پرسش انحرافی درباره آلودگی

سوال درباره «نحوه برخورد با کارخانه‌های آلاینده هوا» در شرایطی که منابع آلاینده متحرک – خودروها - با سهم 85 درصدی از تولید ذرات آلاینده، متهم اصلی آلودگی به‌حساب می‌آیند، سبب شده صورت مساله و راهکارهای کنترل آلودگی به فراموشی سپرده شود. در مناظره صبح جمعه، مسوولان به جای جراحی موضوع، در مقام «منتقد آلودگی» سخن گفتند.

روز جمعه یک مناظره زنده تلویزیونی با موضوع «آلودگی هوا» برگزار شد که در قالب آن، از مردم و چهار مناظره‌کننده خواسته شد به یک سوال انحرافی درباره این معضل مشترک کلان‌شهرها پاسخ دهند. محتوای سوال مذکور از این جهت انحرافی بود که در قالب آن به جای اینکه به چالش اصلی آلودگی هوا و از آن مهم‌تر، منبع اصلی انتشار ذرات آلاینده در هوای کلان‌شهرها بپردازد، به سراغ منبع فرعی یعنی کارخانه‌ها رفته بود. سوال این بود که « اگر براي مقابله با آلودگي هواي كلان‌شهرها، دولت ناچار به تعطيلي چند كارخانه باشد، به نظر شما بين حفظ اشتغال و هواي پاك كدام را برمی‌گزيند؟ 1- شغل كارگران؛ 2- هوای پاک». این در حالی است که اساسا متهم اصلی آلودگی هوای هشت کلان‌شهر کشور،‌ منابع ثابت که شامل کارخانه‌ها و واحدهای صنعتی می‌شود، نیستند؛ بلکه برابر اعلام رسمی مراجع مختلف سنجش آلودگی هوا در کشور و نیز طبق گفته اعضای مناظره‌کننده حاضر در این برنامه، سهم منابع متحرک که عمدتا شامل وسایل نقلیه موتوری (خودروها و موتورسیکلت‌ها) می‌شود، بسیار بیشتر است. رسول یاراحمدی، مدیرکل دفتر HSE وزارت صنعت، معدن و تجارت که به نمایندگی از وزارتخانه متبوع خود در این مناظره حضور داشت به‌طور غیرمستقیم به این سوال اشکال فنی وارد کرد. وی گفت: از مجموع بیش از 2400 واحد صنعتی فعال در محدوده شهر اصفهان، در سه‌ماه نخست امسال فقط 110 مورد آلاینده بوده و این میزان در سه‌ماه دوم سال به صفر رسیده است، اما با این حال معضل آلودگی هوای اصفهان به‌طور کامل حل نشده است.

یاراحمدی با اشاره به اینکه بر اساس تازه‌ترین «سیاهه انتشار آلاینده‌ها در شهر تهران»، سهم منابع آلاینده متحرک 85 درصد و سهم منابع ثابت 15درصد است، افزود: از این 15 درصد تنها 4/ 2درصد از آلاینده‌ها را کارخانه‌ها و واحدهای صنعتی فعال در اطراف تهران تولید می‌کنند.

به این ترتیب سوال اصلی نظرسنجی به شکلی انتخاب شده بود که به جای پرداختن به متهمان ردیف اول آلودگی هوا یعنی خودروها و موتورسیکلت‌ها، به سراغ منبعی رفته بود که تنها مسبب تولید 4/ 2 درصد از آلاینده‌های منتشر شده در هوای شهر است! کمااینکه در دیگر کلان‌شهرهای آلوده کشور هم سهم منابع متحرک از منابع ثابت بیشتر است و در این بین تنها شهر اراک است که به دلیل جای دادن تعداد زیادی واحد صنعتی در خود، سهم آلاینده‌های تولید شده از سوی منابع ثابت که شامل کارخانه‌ها نیز می‌شود، تقریبا با منابع متحرک که عمدتا شامل وسایل نقلیه موتوری است، برابر است. یکی از نکاتی که در این مناظره مورد بحث قرار گرفت، سهم موتورخانه‌ها از منابع ثابت تولید آلاینده‌ها است.

