سنگ پلاتین، تشخیص، انواع و مشخصات سنگ پلاتین، كانی و كانسار | زر

• مشخصات سنگ پلاتین
• تشخیص سنگ پلاتین
• تشخیص سنگ پلاتین از طریق نشانه‌های بصری و وزن
• انواع پلاتین
• کانی‌‌های سنگ پلاتین
• مهم‌ترین كانی‌های پلاتین:
• فلزات گروه پلاتین
• شرایط تشکیل و ژنز كانسارهای پلاتین
• الف) اختلاط ماگما:
• ب) آلایش (آلودگی) ماگمائی:
• ج) دیوتریك:

مشخصات سنگ پلاتین چیست؟ برای پاسخبه این سوال بهتر است شناختی کلی از سنگ پلاتین داشته باشیم: سنگ پلاتین یکی از کمیاب‌ترین و گران‌ترین فلزات گران‌بها است. پلاتین همیشه با مقادیر کمی از عناصر دیگر (طلا، مس، نیکل و آهن) همراه است و معمولاً حاوی فلزات کمیاب پلاتین، پالادیوم، رودیم، ایریدیم، اسمیم و روتنیم است.

زمانی که اسپانیایی‌ها برای اولین‌بار با آن در کلمبیا مواجه شدند، پلاتین را پلاتینا به معنای نقره کوچک نامیدند. پلاتین به عنوان یک ناخالصی ناخواسته در نقره‌ای که آن‌ها استخراج می‌کردند در نظر گرفته می‌شد و اغلب دور انداخته می‌شد.

در این مقاله از مجموعه مقاله‌های سنگ‌شناسی گالری زر، به چگونگی تشخیص سنگ پلاتین، انواع سنگ پلاتین، مشخصات سنگ پلاتین و دیگر مسائل مربوط به آن می‌پردازیم. با ما همراه باشید.

مشخصات سنگ پلاتین

پلاتین یک عنصر فلزی با عدد اتمی ۷۸ و نماد Pt است و از آن به عنوان "فلز انتقالی" یاد می‌شود. از مشخصات سنگ پلاتین این است که سنگ پلاتین یک عنصر چکش‌خوار و انعطاف‌پذیر است. نام آن که به رنگ سفید مایل به خاکستری توصیف می‌شود، از کلمه اسپانیایی platina گرفته شده است که به معنای "نقره کوچک" است. پلاتین در کنار طلا و نقره یکی از فلزات گران‌بها است.

پلاتین که معمولاً مخلوط با فلزات دیگر، از جمله ایریدیوم، نیکل، یا اسمیم، یا به‌ندرت آرسنیک یا گوگرد یافت می‌شود، در سراسر جهان وجود دارد، اما عمدتاً در کانادا، کلمبیا، پرو، روسیه و آفریقای جنوبی استخراج می‌شود. حدود ۳۰ تن در سال از آن تولید می‌شود و نیز ممکن است برخی از دیگر فلزات و ناخالصی‌ها برای تشکیل یک آلیاژ، مانند ایریدیوم به آن اضافه شوند.

اگرچه بسیاری از مردم پلاتین را به دلیل استفاده از آن در جواهرات می‌شناسند - که بیش از ۹۰ درصد از آن استفاده می‌شود، اما پلاتین کاربردهای دیگری نیز دارد. از آن در آبکاری الکتریکی، به عنوان کاتالیزور در مبدل‌های کاتالیزوری برای خودروها، در ساختن بوته‌ها، در روکش‌های دندانی و - ترکیب با کبالت - برای ساخت آهن‌ربا نیز استفاده می‌شود.

تشخیص سنگ پلاتین

برای چشمان آموزش ندیده، پلاتین و نقره ممکن است در نگاه اول بسیار شبیه به نظر برسند. با این حال، با کمی تمرین، می‌توانید تفاوت را در کمترین زمان تشخیص دهید!

اغلب، تشخیص اینکه جواهرات شما از چه نوع فلزات گران‌بهایی ساخته شده‌اند ممکن است دشوار باشد. درک روشنی از فلزات گران‌بها و نحوه آزمایش آن‌ها برای ارزش‌گذاری مناسب جواهرات موردنیاز است. از بین تمام فلزات گران‌بها، پلاتین یکی از ساده‌ترین مواردی است که برای هر تعدادی از فلزات گران‌بها مانند طلای سفید و نقره اشتباه گرفته می‌شود. ما نحوه تشخیص سنگ پلاتین را از سایر فلزات ارزشمند از طریق نشانه‌های بصری و با استفاده از آزمایش خراش توضیح خواهیم داد.

