الزامات افشای اطلاعات در بازار سرمایه

بازار سرمایه به عنوان محل گردآوری وجوه خرد و هدایت آنها به سوی سرمایه گذاری و نیز ابزاری برای دادوستد اوراق بهادار با ظرافت ها و حساسیت های بسیاری همراه است كه عملكرد آن را به نحو قابل ملاحظه ای تحت تاثیر قرار می دهند. این بازار كه می تواند به نوعی نماد اقتصاد مدرن تلقی شود، آنگاه كارآمد و بهینه نامیده می شود كه از نقدشوندگی و نقدینگی بسیاری برخوردار باشد و وجوه سرمایه در این بازار به گونه ای سیال امكان جابه جایی یابند. همین امر به نوبه خود بر حساسیت این نهاد اقتصادی می افزاید و ریسك فعالیت آن را به ویژه در نبود شفافیت و اطلاع رسانی بهینه كه با رواج شایعات و اطلاعات نادرست و جهت دار همراه خواهد بود، افزایش می دهد. بدین ترتیب شفافیت اطلاعاتی و دسترسی فعالان بازار سرمایه به اخبار و اطلاعات صحیح و بهنگام به عنوان یكی از مهمترین الزامات بازار سرمایه ای كارآمد رخ می نماید و طراحی مكانیسم های بهینه و نظارت موثر مسئولان و دست اندركاران بازار سرمایه را طلب می كند.
●الزامات افشای اطلاعات در بازار سرمایه
مبنای تصمیم گیری مشاركت كنندگان در بازارهای اوراق بهادار، اطلاعاتی است كه توسط بورس ها ناشران اوراق بهادار پذیرفته شده در بورس و واسطه های فعال در این بازارها منتشر می شود. بهره گیری از این اطلاعات و به عبارتی تصمیم گیری صحیح در بازار اوراق بهادار زمانی امكان پذیر است كه اطلاعات مزبور به موقع، مربوط، با اهمیت و نیز كامل و قابل فهم باشد. چنانچه اطلاعات افشاشده از ویژگی های فوق یا بعضی از آنها برخوردار نباشند، بدون تردید سازوكار كشف قیمت در بازار به درستی عمل نخواهد كرد و قیمت گذاری اوراق به شیوه ای مطلوب انجام نخواهد شد. در نتیجه، واقعی بودن قیمت ها و پیش بینی منطقی روند آتی آن و به طور كلی شفافیت و عادلانه بودن بازار مورد سئوال خواهد بود. از این رو، نهادهای ناظر بر بازارهای اوراق بهادار به منظور شفاف كردن بازار، فراهم آوردن امكان دسترسی یكسان فعالان بازار به اطلاعات و به طور كلی ایجاد بازاری شفاف و منصفانه برای دادوستد اوراق بهادار، قوانین، مقررات، آیین نامه و دستورالعمل های متعددی تدوین كرده اند. در این قوانین و مقررات هر یك از نهادهای بازار یعنی بورس، ناشران اوراق پذیرفته شده و واسطه های بازار به افشای اطلاعات معینی درباره امور و فعالیت های خود مكلف شده اند. براساس این قوانین و مقررات بورس ها باید اطلاعات مربوط به قیمت اوراق بهادار، حجم دادوستد و شاخص ها را همزمان با انجام دادوستد یا پس از آن و در پایان نشست معاملاتی منتشر كنند. همچنین در پایان هر نشست معاملاتی اطلاعات مربوط به نمادهای متوقف به تفكیك نام شركت، دلیل توقف نماد، تاریخ توقف، آخرین قیمت معامله شده و تاریخ معامله قبلی باید توسط بورس منتشر شود. اطلاع رسانی در مورد دلیل توقف نمادها یك روز قبل از توقف نماد از سوی بورس ها الزامی است. اطلاعات جامع شركت ها شامل اطلاعات كلی در مورد شركت، آرشیو اطلاعیه های شركت، آخرین وضعیت معاملات و تقاضای خرید و فروش سهام شركت، آخرین تركیب سهامداران شركت، بایگانی آمار معاملات و نیز اطلاع رسانی در رابطه با پذیرش شركت ها در بورس، مجموعه مقررات، آیین نامه ها و دستورالعمل ها در مورد شركت ها و نهادهای فعال در بازار باید به صورت دایمی در آرشیو بورس ها موجود و قابل دسترسی برای عموم باشد.
