شاید به نظر برسد که شرکت‌های خودروساز به دلیل برخورداری از حاشیه امن ناشی از انحصار این حوزه و نبود رقابت در بازار، دست‌شان برای تدوین شرایط و قیمت فروش و عرضه داخلی باز است اما این در حالی است که در مقابل قوانین نیز برای حمایت از مصرف‌کننده موجود است که گاهی به علت عدم آگاهی خریداران از جزئیات حقوق خود در مقابل شرکت‌های خودروساز، از سر بی اطلاعی یا به دلیل برخی اجحاف‌ها متضرر می‌شوند.
حقوق مصرف‌کننده در مقابل خودروسازان مسئله‌ای بود که سید محمد نوابی - رئیس سازمان حمایت مصرف کنندگان و تولید کنندگان - در نشست خبری اخیر خود به آن اشاره کرد و از جمله مواد مورد اشاره وی، شرایط پیش‌فروش خودرو بود که در آن گفته است "براساس این آیین‌نامه اگر در جایی آگهی مشاهده شود که مجوز وزارت صنعت، معدن و تجارت را ندارد اما اقدام به عرضه خودرو کنند مرتکب تخلف شده‌اند و حتما با آن برخورد می‌کنیم. همچنین فروشنده حق ندارد بیش از ۵۰ درصد از مبلغ را به عنوان پیش‌فروش براساس آئین‌نامه مذکور از متقاضی دریافت کند.
در همین راستا ابتدای امسال بود که آیین نامه اجرایی قانون حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان خودرو به امضای هیات وزیران رسید و به طور رسمی ابلاغ شد. آیین نامه ای که در آن وظایف عرضه کنندگان خودرو نسبت به مصرف کنندگان آمده است.
در بخشی از این آیین نامه، عرضه کننده موظف شده است نسبت به تهیه نظامات و دستورالعمل‌های مربوط به عرضه خودرو و نظارت بر حسن اجرای آن، در چارچوب دستورالعمل ابلاغی وزارت صنعت معدن و تجارت اقدام کند که محورهای اصلی آن در ۱۶ مورد ذکر شده است که شامل فرآیند فروش، فرآیند و نظام پرداخت سود و خسارت متعلقه به مصرف کننده، بازرسی قبل از تحویل خودرو، حمل مناسب خودرو از محل عرضه کننده تا نمایندگی مجاز، نظام آموزش کارکنان شرکت عرضه کننده و نمایندگی‌های مجاز خود، پذیرش، گردش کار خدمات قابل ارائه، برنامه ریزی تعمیرات و ترخیص خودرو به نمایندگی مجاز، راهنمای تعمیراتی بخشهای مختلف خودرو، نظام تأمین و توزیع به موقع کلیه قطعات مورد نیاز واسطه خدمات پس از فروش و نمایندگی مجاز آنها، نظام تشویق، تنبیه و اعطا و لغو نمایندگی‌های مجاز خود، ارتقای کمی و کیفی شبکه نمایندگی‌های مجاز خود، اطلاع رسانی شفاف رتبه نمایندگی و حقوق مشتریان در محل پذیرش نمایندگی مجاز، نظام نظرسنجی از مراجعین کلیه نمایندگی‌های مجاز، ساز وکار ردیابی قطعات به ویژه قطعات ایمنی نصب شده روی خودرو، نظام رسیدگی به شکایات و تعیین تکلیف موضوع با رعایت ضوابط قانونی ظرف بیست روز و نظام ارائه خدمات سیار و طرح‌های امدادی در دوره تضمین و دوره تعهد برای مشترکین خود است.
