكته می توان به شناخت بهتری از نحوه سپری كردن زمان فراغت در هر فصلی از سال پی برد. اگر این زمان مربوط به فصل مشخصی از سال باشد و قشر هدف در آن جوانان و نوجوانانی باشد كه سال تحصیلی خود را سپری كرده و اكنون در ایام تعطیلات به سر می برند، آنگاه بهتر می توان درباره نحوه و چگونگی برنامه ریزی برای آنها سخن گفت. به گفته كارشناسان دانش آموزان در این فصل به طور متوسط روزانه ۵ ساعت زمان آزاد دارند كه با احتساب حدود ۱۵ میلیون دانش آموز، روزانه ۴۵ میلیون ساعت زمان آزاد در اختیار دارند. اینجاست كه اهمیت موضوع و لزوم توجه بیشتر به آن را می توان بهتر درك كرد. حجت الاسلام محمد جواد حاج علی اكبری رئیس سازمان ملی جوانان در این باره به واحد مركزی خبر می گوید:« درباره اهمیت ویژه اوقات فراغت درجامعه ما فرهنگ سازی كافی نشده است به همین علت، جایگاه این موضوع هنوز سطحی و تزئینی است درحالی كه باید به عنوان نیازی واقعی و جدی به آن توجه شود. »

وی درعین حال از بهبود وضع كنونی برنامه های اوقات فراغت وتوجه بیشتر به این بحث در دستگاه ها سخن می گوید و اضافه می كند: « تا سه سال پیش، بخشهای مدیریتی استان ها در قبال اوقات فراغت جوانان به شكل جدی احساس رسالت و مأموریت نمی كردند و این موضوع در ردیف مسائل دست چندم بود اما اكنون این موضوع در سطح ملی و استانی به رتبه های بالاتر منتقل شده و در كانون بحث ها قرار گرفته كه رویداد مهمی است. » با نگاهی به وضعیت برنامه ریزی برای اوقات فراغت در كشور متوجه می شویم كه اقدامات دستگاه های متولی امور فرهنگی بویژه نظام آموزشی كشور در این زمینه اهمیت فراوانی دارد. زیرا وزارتخانه های آموزش و پرورش و علوم، تحقیقات و فناوری حدود ۹۰ درصد جامعه مشمول این برنامه ها را تشكیل می دهند.

«علیرضا مختاری» مدیر كل دفتر ساماندهی امور جوانان سازمان ملی جوانان در این باره می گوید:« از مجموع دستگاههایی كه در ستاد ساماندهی اوقات فراغت عضویت دارند، ۱۰دستگاه برنامه های تابستانه خود را ارائه كرده اند. این دستگاه ها بیش از۳۵ میلیارد تومان برای اجرای برنامه های سال۸۷ اختصاص داده اند اما حداقل۶۱ میلیارد تومان دیگر برای اجرای كامل این برنامه ها نیاز است. » مختاری، سن اوقات فراغت را ۱۰ تا ۲۴ سال می داند و به واحد مركزی خبر می گوید :« اكنون شمار جوانان و نوجوان۱۰ تا ۲۴ ساله كشور، ۲۴ میلیون و۵۰۰ هزار نفر است و دستگاههای اجرایی بیش از۲۵میلیون نفر برنامه برای اوقات فراغت جوانان ارائه كرده اند اما این به معنای پوشش دادن همه جوانان نیست زیرا برخی افراد در بیش از یك برنامه شركت می كنند. » مدیر كل دفتر ساماندهی امور جوانان می افزاید :« با توجه به تنوع برنامه های اوقات فراغت ، هریك ازجوانان حداقل باید از۲۰ روز برنامه بهره مند شوند.»

چشم انداز

اهمیت دادن به زمانی كه در اختیار داریم تنها مختص به اوقات فراغت و نحوه مصرف زمان در این اوقات نیست. با این حال، هنگامی كه بحث برنامه ریزی برای چنین موضوعی پیش كشیده می شود، نحوه استفاده از زمان و مدیریت درست آن به منظور بهره وری بیشتر در اولویت قرار می گیرد.

كارشناسان معتقدند كه اتخاذ برنامه های تفریحی و سرگرم كننده متناسب با توانایی افراد، توجه به گسترش روابط اجتماعی در برنامه های اوقات فراغت به منظور ایجاد تعلق خاطر افراد به نظام اجتماعی، مشاركت دادن جوانان در فعالیتهای سازندگی كشور به منظور تقویت حس هویت در آنان، ایجاد واحدهای كوچك ارزان قیمت محله ای، ارائه آموزشهای متنوع مرتبط با نقش های غیر شغلی افراد و افزایش دادن مشاركت خانواده ها از جمله راهكارهای غنی سازی اوقات فراغت است.

به گفته كارشناسان توجه درست به نحوه سپری كردن اوقات فراغت از آن رو اهمیت دارد كه این اوقات علاوه براینكه زمان بسیارمناسبی برای اجرای برنامه ها وطرح ها در راستای پرورش نسل آینده است، می تواند مانع از گسترش آسیب های اجتماعی وفرهنگی شود. كارشناسان با توجه به همین اهمیت است كه از تهیه دستورالعمل جامع اوقات فراغت به عنوان برنامه ای مثبت در این زمینه سخن می گویند. بر اساس این دستور العمل كه برای اجرا در عالی ترین سطح مدیریت استانی ابلاغ می شود، تكلیف همه دستگاه ها در زمینه اوقات فراغت بر اساس مصوبات شورای عالی جوانان مشخص شده است و این نهاد ها موظف به اجرای آن هستند.

 « امیدی» مدیركل دفتر فرهنگی و تربیتی سازمان ملی جوانان چندی پیش در گفت و گو با خبرنگاران با اعلام این خبر با تأكید بر لزوم اطلاع رسانی درباره برنامه های دستگاه ها در زمینه اوقات فراغت گفت: « بر اساس نظر سنجی سازمان ملی جوانان ۷۹ درصد جوانان، ضعف در اطلاع رسانی درباره برنامه های اوقات فراغت را علت اصلی رهنمون نشدن به برنامه های مورد نظر خود و تأمین نشدن نیازهایشان دانسته اند.» وی افزود:« سیاست دولت در حمایت از بخشهای خصوصی برای فعالیت در حوزه اوقات فراغت در چارچوب عملیاتی شدن سیاستهای اجرایی اصل ۴۴ قانون اساسی، مسائل فرهنگی و برنامه های فرهنگی را نیز در بردارد كه اوقات فراغت نیز شامل آن می شود. » «امیدی» نهادسازی را از وظایف سازمان ملی جوانان عنوان و اضافه كرد :« این نهاد ها دربخشهای خصوصی شكل می گیرد زیرا ظرفیت نهادهای دولتی محدود است. » وی گفت :« بر اساس برنامه هایی كه دستگاه های اجرایی در زمینه اوقات فراغت جوانان ارائه كرده اند، امسال ۱۵۶ میلیون نفر روز برنامه برای جوانان كشور اجرا می شود. » وی میانگین ساعت اوقات فراغت در جهان را روزانه ۵ ساعت و در ایران ۵ ساعت و ۲۳ دقیقه عنوان و اضافه كرد :« نقش مستقیم خانواده ها در ایران برای برنامه ریزی اوقات فراغت جوانانشان و سرمایه گذاری در این باره در سال ۸۶ ، ۴۵‎/۸ درصد برآورد شده كه سه برابر هزینه دولتی در این زمینه است. »