از سوی دیگر، ناشران اوراق بهادار باید اطلاعات مربوط و با اهمیت درباره امور و فعالیت های خود را به موقع افشا كنند تا سرمایه گذاران، بازارسازان، ناظران بازار، تحلیل گران اوراق بهادار، كارگزاران و بورس ها به راحتی بتوانند از آن برای اتخاذ تصمیم در مورد سرمایه گذاری بر روی اوراق بهادار، تعیین قیمت های پیشنهادی برای خرید یا عرضه اوراق، رسیدگی به تخلفات احتمالی، تصمیم گیری در مورد وضع مقررات جدید، تصمیم به انجام دادوستدهای عمده و... استفاده كنند. در مرحله ثبت و عرضه عمومی ناشران اوراق بهادار مكلفند اطلاعات مالی و سایر اطلاعات مهم در مورد اوراق بهادار قابل عرضه به عموم سرمایه گذاران را در قالب بیانیه ثبت به مقام ناظر ارائه دهند. مقام ناظر، این بیانیه را به منظور اطمینان از رعایت الزامات افشا بررسی می كند. بخشی از این بیانیه، شامل اطلاعاتی است كه در امیدنامه ارائه می شود. توصیف كوتاهی از شركت، فعالیت آن، نحوه عرضه اوراق بهادار، ریسك های متناوب با سرمایه گذاری در شركت، نحوه استفاده از عایدات شركت، گزیده اطلاعات مالی، بحث های مدیریتی و تحلیل شرایط مالی و نتایج عملكرد شركت، فهرست سهامداران اصلی شركت و شرایط مندرج در قرارداد پذیره نویسی بخش های اصلی امیدنامه را تشكل می دهند كه این اطلاعات پس از بایگانی نزد مقام ناظر بین سرمایه گذاران بالقوه توزیع خواهد شد. پس از فرآیند عرضه اولیه و پذیرش در بورس، اطلاعاتی كه ناشران اوراق بهادار باید افشا كنند به صورت زیر است:
الف ـ گزارش های ادواری اطلاعات مالی: این گزارش ها به طور معمول، از نظر نوع اطلاعات مالی، نحوه حسابرسی آنها، نوع استانداردهای حسابداری به كار گرفته شده در ارائه گزارش ها و تواتر ارائه گزارش ها به طور معمول فصلی یا شش ماهه كنترل می شوند.
ب ـ افشای اطلاعات مهم: دومین دسته از اطلاعاتی كه باید توسط ناشران عرضه شود، افشای اطلاعات مربوط به تغییرات عمده در حوادث مؤثر بر قیمت است و معمولا بورس های اوراق بهادار بر نحوه این نوع افشای اطلاعات نظارت دارند. به عنوان مثال، بورس و اوراق بهادار تورنتو نخستین قانونگذاری در كاناداست كه چنین شروطی برای افشای اطلاعات در بازار دست دوم در نظر گرفته است. این شروط در سایر بورس های كانادا و كمیته بورس های منطقه ای پذیرفته شده است. اگر چه تعریف «تغییر عمده» ممكن است بر حسب مورد از بازاری به بازار دیگر متفاوت باشد، به طور خلاصه تغییرات عمده به معنی هر نوع اطلاعاتی در مورد تصمیم مدیران شركت یا وقوع یك حادثه است كه بر قیمت بازاری اوراق بهادار تاثیر قابل ملاحظه ای می گذارد.
ج ـ سایر موارد: براساس تجربه سایر بورس ها، شروط افشای اطلاعات به هنگام پذیرش در بورس، توضیح یا تایید شایعات یا گزارش ها، واكنش در برابر معاملات غیرمتعارف و تعهد شركت پذیرفته شده مبنی بر ارائه اطلاعیه در مورد تعداد گزارش های میان دوره ای، زمان انتشار بولتن صورت های مالی، صورت های مالی و گزارش های میان دوره ای، دادوستد در یك بورس دیگر، سرمایه سهمی ثبت شده و تعداد سهام، اطلاعات مربوط به محاسبه شاخص و... می توانند در این گروه جای گیرند.
