گذار از اقتصاد توسعه نیافته به اقتصاد توسعه یافته نیازمند سرمایه و سرمایه گذاری است. از این رو در این فرآیند گذار؛ از یك سو تامین و تجهیز منابع سرمایه ای و از سوی دیگر تخصیص مطلوب این منابع شرط لازم برای موفقیت است. تكوین و توسعه نظام بانكی یكی از تمهیداتی است كه عموماً برای تامین مالی به كار می رود ، اما تنها بخشی از منابع مالی جذب شبكه بانكی می شود.
گذار از اقتصاد توسعه نیافته به اقتصاد توسعه یافته نیازمند سرمایه و
سرمایه گذاری است. از این رو در این فرآیند گذار؛ از یك سو تامین و تجهیز
منابع سرمایه ای و از سوی دیگر تخصیص مطلوب این منابع شرط لازم برای
موفقیت است. تكوین و توسعه نظام بانكی یكی از تمهیداتی است كه عموماً برای
تامین مالی به كار می رود ، اما تنها بخشی از منابع مالی جذب شبكه بانكی
می شود.
از این رو، باید برای جلب و جذب منابع مالی دیگر و تخصیص آن در فعالیت های
مطلوب بازار سرمایه توجه داشت كه نهادی برای تامین مالی وجوه بلند مدت
است. تجربه كشورهای مختلف در امر توسعه به خوبی گویای این است كه چگونه
ساز و كارهای بازار سرمایه در خدمت هدف تامین مالی بلند مدت قرار می گیرد.
ساختار مالی كشورها می تواند به دو محور بازار پول و بازار سرمایه قرار
داشته باشد. در اغلب كشورهای توسعه یافته بازار سرمایه در كانون ساختار
مالی قرار دارد و نظام مالی مبتنی بر اوراق بهادار بر این بازار چیره شده
است.
● جایگاه بورس اوراق بهادار در بازار سرمایه ایران
هر چند كه بازار اوراق بهادار مفهومی محدودتر از بازار سرمایه دارد؛ در
ایران همانند بسیاری از كشورهای در حال توسعه، بازار پول به بازار سرمایه
چیرگی داشته است. بازار سرمایه ایران كم و بیش در بورس اوراق بهادار تهران
متجلی می شود كه پیشینه آن به سال ۱۳۴۶ باز می گردد.
از این رو در گام اول، اقتصاد ایران برای دستیابی به رشدی درون زا و قابل
دوام نیازمند گسترش منابع پس اندازی واقعی است و در گام دوم باید وضعیت
بازار سرمایه كشور را برای تجهیز منابع مالی و انباشت سرمایه ساماندهی كرد.
بی گمان نقطه آغاز حركت از بورس اوراق بهادار تهران می باشد. یك بازار خوب
می تواند ضمن افزایش كارایی بازار متشكل سرمایه و بهرمند ساختن بخش های
تولیدی از منابع حاصل از آن فشار تقاضا را برای منابع مالی در بازار پول
به كمترین حد ممكن كاهش دهد. گذشته از این، ارتباط بازار سرمایه ایران با
شبكه های مالی بین المللی می تواند زمینه برخورداری از سرمایه های خارجی
را فراهم آورد. همچنین یك بازار مالی خوب به گونه ای عمل می كند كه « شفاف
و قاعده مند » باشد.
در این راستا « بورس اوراق بهادار تهران » تلاش می كند تا با به كار گیری
سیاست های زیر بتواند تا حدود زیادی از كاستی های مشهود كنونی بازار
سرمایه بكاهد:
۱) اصلاح ساختار بازارهای مالی كشور
۲) ایجاد تنوع در ابزارهای قابل معامله در بورس
۳) گسترش جغرافیایی و فیزیكی بورس
۴) اتكای بیشتر بر نیروهای بازار
● ساختار سازمانی بورس اوراق بهادار
▪ اركان بورس عبارتند از :
۱) شورای بورس
۲) هیات پذیرش اوراق بهادار
۳) هیات داوری بورس
۴) سازمان كارگزاران بورس
۱) شورای بورس : ریاست شورای بورس را رئیس كل بانك مركزی به عهده دارد و ۷
نفر به عنوان عضو در این شورا شركت می كنند. وظایف شورای بورس عبارتند از :
الف) تصویب آیین نامه ها و مقررات لازم برای اجرای قانون
ب) نظارت در اجرای این قانون و آیین نامه های آن و اعزام نماینده ناظر در هیات مدیره و هیات پذیرش
ج) تعیین یك نماینده اصلی و یك نماینده علی البدل برای عضویت در هیات داوری
د) تجدید نظر در مورد تصمیمات هیات مدیره و همچنین در مورد تصمیم های هیات پذیرش اوراق بهادار
۲) هیات پذیرش اوراق بهادار : هیاتی است كه به منظور اخذ تصمیم در مورد رد
یا قبول اوراق بهادار در بورس و یا حذف آنها تشكیل می شود. ریاست این هیات
به عهده قائم مقام بانك مركزی می باشد و پنج عضو دیگر نیز دارد.