علی‌اصغر رجبی، رئیس مرکز ملی هوا و اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست کشور که به نمایندگی از سازمان متبوع خود در مناظره حضور داشت، با اشاره به کاهش 20 درصدی مصرف سوخت و در نتیجه کاهش حجم آلاینده‌های هوا در صورت معاینه فنی و بازتنظیم «نسبت هوا و سوخت» در موتورخانه‌های ساختمان‌های دولتی، به نوعی اظهارات نماینده وزارت صنعت، معدن و تجارت را تایید کرد و سهم بالای موتورخانه‌ها در آلاینده‌های تولیدی توسط منابع ثابت را مورد اشاره قرار داد. وی گفت: با توجه به تشخیص اهمیت این اقدام و تاثیر زیاد آن در کاهش آلودگی هوا، هیات دولت در بهار امسال مصوبه‌ای درباره بازرسی و معاینه‌فنی موتورخانه‌های ساختمان‌های دولتی با هدف استانداردسازی این تاسیسات گذراند. با این حال نوع پاسخ این مقام مسوول به پرسشی درباره زمان اجرایی شدن مصوبه مورد اشاره دولت نشان داد که هنوز اتفاق قابل اندازه‌گیری روشنی در زمینه اجرای آن رخ نداده است. وی تصریح کرد: این مصوبه دوم تیرماه امسال ابلاغ شد و بعد از طی روال و فرآیندهای معمول به زودی اجرا خواهد شد به نحوی که انتظار می‌رود تا دوم تیر 96، نتایج آن قابل احصا باشد.

نکته دیگری که درباره این مناظره قابل توجه است، قرار گرفتن مناظره‌کنندگان در مقام منتقد و مطالبه‌گر به جای پاسخگویی به مردم یا تشریح اقدامات موثر انجام شده برای کاهش آلودگی هوا بود. علاوه بر نمایندگان وزارت صنعت، معدن و تجارت و سازمان حفاظت محیط‌ زیست، مهدی جمالی‌زاده، شهردار اصفهان و احد افتخاری به‌عنوان کارشناس محیط زیست در این مناظره شرکت داشتند. مردم و مخاطبان مناظره صبح جمعه که از شبکه یک تلویزیون پخش شد، در جست‌وجوی آشکار شدن دو واقعیت دراین برنامه بودند، نخست اینکه بدانند راهکار کارآمد برای کنترل آلودگی هوا چیست و دوم اینکه بدانند مسوولان در این راستا چه اقداماتی انجام داده‌اند و چرا این اقدامات، نتوانسته آلودگی هوا را مغلوب کند؟ اما محتوای اظهارات مطرح شده در مناظره به این دو سوال روشن پاسخ نداد؛ ضمن اینکه جای خالی یک مقام مسوول از مدیریت شهری تهران در مناظره روز جمعه خالی بود. اگرچه آلودگی هوا چالش مشترک هشت کلان‌شهر کشور است اما ابعاد این عارضه زیست‌محیطی در پایتخت به دلیل تراکم جمعیت و حجم ترافیک و نیز به علت استقرار دولت در تهران به منزله پایتخت، به مراتب بیشتر است. اما در این برنامه بحث پررنگی درباره برنامه‌های مقابله با آلودگی هوای شهرها در چارچوب اختیارات مدیریت شهری مطرح نشد.