برخی از بورس ها به منظور ایجاد بازاری فعال، مطلوب و منظم از طریق ارائه اطلاعات دقیق، كافی و بهنگام توسط شركت های پذیرفته شده، اصولی را در مورد افشای اطلاعات به صورت زیر اعلام می كنند:
افشای فوری اطلاعات مهم به عموم
افشای كامل اطلاعات
توضیح یا تایید شایعات و گزارش ها
پاسخ به فعالیت نامعمول بازار
جلوگیری از انجام معاملات براساس اطلاعات نهانی
منع افشای اطلاعات غیرضروری به منظور تبلیغ
واسطه های مالی بازار اعم از كارگزاران و معامله گران نیز ملزم به ارائه گزارش های ادواری و بعضا موردی به مقام ناظر بازار هستند. گزارش صورت های مالی سالانه حسابرسی شده و ارائه صورتحساب عملیات بورسی مورد تایید حسابرسان معتمد از جمله اطلاعاتی است كه توسط واسطه های مالی به مقام ناظر با هدف نظارت بر فعالیت آنها تسلیم می شود. اطلاعات مربوط به نگهداری حساب مشتریان به صورت جداگانه كه موید عدم استفاده سوء از منابع مالی در اختیار كارگزاران خواهد بود و همچنین اطلاعات مربوط به كفایت سرمایه واسطه های مالی از دیگر مواردی هستند كه مورد توجه مقام ناظر قرار می گیرند.
●ضمانت اجرا
شاید بتوان موثرترین ضمانت اجرای عملكرد مناسب سازوكار اطلاع رسانی شركت های پذیرفته شده در بورس را ساختار مالكیت آنان دانست. به طور كلی ساختار مالكیت تاثیر بسیاری بر تمامی ابعاد مدیریتی شركت ها و از جمله شیوه اطلاع رسانی آنها دارد. زمانی كه بخش بزرگی از سهام شركت در اختیار چند مالك عمده قرار داشته باشد به گونه ای كه مالكان مزبور توان عزل و نصب مدیریت عامل را در اختیار گیرند، مدیر شركت تنها خود را ملزم به اطلاع رسانی به چنین مالكانی خواهد دانست و مالكان خرد و سرمایه گذاران جزء را از این مهم بی نصیب یا كم نصیب خواهد گذاشت. در شرایطی كه مالكان خرد بخش اصلی سهام شركت را در اختیار خود داشته باشند و به عبارت دیگر سهام شناور آزاد شركت بالا باشد، شرایط به گونه درخور ملاحظه ای دگرگون خواهد شد. اجرای مقررات نظارتی و انضباطی توسط نهادهای ناظری همچون سازمان و بورس در درجه بعدی اهمیت قرار می گیرند. نظارت مستمر ناظران بازار بر چگونگی فعالیت شركت و توجه به شایعات و عكسل العمل های بازار، نقش موثری در تعیین زمان و چگونگی پاسخگویی مدیران شركت و ارائه اطلاعات آنان به بازار دارد. ارائه اطلاعات به صورت ادواری همچون عملكرد شش ماهه و سالانه شركت و پیش بینی های مالی نیز به نوبه خود از اهمیت درخوری برخوردارند كه تایید دست اندركاران بازار سرمایه را می طلبند. در صورت عدم ارائه به موقع و مناسب چنین اطلاعاتی دست اندركاران بازار سرمایه انجام اموری همچون آگاه سازی بازار از عدم انجام تعهدات مدیران، توقف نماد معاملاتی و اعمال مقررات تنبیهی برای مدیران را پیش روی خود دارند. واسطه های مالی همچون