تشخیص سنگ پلاتین از طریق نشانه‌های بصری و وزن

حتی قبل از هر آزمایش فلز گران‌بها، چند راه برای تشخیص سنگ پلاتین وجود دارد. اولین راه استفاده از نشانه‌های بصری است. جواهرات پلاتین خالص یا جواهراتی که حداقل 50٪ پلاتین دارند، معمولاً با یک مهر مشخص می‌شوند. معمولاً این علامت شامل عددی مانند ۸۵۰ و به دنبال آن "plat" یا "pt" است که نشان می‌دهد قطعه 85٪ خالص است. اگر قطعه‌ای که به دست آورده‌اید با کلمه "پلاتین" مشخص شده باشد، به احتمال زیاد ۹۰-95٪ خالص است.

چند شاخص بصری دیگر وجود دارد که می‌تواند به شما در تشخیص سنگ پلاتین بودن یک فلز کمک کند. اولین مورد این است که ببینید آیا ظاهری روشن و سفید دارد یا خیر. در مقایسه با فلزات ارزشمند دیگر مانند طلای سفید، نقره یا پالادیوم، پلاتین رنگ سفیدتر و روشن‌تری دارد. همچنین مهم است که بررسی کنید و ببینید آیا قطعه شما خراش دارد یا خیر. پلاتین بسیار مقاوم در برابر خط‌وخش است و شما باید خراش کمی روی آن ببینید. نکته نهایی این است که بررسی کنید و ببینید آیا قطعه شما کدر شده است یا خیر. اگر این‌طور است، شما نقره حمل می‌کنید، نه پلاتین.

احساس وزن قطعه راه دیگری برای تشخیص پلاتینی بودن آن است. ازآنجایی‌که پلاتین متراکم‌تر از سایر فلزات گران‌بها است، در دست شما نسبت به طلای سفید، نقره یا پالادیوم سنگین‌تر است.

از دیگر روش‌های تمایز و تشخیص سنگ پلاتین استفاده از آهن‌ربا است. ازآنجایی‌که پلاتین مغناطیسی نیست، اگر قطعه شما به یک آهنربا جذب شود، می‌توانید با خیال راحت بگویید که پلاتین نیست. اگر متوجه یک کشش مغناطیسی خفیف شدید، به احتمال زیاد فلز شما طلای سفید ترکیب شده با نیکل است.

اگر تمام روش‌های دیگر را امتحان کرده‌اید و هنوز مطمئن نیستید که پلاتین است یا خیر، می‌توانید با خرید کیت تست خراش اسید، آزمایش خراش را از خانه انجام دهید. اگر نمی‌خواهید خودتان این کار را انجام دهید، یک جواهرفروشی می‌تواند این کار را برای شما انجام دهد.

انواع پلاتین

پلاتین را در طبیعت و معادن می‌توان یافت و معمولاً همراه دیگر فلز‌های خانوادۀ پلاتینیم یعنی پالادیم، روتنیم، رودیم، ایریدیم و اسمیم دیده می‌شود. این عناصر ویژگی‌هایی مشابه دارند و در دسته عناصر نادر قرار می‌گیرند، و همچنین عناصر خانواده سنگ پلاتین از گران‌بها‌ترین فلزات به‌شمار می‌آیند. در ادامه اشاره مختصری به این عناصر می‌کنیم.

پالادیوم

پالادیوم یک فلز براق و نقره‌ای است که در بسیاری از انواع فرآیندهای تولید، به ویژه برای محصولات الکترونیکی و صنعتی استفاده می‌شود. همچنین می‌توان از آن در دندان‌پزشکی، پزشکی، کاربردهای شیمیایی، جواهرات و تصفیه آب‌های زیرزمینی استفاده کرد.

رودیوم

رودیوم (Rh) یک فلز گران‌بها و نسبتاً ناشناخته است. به دلیل کاربرد‌هایی که دارد و مقادیر تقاضای آن، ۵ برابر از طلا ارزشمندتر است.