اگرچه کل محتوای مناظره دو سوال اصلی مردم را پاسخ نداد اما اظهارات شهردار اصفهان دراین مناظره نسبت به سایر مناظره‌کنندگان بر جنبه‌های متفاوتی از موضوع که کمتر به آنها پرداخته شده است، متمرکز شد. جمالی‌زاده اعلام کرد بین بدخلقی و آلودگی هوا در کلان‌شهرها رابطه مستقیم وجود دارد و به استناد بررسی‌های پزشکی، هر قدر در یک شهر بزرگ و پرجمعیت، آلودگی هوا شدت بیشتری داشته باشد، کیفیت زندگی در آن شهر کاهش می‌یابد و افزایش بدخلقی و عصبانیت میان شهروندان را به دنبال دارد. او آلودگی هوا را عارضه‌ای بدخیم نامید و گفت: شهرداری‌ها عملا برای مهار آلودگی هوا به وسیله افزایش ظرفیت ناوگان حمل‌ونقل عمومی دست‌تنها هستند؛ کمااینکه در گذشته سهم شهرداری‌ها از خرید یک دستگاه اتوبوس 100 میلیون تومانی، فقط 15 میلیون تومان بود اما امروز که قیمت اتوبوس به بیش از 400 میلیون تومان رسیده است، باید تمام هزینه آن را به تنهایی تامین کنند و خبری از کمک دولتی نیست؛ ضمن اینکه منابع تولید آلاینده‌های هوای کلان‌شهرها نیز عوارض فعالیت خود را که در واقع،‌ پول خون مردم است به شهرداری‌ها پرداخت نمی‌کنند.

شهردار اصفهان از دو مقام مسوول دولتی حاضر در مناظره سوال جالبی پرسید که با وجود رابطه تنگاتنگ با حوزه فعالیت آنها، هیچ‌یک قادر به پاسخگویی نبودند. او درباره تعداد کارخانه‌های تولیدکننده دوچرخه و موتورسیکلت برقی سوال کرد و یاراحمدی و رجبی هر دو ابراز بی‌اطلاعی کردند. البته یاراحمدی از احتمال تولید موتورسیکلت برقی در سال 96 خبر داد و گفت در دو استان سرمایه‌گذارانی از بخش خصوصی به این حوزه ورود کرده‌اند، اما بی‌اطلاعی مقامات دولتی از وضعیت تولید وسایل نقلیه غیرموتوری حاکی از غفلت آنها نسبت به تشویق ساکنان کلان‌شهرها به استفاده از حمل‌ونقل پاک است. در ابرشهر پاریس، پنج درصد از سفرهای درون‌شهری با دوچرخه انجام می‌شود و در دیگر کلان‌شهرهای دنیا نیز شهرداری‌ها به این سمت حرکت کرده‌اند که مسیر عبور و مرور مخصوص دوچرخه ایجاد و در مقابل مسیر تردد خودروهای شخصی را محدود کنند. وی میزان تلفات انسانی سالانه ناشی ازآلودگی هوا در کشور را با تلفات سقوط 40 فروند هواپیمای فوکر 100 برابر دانست و گفت: در صورت سقوط هواپیما رسانه‌ها، مسوولان و افکار عمومی بر موضوع متمرکز می‌شوند اما کسی در برابر تلفات آلودگی هوا موضع نمی‌گیرد.

احد افتخاری، کارشناس محیط زیست نیز با اشاره به تصویب طرح جامع آلودگی هوا از سوی دولت در سال 79، گفت: این طرح هفت محور داشت که در سه محور اصلی آن شامل استانداردسازی خودروها، از رده خارج کردن خودروهای فرسوده و ارتقای ناوگان حمل‌ونقل عمومی توجه کافی نشده است.

در همین رابطه، شهردار اصفهان از پرداخت وام دولتی برای خرید خودرو شخصی انتقاد کرد و این سوال را مطرح کرد که آیا نجات خودروسازان برای دولت مهم‌تر است یا نجات مردم از آلودگی هوا؟ اشاره جمالی‌زاده به پرداخت وام 25 میلیون تومانی خرید خودرو بود که سال گذشته با هدف خروج بازار خودرو از رکود به مردم پرداخت شد و در قالب آن 2هزار و 500 میلیارد تومان در قالب 130 هزار فقره وام، صرف خرید خودروی شخصی شد؛ رقمی که دولت با آن می‌توانست بالغ بر 6‌هزار و 250 دستگاه اتوبوس برای تقویت ناوگان حمل‌ونقل عمومی کلان‌شهرها خریداری کند. در پایان برنامه، 61 درصد از شرکت‌کنندگان در نظرسنجی، «هوای پاک» را در پاسخ به سوال انحرافی مناظره انتخاب کردند و 39درصد نیز شغل کارگران را اولی دانستند.