كارگزاران، سبدگردانان و بازارگردانان ملزم به ارائه اطلاعات مورد درخواست تشكل های خودانتظامی همچون كانون ها و بورس ها هستند. این اطلاعات كه می تواند مواردی همچون وضعیت سرمایه، تعامل با مشتریان و گردش مالی را دربرداشته باشد از طرق گوناگونی همچون دریافت اطلاعیه یا حتی بازرسی در اختیار نهادهای خودانتظام قرار خواهد گرفت و در صورت امتناع واسطه های مزبور از ارسال یا در اختیار قراردادن اطلاعات مزبور در زمان مقتضی و به شیوه مناسب، اقدامات تنبیهی از اخطار تا تعلیق مجوز فعالیت در انتظار آنان خواهد بود.قانون جدید بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران مصوب آذرماه ۱۳۸۴ با توجه بسیار قانونگذار به مباحث شفافیت و اطلاع رسانی همراه بوده به گونه ای كه فصل پنجم این قانون مشتمل بر ۶ ماده و ۲ تبصره به اطلاع رسانی در بازارهای اولیه و ثانویه اختصاص یافته است. بر مبنای مواد قانونی یادشده وظیفه اتخاذ تدابیر لازم به منظور دسترسی عموم به مجموعه اطلاعاتی مرتبط با ثبت اوراق بهادار، حداكثر پانزده روز پس از ثبت بر عهده سازمان بورس و اوراق بهادار واگذار شده است. سازمان همچنین بورس ها، ناشران، واسطه های مالی و كلیه تشكل های فعال در بازار سرمایه را ملزم خواهد كرد تا براساس استانداردهای حسابداری و حسابرسی ملی كشور، اطلاعات جامع فعالیت خود را منتشر نمایند. با استناد به ماده ۴۴ این قانون سازمان می تواند عرضه عمومی اوراق بهادار را در صورت آگاهی از ارائه اطلاعات نادرست، ناقص یا گمراه كننده از سوی ناشر، متوقف كند. ناشر نیز موظف است صورت های مالی خود را مطابق استانداردهای حسابداری و آیین ها و دستورالعمل های اجرایی ابلاغ شده توسط سازمان، تهیه و ارائه كند. بورس نیز براساس ماده ۳۱ قانون مكلف است فهرست، تعداد و قیمت اوراق بهادار معامله شده در روزهای معاملاتی را براساس مقررات و ضوابط سازمان تهیه و منتشر كند. فهرست مزبور سند رسمی تلقی شده و در سوابق فعالیت بورس نگهداری خواهد شد. صورت های مالی سالانه حسابرسی شده، صورت های مالی میان دوره ای، گزارش هیات مدیره به مجامع و اظهارنظر حسابرس و اطلاعاتی كه تاثیر قابل ملاحظه ای بر قیمت اوراق بهادار و تصمیم سرمایه گذاران می گذارند، از حداقل مواردی هستند كه مطابق دستورالعمل های اجرایی تهیه شده توسط سازمان بورس و اوراق بهادار، ناشر ملزم است به سازمان مزبور ارائه دهد. همچنین براساس ماده ۴۳ قانون مزبور مسئولیت جبران خسارات وارده به سرمایه گذاران ناشی از قصور، تخلف یا نقصان اطلاعات ارائه شده در فرآیند عرضه اولیه بر دوش ناشر، شركت تامین سرمایه، ارزش یابان و مشاوران حقوقی ناشر خواهد بود و خسارت دیدگان می توانند حداكثر یك سال پس از كشف تخلف به هیات مدیره بورس یا هیات داوری شكایت كنند.