ایریدیم

ایریدیم رنگی تقریباً شبیه به پلاتین دارد فقط کمی مایل به زرد است. به دلیل نقطۀ ذوب بالا، ویژگی شکنندگی آن، شکل و فرم دادن به این فلز بسیار سخت است. به همین علت به‌جای خود فلز پودر آن را برای موارد متفاوت استفاده می‌کنند. کاربرد ایریدیم معمولاً در تولید خودنویس و یا کاتالیزور‌ها است و در جواهرسازی هیچ استفاده‌ای ندارد. این فلز معمولاً در شهاب‌سنگ‌ها یافت می‌شود.

اسمیوم

اسمیوم فلزی سخت و شکننده با رنگی خاکستری متمایل به آبی است که برای ساخت برخی آلیاژها همراه پلاتین و ایریدیوم استفاده می‌شود. اسمیوم معمولاً به عنوان سخت‌ترین فلز شناخته می‌شود. این فلز در میان عناصر خانواده سنگ پلاتین بیشترین دمای ذوب را دارد و کاربرد آن در اتصالات الکترونیک است.

روتنیوم

روتنیم آخرین فلز خانواده پلاتین بود که کشف شد و معمولاً در سنگ معدن پلاتین یافت می‌شود. یک فلز براق و نقره‌ای است ویکی از فلزات واسطه نادر است. در ساخت سلول‌های خورشیدی ارزان قیمت و در دستگاه‌های الکترونیکی استفاده می‌شود.

ویژگی‌های سنگ معدن پلاتین

فلز پلاتین دارای تعدادی خواص مفید است که در بالا تعدادی از مشخصات سنگ پلاتین را توضیح دادیم و در ادامه کاربرد آن را در طیف وسیعی از صنایع توضیح خواهیم داد. سنگ پلاتین یکی از متراکم‌ترین عناصر فلزی است. پلاتین یک رسانای خوب الکتریسیته، همچنین چکش‌خوار (قابلیت تشکیل بدون شکستن) و انعطاف پذیر (قابل تغییر شکل بدون از دست دادن قدرت) است.

 سنگ پلاتین به عنوان یک فلز سازگار بیولوژیکی در نظر گرفته می‌شود زیرا غیر سمی و پایدار است، بنابراین با بافت‌های بدن واکنش نشان نمی‌دهد یا بر آن تأثیر منفی نمی‌گذارد. تحقیقات اخیر همچنین نشان داده است که پلاتین از رشد سلول‌های سرطانی خاصی جلوگیری می‌کند.

پلاتین، فلزی بسیار ارزشمند است و کاربردهای گسترده‌ای دارد، از جمله جواهرات، مبدل‌های کاتالیزوری، کنتاکت‌های الکتریکی، ضربان‌ساز، دارو و آهنربا. ازآنجایی‌که سنگ معدن پلاتین نادر است، فلزی ارزشمند و گران است، و اگر به دنبال خرید حلقه ازدواج پلاتین بروید، متوجه این موضوع خواهید شد.

کانی‌‌های سنگ پلاتین

در بخش‌های قبلی مقاله به مشخصات سنگ پلاتین، انواع پلاتین و عناصر آن اشاره کردیم. در این بخش قصد داریم با برخی کانی‌های پلاتین که از اهمیت بالایی برخوردارند آشنا شویم. با ما همراه باشید.

مهم‌ترین كانی‌های پلاتین:

عناصر گروه پلاتین (P.G.E) Platinum Group Elements شامل ۶ عنصر پلاتین Pt، پالادیوم Pd، اسمیوم Os، ایریدیم Ir، رودیوم Ru و روتنیوم Rh می‌باشد. این عناصر در تركیب پوسته جامد زمین بسیار نادر هستند. عناصر گروه پلاتین عمدتاً خاصیت سیدروفیلی دارند و فقط پالادیوم و روتنیوم خاصیت كالكوفیلی قوی تری نشان می‌دهند.

اسپریلیت:

اسپریلیت معمولاً از كمی رودیوم، آهن، پالادیوم و آنتیموان تشکیل و ترکیب شده است. اسپریلیت یکی از فراوان‌ترین كانی پلاتین است. این اسپریلیت یک کانی سفید قلع فلزی مات است. 

ژورسیت

مقدار پلاتین موجود در ژورسیت ۴۵ درصد است و تا امروز فقط در معادن پلاتین ترانسوال شناخته و یافته شده است.