در این میان متن آیین نامه اجرایی قانون حمایت از حقوق مصرف کنندگان خودرو در خصوص شرایط پیش فروش جدای از خدمات پس از فروش برای خودرو های داخلی و وارداتی به شرح زیر آمده است (متن کامل آیین نامه اجرایی قانون حمایت از حقوق مصرف کنندگان خودرو در انتهای خبر پیوست شده است) :
ماده ۱- ضوابط مندرج دراین آیین نامه شامل تمام عرضه کنندگان، واسطه های فروش، واسطه های خدمات پس از فروش و نمایندگی‌های مجاز انواع وسایل نقلیه موتوری اعم ازسواری، مینی بوس، میدل باس، اتوبوس، ون، وانت، کامیونت، کامیون، کشنده، تریلر و انواع موتورسیکلت ساخت داخل کشور یا خارج است.
تبصره ۲- (شامل توضیح اصطلاحات، در پیوست)
ماده ۳- عرضه کننده موظف است در سامانه اطلاع رسانی خود، نسبت به فروش اینترنتی محصولات با قید مشخصات خودرو و شرایط فروش از قبیل نشان تجاری، نوع، تیپ، رنگ، تجهیزات درخواستی، قیمت خودرو، سود مشارکت، زمان تحویل و سایر موارد مرتبط اقدام کند.
تبصره- عرضه کننده موظف است حداقل دو روزکاری قبل از اجرای فرآیند فروش شرایط موصوف را اطلاع رسانی عمومی کند.
ماده۴- عرضه‌کننده موظف است قیمت نهایی محصولات خود به همراه قید نوع، تیپ، رنگ و متعلقات، ضوابط و روش‌های مختلف فروش و فرآیند خرید را به صورت شفاف و روشن مطابق جدول زیر تهیه و در پایگاه اطلاع رسانی و نمایندگی‌های مجاز فروش خود، در دسترس متقاضیان خرید قرار دهد.
تبصره۱- حداکثر مبلغ قابل دریافت در قراردادهای پیش فروش معادل پنجاه درصد قیمت فروش نقدی محصول مورد نظر در هنگام عقد قرارداد است.
تبصره ۲- سود انصراف و خسارت تأخیر مندرج در بخش ضوابط فروش، به صورت روزشمار محاسبه می‌شود.
ماده۵- عرضه کننده موظف است قبل از اقدام به پیش فروش خودرو، مجوز مربوط شامل تعداد خودروی قابل عرضه را از وزارت اخذ کند.
ماده۶- عرضه کننده موظف است نسبت به عقد قرارداد فروش با مصرف کننده اقدام نماید.
در قرارداد فروش قید مشخصات خودرو مورد نظر از قبیل نشان تجاری، نوع، تیپ، رنگ و شرایط موضوع قرارداد مانند قیمت فروش، نرخ سود مشارکت، تاریخ تحویل خودرو با تعیین ماه و هفته تحویل، خسارت تأخیر در تحویل، فهرست متعلقات الزامی همراه خودرو از قبیل رادیو پخش، چرخ زاپاس، جک، آچار چرخ، کف‌پوش متحرک، مثلث خطر و تجهیزات درخواستی و ارائه یک نسخه از اصل قرارداد به مصرف کننده، الزامی است.
تبصره- هرگونه تغییر در استانداردهای اجباری پس از عقد قرارداد، چنان چه موجب افزایش هزینه و مشمول قیمت گذاری شود، با تصویب مرجع قیمت گذاری در قیمت فروش لحاظ می‌شود.
ماده۷- عرضه کننده موظف است در قرارداد پیش فروش، سود مشارکت وجوه دریافتی را از تاریخ دریافت ودیعه تا تاریخ تحویل مندرج در قرارداد پرداخت کند.
در صورت تاخیر در تحویل، باید خسارت پرداخت شود
تبصره۱- عرضه کننده موظف است در صورت تأخیر در تحویل خودرو، از تاریخ تحویل مندرج در قرارداد تا زمان تحویل خودرو به مصرف کننده، مبلغ خسارت تأخیر در تحویل را نسبت به وجوه پرداختی محاسبه و پرداخت نماید.