۳) هیات داوری بورس : هیاتی است كه به طور دائم تشكیل می شود و به
اختلافاتی كه در اثر معاملات بورس بین كارگزاران با یكدیگر و بین
فروشندگان یا خریداران با كارگزاران ایجاد می شود رسیدگی می كند، ریاست
این هیات را نماینده وزارت دادگستری به عهده دارد و دو عضو دیگر نیز دارد.
۴) سازمان كارگزاران بورس : این سازمان دو ركن دارد :
الف) هیات مدیره بورس كه وظیفه آنها اداره سازمان می باشد.
ب) دبیر كل بورس : هیات مدیره بورس یك نفر خارج از اعضای سازمان بورس را
به عنوان دبیر كل سازمان به مدت دو سال انتخاب می نماید كه تصدی امور
اجرایی هیات مدیره را بر عهده دارد. تجدید انتخاب دبیر كل سازمان بلامانع
است.
● نحوه فعالیت كارگزاران در بورس
داد و ستد اوراق بهادار در بورس اوراق بهادار فقط توسط كارگزاران بورس
انجام می شود. این كارگزاران باید در آخر هر سال صورت حساب عملیات بورس
خود را كه به وسیله حسابرسی معتمد سازمان بورس تایید شده به هیات مدیره
تسلیم نماید. ورود به تالار معاملات به جز برای كارگزاران و مسؤولان
سازمان ممنوع است و اشخاص دیگر فقط با اجازه كتبی سازمان مجاز هستند كه به
تالار وارد شوند. تنها كارگزاران و نمایندگان آنها در امور مربوط به خرید
و فروش سهام در تالار فعالیت دارند و هر كارگزار ۵/۰ درصد از مبلغ معامله
را به عنوان كارمزد از مشتری خود دریافت می كند. این مبلغ در هر معامله
نباید از ۵۰۰۰ ریال كمتر و از ۳۰ میلیون ریال بیشتر باشد.
● كارگزاران می توانند خدمات زیر را ارائه دهند :
۱) خرید و فروش اوراق بهادار پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار به نمایندگی از طرف اشخاص
۲) پذیره نویسی اوراق پذیرفته شده در بورس
۳) اداره امور سرمایه گذاری ها به نمایندگی از طرف اشخاص
۴) ارائه كمك و راهنمایی به شركت ها به منظور نحوه عرضه سهام آنها برای فروش در بورس اوراق بهادار
۵) راهنمایی شركت ها در مورد طرق افزایش سرمایه و نحوه عرضه سهام و دیگر اوراق بهادار برای فروش در بورس اوراق بهادار
۶) انجام بررسی های مالی، اقتصادی، سرمایه گذاری، ارائه خدمات و نظر مشورتی به سرمایه گذاران
اقدام به عملیات كارگزاری منوط به صدور پروانه كارگزاری است كه پس از
انجام تمام مقررات و تشریفات از سوی هیات مدیره بورس به نام متقاضی صادر
خواهد شد.
● دستور خرید و فروش
هر مشتری تقاضای خود را به وسیله دستور خرید و عرضه سهام خود را توسط
دستور فروش به كارگزار اعلام می كند. دستور خرید در دو نسخه تنظیم می شود
كه نسخه اول آن به كارگزار تحویل داده می شود و نسخه دوم آن نزد خریدار
باقی می ماند. فرم دستور خرید علاوه بر مشخصات عمومی خریدار دارای ویژگی
های زیر می باشد :
۱) بالای هر فرم باید نام و كد مخصوص كارگزار مشخص باشد.
۲) علاوه بر شماره فرم كه در بالا و سمت چپ برگه نوشته شده، در سمت راست و بالای فرم باید شماره سفارش توسط كارفرما نوشته شود .
۳) درخواست كننده باید مبلغ و نحوه پرداخت پیش پرداخت را به كارگزار در
این فرم مشخص كند و متعهد به پرداخت كلیه كسورات بابت خرید سهام به
كارگزار باشد.
۴) فرم درخواست خرید باید به امضای خریدار رسیده باشد.
۵) فرم درخواست باید به امضای كارگزار رسیده و به مهر كارگزاری مهمور شود.