براژیت

براژیت یک کانی سولفیدی از پلاتین، پالادیوم و نیکل با فرمول شیمیایی (Pt, Pd, Ni)S است. این ماده معدنی متراکم خاکستری فولادی و کدر است که در سیستم کریستالی چهارضلعی متبلور می‌شود.

لوریت 

لوریت یک ماده معدنی سولفید روتنیم فلزی و سیاه مات است. در یک سیستم ایزومتریک متبلور می‌شود. اگرچه از فلزات نادر است، اما در بسیاری از نقاط جهان یافت می‌شود.

فرودیت

فلزی سفید مایل به خاکستری، نرم، شکننده و بدون شکاف است و در یک سیستم کوبیک متبلور می‌شود.

میشنریت

رنگ آن نقره‌ای مایل به سفید است و بسیار شکننده و حساس است. سختی میشنریت ۵/۲ مانند سختی ناخن انگشت است. در سیستم منوكلینیك متبلور می‌شود.

فلزات گروه پلاتین

فلزات گروه پلاتین به ۲ دسته تقسیم می‌شوند:

- پالادیوم - روتنیومو رودیوم كه از طلا سبک‌تر هستند و وزن مخصوص آنها بین ۴/۱۲-۳/۱۱ می‌باشد.

-  پلاتین - ایریدیمو اسمیوم كه سنگین‌تر از طلا هستند و وزن مخصوص آنها بین ۵/۲۲-۱۹ می‌باشد.

پالادیوم از نظر فراوانی نسبی تقریباً ۲ برابر پلاتین و سایر فلزات این گروه و به مقیاس تقریبی ۱/۰ تركیب پوسته جامد زمین را می‌سازد. این فلزات در پوسته جامد زمین در سنگ‌های قلیایی همراه تركیبات كروم و آهن (كرومیت) و یا همراه با پیروتین های نیكل دار متمركز می‌شوند.

در فاز‌های گرمابی نیز در برخی مواقع پالادیوم ظاهر می‌شود. مقاومت آنها در مقابل عوامل شیمیایی و عدم میل تركیبی آنها با مواد دیگر موجب تمركز این فلزات در پلاسرها می‌شوند.

پلاتینیوم اغلب در یك حالت خالص و كانه اسپریلیت آرسینوپلاتینیوم PtAs2 یافت می‌شود و یك منبع اصلی فلزی است.

آلیاژ ایریدیم / پلاتینیوم با منشأ طبیعی یك Platiniridium است و این فلز در كانی كوپریت ( سولفید پلاتینیوم pts) یافت می‌شود.

این فلز اغلب همراه با مقادیر كمی فلزات دیگر گروه پلاتینیوم است كه در نهشته‌های آبرفتی در كلمبیا، اونتاریو، کوه‌های اورال و در غرب امریكا یافت می‌شود. پلاتینیوم از نظر اقتصادی همراه با فرآوری نیكل تولید می‌شود. در مقادیر عظیمی از نیكل فرآوری شده تنها PPm2 ذخیره پلاتین وجود دارد.

عیار پلاتین در یك كانسار دارای ارزش اقتصادی بین PPb10-۵ است كه تقریباً از این نظر همانند كانسارهای طلا می‌باشند.

بخش اعظم فلزات گروه پلاتین در طبیعت به‌صورت آلیاژهای آنها یافت می‌شوند، معذالک تركیبات پلاتین و یا پالادیوم با گوگرد، آرسنیك، آنتیموان، بیسموت، مس، قلع و سربكانی های ویژه پلاتین محسوب می‌شود.

شرایط تشکیل و ژنز كانسارهای پلاتین

الف) اختلاط ماگمایی magma mixing

ب) آلایش ماگمایی MagmaContamination

ج) دیوتریك Deuteric

كانسار پلاتین ماگمای آغازین همراه با سنگ مافیك واولترامافیك (كانسارهای پیروتین نیكل دار پلاتین) می‌باشد که این كانسارهای ارتوماگمایی یا ماگمایی واقعی عناصر گروه پلاتین همراه با سولفیدها یافت می‌شوند؛ لذا ته‌نشینی یك فاز سولفیدی برای تشكیل این كانسارها ضروری است.