تبصره۲- در صورتی که مصرف کننده پس از ابلاغ دعوت نامه کتبی عرضه کننده، ظرف ۱۵ روز کاری نسبت به تسویه حساب خودرو موضوع قرارداد اقدام نکند، عرضه کننده می‌تواند خودرو را به سایر متقاضیان تحویل و نوبت مصرف کننده را به موعد دیگری که نحوه تعیین آن در قرارداد مشخص شده، موکول نماید.
تبصره۳- در صورت اعلام انصراف مصرف کننده یک ماه پس از عقد قرارداد، سود انصراف بر مبنای ضرایب مندرج در جدول ذیل ماده (۴) این آیین‌نامه محاسبه و پرداخت می شود.
عرضه کننده موظف است سود انصراف و مبلغ پرداختی را ظرف ۲۰ روز به مصرف کننده پرداخت نماید. انصراف مصرف‌کننده قبل از یک ماه از زمان عقد قرارداد مشمول سود انصراف نمی‌شود.
تبصره۴ - در صورتی که زمان بازپرداخت وجوه پرداختی مصرف‌کننده بیش از ۲۰ روز شود، سود انصراف متعلقه از تاریخ تأخیر تا تاریخ بازپرداخت وجوه مذکور نیز باید محاسبه و پرداخت شود.
ماده ۸- عرضه کننده موظف است هرگونه تغییر در شرایط عرضه را نسبت به شرایط مندرج در قرارداد به استثنای الزامات قانونی، رضایت کتبی مصرف کننده در الحاقیه قرارداد منعقده، قبل از ارسال دعوت نامه تکمیل وجه، قید و به تأیید و امضای طرفین برساند.
تبصره- در صورت بروز مشکل در فرآیند رعایت استانداردهای مصوب و تأخیر در تحویل خودرو، مسئولیت جبران خسارات وارده و کسب رضایت مصرف کننده بر عهده عرضه کننده است.
ماده ۹- عرضه‌کننده موظف است در زمان تحویل، خودروی درخواستی مصرف کننده را در حضور وی کنترل کرده و پس از حصول اطمینان از عدم وجود عیب، خودرو را تحویل دهد.
حقوق خریدار در شرایط وجود عیب احتمالی در خودرو
تبصره ۱- عرضه کننده موظف است در صورت وجود عیب احتمالی در خودرو، عیب مربوط را مطابق زمان استاندارد تعمیراتی مربوط، رفع کند مشروط بر آن که رفع عیب، موجب کاهش ارزش قیمتی خودرو نگردد. درغیر این صورت عرضه کننده موظف است نسبت به تعویض خودرو یا اخذ رضایت کتبی مصرف کننده اقدام نماید.
تبصره ۲- در صورتی که مصرف کننده در دوره تضمین به نمایندگی مجاز مراجعه نماید و رفع کامل عیوب خودرو تحت هر شرایطی در مدت زمان باقی مانده از دوره مذکور برای نمایندگی مجاز مقدور نباشد، عرضه کننده یا واسطه فروش با نمایندگی مجاز موظف است ضمن الزام نمایندگی مجاز به اعلام کتبی موضوع به مصرف کننده ترتیبی اتخاد نماید که خودرو در اولین فرصت ممکن تحت شرایط تضمین رفع عیب گردد.
تبصره۳- عرضه کننده موظف است در صورتی که رفع عیوب خودرو مستلزم گذشت زمان باشد، ضمن ثبت دقیق عیوب خودرو در دو نسخه و تحویل یک نسخه از آن به مصرف کننده، برابر ماده (۱۷) این آیین‌نامه رفتار کند.
ماده۱۰- عرضه کننده موظف است سند فروش، صورتحساب فروش همراه با درج تفکیکی اقلام تشکیل دهنده، بهای خودرو شامل بهای خالص خودرو، شماره گذاری، بیمه، عوارض، مالیات و سایر موارد مربوط، برگه‌های ضمانت، کتابچه راهنمای مصرف کننده حداقل به زبان فارسی و تجهیزات اضافی را در زمان تحویل خودرو به مصرف کننده ارائه نماید.