از جمله پیامدهای نقض قانون در زمینه افشای اطلاعات، محكومیت اشخاص متخلف به مجازات های مقرر در قانون مجازات اسلامی مصوب ۶۳۱۳۷۵ است به گونه ای كه ماده ۴۷ قانون تصریح می كند اشخاصی كه اطلاعات خلاف واقع یا مستندات جعلی را به سازمان یا بورس ارائه نمایند یا تصدیق كنند و یا اطلاعات، اسناد و یا مدارك جعلی را در تهیه گزارش های موضوع قانون مورد استفاده قرار دهند، حسب مورد به مجازات های مقرر در قانون مجازات اسلامی محكوم خواهند شد. براساس ماده ۴۹ قانون نیز مجازات های حبس تعزیری از یك ماه تا شش ماه یا جزای نقدی معادل یك تا سه برابر سود به دست آمده یا زیان متحمل نشده یا هر دو مجازات برای اشخاص ناقض الزامات قانونی مربوط به افشای اطلاعات پیش بینی شده است. عدم ارائه تمام یا قسمتی از اطلاعات، اسناد و یا مدارك مهمی كه به موجب قانون باید به سازمان و یا بورس ارائه شود، تخلف تهیه كنندگان و بررسی كنندگان اسناد، مدارك، اطلاعات، بیانیه ثبت یا اعلامیه پذیره نویسی از انجام وظایف محوله و سوء استفاده عمومی از هرگونه اطلاعات، اسناد، مدارك یا گزارش های خلاف واقع مربوط به اوراق بهادار از جمله جرایم تعریف شده در این ماده قانونی است. همان گونه كه مشخص است قانون جدید توجه بسیاری به شفافیت بازار اوراق بهادار نشان داده و بازار اولیه را نیز از این امر مستثنی نگذاشته و بدین ترتیب یكی از نقایص قوانین و مقررات سلف خود را پوشش داده است. در قانون جدید ناظر اصلی فرآیند اطلاع رسانی بازار اوراق بهادار سازمان بورس و اوراق بهادار است كه وظیفه تدوین مقررات و اجرای مناسب آنها را بر عهده گرفته است و تمامی نهادهای درگیر در بازار سرمایه ملزم اند مطابق آیین نامه ها و دستورالعمل های تهیه شده توسط سازمان مزبور به ارائه اطلاعات به مراجع تعیین شده بپردازند.
●●نتیجه گیری
اطلاع رسانی و شفاف سازی در بازار سرمایه تمامی نهادهای فعال در این بازار و به طور مشخص بورس ها، واسطه های مالی و ناشران اوراق بهادار را دربرمی گیرد. هر چند شاید بیشترین توجه و حساسیت معطوف به اطلاعات عملكرد ناشران باشد، لكن شفافیت عملكرد بورس ها و واسطه های مالی نیز از اهمیت درخوری برخوردارند. بورس ها ملزم اند تا اطلاعاتی همچون آمار مربوط به دادوستد اوراق بهادار شامل قیمت ها و حجم دادوستد را به صورت روزانه در اختیار علاقه مندان قرار دهند و فهرست اوراق پذیرفته شده و نهادهای معاملاتی بسته را منتشر سازند.
واسطه های مالی نیز ملزم به در اختیار قراردادن اطلاعاتی همچون حساب مشتریان، كفایت سرمایه و عملكرد ادواری خود به نهادهایی همچون كانون ها و بورس ها هستند. ناشران اوراق بهادار موظف اند تا مطابق قوانین و مقررات بورس های محل پذیرش اطلاعات عملكرد خود را به صورت ادواری منتشر سازند و در مورد لزوم به افشای سریع اطلاعات مهم مبادرت ورزند. عكس العمل در مواجهه با شایعات نیز از دیگر اقدامات مؤثر ناشران است كه در بازارهای سرمایه پیشرو جامه عمل می پوشد.مقام ناظر در بازار سرمایه بر روند نشر اطلاعات و اخبار نظارتی فراگیر و مداوم دارد و با توجه به قوانین و مقررات به تنبیه متخلفان می پردازد. مجازات ها بسته به نوع نهاد و اهمیت اطلاعات گستره ای از تذكر تا لغو فعالیت را دربردارد. قانون جدید بازار اوراق بهادار ایران نیز توجه قابل ملاحظه ای به شفافیت و اطلاع رسانی در بازار مزبور داشته و برخلاف سلف خود بازار اولیه را نیز از این مهم مستثنی نگذاشته است.
به هر روی تدوین مقررات مربوط به اطلاع رسانی در چارچوب قانون بازار اوراق بهادار و توسعه نرم افزاری و سخت افزاری سازوكارهای نظارتی از الزامات بهینه سازی روند اطلاع رسانی در بازار سرمایه ایران به شمار می روند كه در چارچوب ساختار جدید بازار اوراق بهادار امكان تحقق و بروز بیشتری یافته اند.