ته‌نشینی فاز سولفیدی ممكن است به یكی از دلایل ذیل باشد:

- هضم گوگرد موجود در یك منبع خارجی

- سرد شدن ماگما

- هضم سیلیكات

- استخراج دو یا چند ماگمای مختلف

الف) اختلاط ماگما:

در مورد كانسارهای ریف مرنسكی (بوشفلد آفریقای جنوبی)، ج ام ریف JM Reef، مجموعه استیل واتر (مونتانا امریكا)، یوجی ۲ (UG2) پلات ریف، گریك دایك (زیمبابوه) و لك دزایل (كانادا) اعتقاد بر این است كه ته‌نشینی سولفیدهای حاوی PGE در نتیجه اختلاط دو ماگمای مختلف انجام شده است.

بر اساس مدل ارائه شده توسط كمپ بل و همكاران، اختلاط ماگماها توسط اختلاف دانسیته ماگماهای موجود در اطاق ماگمایی و ماگماهای ورودی كنترل می‌شود. چنانچه ماگمای ورودی دارای دانسیته بیشتری باشد، در كف اتاقك ماگمایی گسترده می‌شود و در این حالت امتزاج بین ماگمای ورودی و ماگمای موجود در حد می نیمم می‌باشد. لیكن چنانچه ماگمای ورودی با سرعت زیاد به‌طرف بالا صعود نماید، در این صورت ماگما به درون اتاقك ماگمایی فوران می‌کند و به مقدار كمی با ماگمای موجود در اطاق ماگمایی مخلوط می‌شود.

چنانچه ماگمای ورودی سبک‌تر از ماگمای موجود در اتاقك ماگمایی باشد، در این صورت ماگما به‌طرف بالای اتاقك ماگمایی فوران نموده و بر روی سطح ماگمای موجود در اتاقك ماگمایی گسترده می‌شود.

چنانچه ماگمای ورودی دانسیته‌ای برابر با دانسیته بخشی از ماگمای موجود در اتاقك ماگمایی داشته باشد. در این صورت، این ماگمای ورودی با همان بخش از ماگمای موجود در اتاقك ماگمایی ممزوج خواهد شد.

كمپ بل و همكاران (۱۹۸۳) پیشنهاد نمودند كه در یك اتاقك ماگمایی كه در آن پلاژیوكلاز (یك كانی سبك) در حال تبلور است، تدریجاً چگالی ماگمای باقی‌مانده افزایش می‌یابد تا آن كه چگالی آن از دانسیته ماگمای ورودی بیشتر شود. طبق نظر كمپبل و همكاران، در ریف مرنسكی (مجموعه بوشولد) و ج ام ریف (مجموعه استیل واتر در مونتانای امریكا) چنین تغییر چگالی رخ‌داده است. مدل امتزاج می‌تواند به‌تنهایی پاسخگوی تشكیل فازهای سولفیدی و اكسیدی باشد، لیكن در تشكیل این كانسارها مدل‌های دیگری نظیر سرد شدن و نیز آلودگی ماگما توسط سیلیکات‌ها، می‌توانند دخالت داشته باشند.

ب) آلایش (آلودگی) ماگمائی:

كانسارهای سولفیدی ماگمایی كه حاوی عناصر گروه پلاتین می‌باشند، در توده‌های خروجی و نفوذی‌های مافیك و اولترا مافیک یافت می‌شوند كه در آنها اشباع شدن ماگما از نقطه‌نظر گوگرد توسط یك منبع خارجی مانند آلودگی توسط سنگ‌های دیواره ایجاد شده است. به‌عنوان‌مثال در مورد كانسارهای نیكل موجود در كمربند نیكلمنیتوبا (كانادا) پیشنهاد شده است كه گوگرد دارای یك منشأ خارجی است و فلزات (Fe, Ni) از ماگما سرچشمه گرفته‌اند. نالدرت و مک‌دونالد (۱۹۸۰) پیشنهاد نموده‌اند كه در كانسار سادبوری (كانادا) آلودگی ماگمای بازیك توسط سنگ‌های دیواره نسبتاً غنی از سیلیكات، باعث جدایش ماگمای سولفیدی گردیده است.

از جمله پدیده‌هایی كه این موضوع را تأیید می‌کند عبارت‌اند از:

- بالا بودن درصد نورم كوارتز، همراه با پیروكسن و پلاژیوكلاز كه ترکیب آنها نسبتاً بدوی است و نشان‌دهنده تفریق ناچیز می‌باشد.