خریداران می توانند نوع سهم یا حق تقدمی را كه می خواهند خریداری نمایند
در این فرم مشخص نمایند كه بر این اساس مبلغ سرمایه گذاری و حداكثر قیمت
سهم و یا تعداد سهام مورد تقاضا مشخص گردد.
اما فرم درخواست فروش در سه نسخه تهیه می شود كه نسخه اول نزد كارگزار
باقی می ماند و نسخه دوم آن توسط كارگزار به بورس تحویل داده می شود و سخه
سوم آن در اختیار فروشنده قرار می گیرد. فرم درخواست فروش دارای مشخصات
زیر می باشد :
۱) بالای هر فرم باید نام و كد مخصوص كارگزار مشخص باشد.
۲) علاوه بر شماره فرم كه در سمت چپ برگه است، در سمت بالای فرم باید شماره سفارش توسط كارگزار نوشته شود.
۳) فرم درخواست باید به امضای فروشنده رسیده باشد.
۴) فرم درخواست فروش باید به امضای كارگزار رسیده و مهمور به مهر كارگزاری شود.
۵) درخواست كنده باید نام شركت و تعداد سهم مورد فروش خود را مشخص نماید.
● ساعت كار تالار بورس
معاملات بورس اوراق بهادار پنج روز در هفته به استثنای روزهای تعطیل و پنج شنبه از ساعت ۹ الی ۱۲:۳۰ انجام می شود.
انجام معاملات توسط كارگزاران و به كمك سیستم رایانه ای انجام می پذیرد.
● شاخص های اصلی بازار سهام
سه شاخص اصلی به نام های :
۱) شاخص قیمت و بازده (TEDPIX)
۲) شاخص بازده نقدی (TEDIX)
۳) شاخص كل قیمت سهام (TEPIX)
و همچنین چند شاخص قیمتی شامل :
۱) شاخص مالی
۲) شاخص صنعت
۳) شاخص ۵۰ شركت فعالتر (TX_۵۰)
۴) شاخص رشته های تولیدی و صنعتی به تفكیك صنعت
۵) شاخص هر شركت
برای سنجش فعالیت كل بازار، صنایع و شركت ها تعریف شده و برای هر یك از
شركت های پذیرفته شده در بورس محاسبه و در چهارچوب گزارش ها و نشریات
مختلف انتشار یافته توسط بورس اوراق بهادار ، در اختیار سرمایه گذاران و
علاقه مندان به پیگیری تحولات بازار سرمایه در ایران قرار گرفته است.
همان طور كه گفته شد در بورس اوراق بهادار تهران سه شاخص اصلی مورد محاسبه
قرار می گیرد كه به طور خلاصه در ذیل به آنها اشاره شده است :
۱) شاخص قیمت سهام :
میانگین وزنی نسبت های قیمتی سهام با وزنی برابر ارزش سهام در زمان پایه كه با توجه به شاخص قیمتی به صورت زیر به دست می آید :
ارزش جاری سهام منتشر شده توسط شركت های پذیرفته شده در بورس
X ۱۰۰
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
=شاخص قیمت سهام
ارزش پایه سهام منتشر شده توسط شركت های پذیرفته شده در بورس
عدد مبنای شاخص كل قیمت سهام در تاریخ یكم فروردین ۱۳۶۹ برابر ۱۰۰ در نظر گرفته شده است.
۲) شاخص قیمت و بازده نقدی :
این شاخص برآیند حركت های قیمتی و بازده نقدی سهام در بورس اوراق بهادار
تهران كه می تواند بازده كل سرمایه گذاری را بر روی اوراق سهام در طی یك
دوره معین نشان دهد. روش محاسبه این شاخص همانند شاخص قیمت سهام است با
این تفاوت كه ارزش آن باید به نسبت ارزش سود نقدی تخصیص یافته به هر سهم
تعدیل شود.
۳) شاخص بازده نقدی سهام :
بر پایه تفاضل منطقی شاخص قیمت سهام از شاخص قیمت و بازده نقدی به دست می
آید و میزان بازده نقدی حاصل از سرمایه گذاری بر روی اوراق سهام را نشان
می دهد.
همچنین سازمان بورس اوراق بهادار به منظور تقویت اطلاع رسانی به بازار
سرمایه اقدام به انتشار دو شاخص جدید برای ۵۰ شركت فعالتر كرده است. این
شاخص ها از مدت ها قبل به صورت آزمایشی در بورس اوراق بهادار تهران محاسبه
و از ابتدای سال ۱۳۸۰ جهت اطلاع علاقه مندان به بازار سرمایه به طور
روزانه منتشر می شود.