- وجود قطعات سنگ نسبتاً هضم شده در درون سنگ‌های همراه با كانسار سازی.

- بالا بودن نسبت Sr ۸۷ Sr/86 در سنگ‌های نوریتی همراه کانسار سازی ۷۰۶/۰(

كانسارهای كوماتیتی سولفید مس - نیكل مانند كامبالدا (استرالیا) ازلحاظ عناصر گروه پلاتین نیز حائز اهمیت است. مثلاً در كامبالدا عیار عناصر مهم به شرح ذیل است:

%9/2=Ni-  ، %22/0=Cu، %07/0= Co، %9/8=S، PPb 1141=PGE ، PPb 339=Au، PPb 170= Ag.

آغشتگی توسط سنگ‌های دیواره عامل مهمی در جهت تشكیل و ته‌نشست مذاب سولفیدی است. ماده ای‌که باعث این فرایند می‌شود ممكن است گوگرد و یا سیلیكای موجود در سنگ‌های دیواره و یا یك مذاب سیلیكاتی باشد. از دیگر كانسارها می‌توان كانسار نوریلسك (روسیه) و تامپسون (كانادا) را نام برد.

به نظر می‌رسد كه پلاتین در این كانسارها در درجه اول به‌صورت ماده فرعی ایزومرف در سولفورها ظاهر شده است، مع‌ذلک كانی های این فلز نیز در این كانسارها با گسترش زیاد پیدا شده است. این سولفورهای پلاتین دار یا به‌صورت انتشاری تشكیل شده است و یا به شكل عدسی‌های پهن و لایه‌های کم‌وبیش منظم در سنگ‌های قلیائی مولد ظاهر می‌شود. لایه‌ها و یا عدسی‌ها اكثر در جهت چینه‌بندی ماگمایی قرار گرفته است. نمونه‌ای از این كانسارها توده‌های آذرین بوشولد واقع در افریقای جنوبی است. در این ناحیه فلزات پلاتین همراه سولفورها در سطح وسیعی از یك لایه نازك مواد آذرین تشکیل شده است. این لایه آذرین در روی و یا در داخل افق فوقانی كرومیت دار توده بوشولد قرار گرفته است و با آنورتوزیت ها و پیروكسنیت های پگماتیتی در زیر و لایه‌های ضخیم نوریتی در بالا مربوط می‌شود. طرز تشكیل و منشأ آن مشابه همان توده هایكرومیتی مشهور بوشولد است.

كانی های اقتصادی این نوع كانسار به‌صورت فلزات طبیعی آنها در کرومیت، براگیت و اسپریلیت دیده می‌شود. عیار معدن‌کاری آن ۱۵-۳ گرم در تن می‌باشد.

ج) دیوتریك:

مانند دودكش دونیتی

پلاتین‌های امروزی به مقدار زیاد از پلاسرهای پلاتین دار استخراج می‌شود. مهم‌ترین توده‌ای پلاسری پلاتین در كلمبیا و شوروی سابق پیدا شده است.این پلاسرها غالباً پلاسرهای رودخانه‌ای است. در این پلاسرها تجمع پلاتین فلزی با كرومیت، اولیوین و یا پیروكسن نشان می‌دهد كه ماده معدنی از فاصله زیادی حمل نشده است. در مقایسه این کانسار‌های پلاسری با قطعات سنگ مولد می‌توان دریافت كه این پلاسرها فقط چند کیلومتر از محل سنگ اولیه دور شده است.

 توده اولیه این پلاسرها توده‌های دونیت - پیروكسینیت بوده است كه در همان منطقه وجود دارد. این كانسارها در لایه‌های آبرفتی وجود دارد و كانی های اقتصادی آن شامل فلزات طبیعی و آلیاژ آنها ازآنجا كه ظهور مواد معدنی پلاتین دار به‌ویژه با سنگ‌های قلیایی و فوق قلیایی ارتباط دارد در تجسس و اكتشاف پلاتین باید این نوع سنگ‌ها - به‌ویژه در مواردی کانسار پلاسری وجود دارد - در حوزه كانسار مورد بررسی قرار گیرد:

الف) سنگ‌های نوریتی وگابروئیدی می‌تواند حامل كانسارهای پیروتین های نیكل دار باشد كه گاهی، مقدار قابل استخراجی پلاتین، پالادیوم و سایر فلزات این گروه را در بر دارد. این فلزات در ترکیب پیروتین های نیكل دار و یا به‌صورت كانی های نادر دیگر ظاهر می‌شود. کانی‌سازی در این توده‌ها غالباً با تشکیل سولفورها به‌خصوص پنتلاندیت، پیروتین و كالكوپیریت همراه است و به شكل انتشاری در داخل توده‌های عدسی شكل و یا توده‌های لایه‌ای دروغی و نامنظم ظاهر می‌شود.

 در چنین كانسارهایی تعیین ارزش كانسار معمولاً در جهت شناسایی و تعیین حجم سولفورهای تشكیل شده انجام می‌گیرد و درهرحال با تحقیق درباره محتوای این کانسنگ‌ها از لحاظ مقدار پلاتین می‌توان به ارزش واقعی آن پی برد. كانسارهای زیادی پیدا شده است كه در آنها مقادیر سولفورها از لحاظ اقتصادی برای استخراج مقرون‌به‌صرفه نبوده است، لیكن مقدار درصد پلاتین و پالادیوم موجب بالارفتن ارزش آن‌ها گردیده است. پلاتین گاهی نیز همراه کرومیت در كانسارهای پیروتین های نیكل دار ظاهر می‌شود.

ب) كانی های پلاتین و بخصوص آلیاژهای فلزات پلاتین در دونیتها، سرپانتین ها، پریدوتیت ها و پیروكسنیت هائی كه دارای مقدار کم‌وبیش زیاد كرومیت است از لحاظ کانی‌سازی سهمی دارد. در اینجا نیز ماده معدنی یا به‌صورت انتشاری ظاهر می‌شود و یا در داخل عدسی‌ها و لایه‌های و کوچکی تشكیل می‌گردد.

ج)رگه‌های گرمابی طلا و گاهی نیز رگه‌های گرمابی مس ممكن است دارای پلاتین باشد.

د) ازآنجاکه فلزات پلاتین به علت وزن مخصوص زیاد خود در ضمن حمل مواد حاصل از تجزیه توده‌های اولیه آن در محل‌های مناسبی تمركز می‌یابد، معمولاً توده‌های غنی پلاتین در اطراف كانسارهای اولیه آن در داخل پلاسرها پیدا می‌شود. در پلاسرهای برجای‌مانده كه از تجزیه و تخریب توده‌های اولیه پلاتین دار ایجاد می‌شود، پلاتین و یا كانی های آن به شکل ذرات ریز تمركز می‌یابد. این تجزیه و تخریب مكانیكی و شیمیایی موجب می‌شود که پلاسرهای پلاتین با عیار نسبتاً زیادی حتی از سنگ‌های اولیه كه مقدار پلاتین آن‌ها قابل استخراج نبوده است تشكیل گردد.

 همین پلاسرها ممكن است بعدها به‌وسیله آب‌های جاری حمل و در محل‌های دورتر به‌صورت پلاسرهای رودخانه‌ای ته‌نشست نماید. درهرحال هر دو نوع پلاسر بر جای مانده و رودخانه‌ای از لحاظ تجسس و کشف توده اولیه آنها غنی‌ترین بخش كانسار را تشكیل می‌دهد. تجزیه سنگ‌های اولیه سولفورهای پلاتین دار مثلاً کانسارهای آذرین نیكل و مس غالباً منتهی به تشكیل کلاه آهنین می‌گردد كه سولفورهای باقیمانده آن علاوه بر پاراژنزهای پیروتین نیكل دار، از كانی های فلزات گروه پلاتین و قبل از همه اسپریلیت، كوپریت و استیبوپالادینیت تشكیل می‌گردد.

جمع‌بندی

سنگ پلاتین یک از فلزات ارزشمند و گران‌بهایی است که کاربرد‌های بسیاری در زندگی انسان دارد و رایج‌ترین کاربرد آن استفاده این فلز در ساخت جواهرات و زیورآلات است. در این مقاله مشخصات سنگ پلاتین را بیان کریدم و درباره کانی‌های پلاتین، درباره عناصر موجود در این فلز و مباحثی دیگر صحبت کردیم. برای مطالعه راجع‌به دیگر فلزات و کانی‌ها به مجموعه مقالات زر مراجعه کنید.