پلاتین ، یکی از عناصر شیمیایی جدول تناوبی است که علامت آنPt بوده و عدد اتمی آن 78 می‌باشد.پلاتین یک فلز انتقالی خاکستری مایل به سفید که هادی جریان الکتریسیته بوده ، قابلانعطاف ، سنگین و بسیار باارزش است بوده و در مقابل خورده شدن و اکسیداسیون مقاومبوده و در برخی از معادن مس و نیکل یافت می‌شود. از پلاتین در جواهرات , تجهیزاتآزمایشگاهی ، اتصالات الکتریکی ، دندانپزشکی و دستگاه ضد آلودگی در اتومبیلاستفاده می‌شود.
- تاریخچه
پلاتین از واژه اسپانیولی Platina که به معنی نقره کوچک می‌باشد، گرفته شده است. سالهای زیادی است کهپلاتین طبیعی و پلاتین غنی شده آلیاژی شناخته شده است. این فلز توسط سرخپوستهایکلمبیایی استفاده می‌شده است و اولین مرجع اروپایی به پلاتین در سال 1557 در نوشته‌هایانسان‌شناس ایتالیایی " Julius Caesar Scaliger" دیده می‌شود که از آن ، به‌عنوان یک فلز اسرارآمیز که از معادن آمریکای مرکزی بین Darién ( پاناما )و مکزیک استخراج شده و نیز گفته شده است: "تا کنون حتی با هنرهای اسپانیاییها هم غیر قابل ذوب است."
اسپانیائی‌هااین فلز را وقتی اولین بار وارد اسپانیا شدند Platina نامیدند. آنها به آن ، به چشم یک ناخالصی در نقرهای که استخراج می‌کردند نگاه می‌کردند و اغلب از آن صرف نظر می‌کردند.
پلاتین توسط "Antonio De Ulloa" ستاره شناس و "Don JorgeJuan y Santacilia" کشف شد.هر دوی آنها توسط پادشاه فیلیپ پنجم برای پیوستن به یک ماموریت جغرافیائی در پروکه از 1735 تا 1745 طول کشید، دعوت شدند. در میان چیزهای دیگر در کلمبیا اولوا ، Platina del pinto را مشاهده کرد که فلزی بی‌استفاده بود که به همراهطلا در New Granada (کلمبیا) پیدا شده بود.
privateerهایانگلیسی کشتی اولوا را در سفر بازگشت توقیف کردند. اگر چه در انگلستان با او خوشرفتاری شد و حتی در انجمن سلطنتی عضو شد، تا سال 1748 از انتشار یافته‌هایش در مورد فلز ناشناخته منعشد. قبل از آن در سال 1741 ، "CharlesWood" مسقلا این عنصر را جدا کردهبود.
پلاتین در حال حاضر با ارزشتر و گرانتر از طلا می‌باشد و از این جهتجایزه‌های پلاتینی بهتر از جایزه‌های طلایی می‌باشند. قیمت پلاتین بسته بهفراوانیش تغییر می‌کند، ولی معمولا 8 برابر طلا ارزش دارد. برای مدتهای طولانیتعریف استاندارد متر بر اساس فاصله بین دو علامت بر روی شمش پلاتین-ایریدیوم بودکه در سور ( Sevres )نگهداری می‌شد، تعیین شده بود. از این فلز همچنین در تعریف "StandardHydrogen Electrode" نیزاستفاده می‌شود.
- پیدایش
پلاتین معمولا به حالت خالص و یا در سنگ معدن اسپریلیت ( آرسنیدپلاتین PtAs2 ) که بزرگترین منبع این فلز است، یافت می‌شود. آلیاژ طبیعی پلاتین وایریدیوم Platiniridiumبوده که در Cooprite معدنی (سولفید پلاتین، Pt S ) یافت می‌شود.
این فلزمعمولا با مقدار کمی از دیگر فلزات خانواده پلاتین که در مواد آبرفتی در کلمبیا ،اونتاریو و کوه‌های اورال و در برخی از ایالتهای غربی آمریکا یافت می‌شوند، همراهاست.
پلاتین از نظر اقتصادی به‌عنوان محصول جانبی فراوری سنگ معدن نیکلتولید می‌شود. حجم عظیم سنگ معدن فرآوری شده نیکل ، نشانگر این است که پلاتین تنها2 در میلیون از این سنگ معدن می‌باشد.
- خصوصیات قابل توجه
این فلز در هنگامی که خالص باشد، بسیار زیبا و به رنگ نقرهای مایلبه سفید بوده ، هادی جریان الکتریسیته و نرم و قابل انعطاف می‌باشد. این فلز دربرابر خوردگی مقام است. ویژگیهای کاتالیزوری فلزات گروه ششم از خانواده پلاتینبسیار برجسته و مهم می‌باشد. ( توجه داشته باشید که هیدروژن و اکسیژن در مجاورتپلاتین منفجر می‌شوند). دوام بالا و خاصیت ضد تیرگی پلاتین دلیل استفاده از اینفلز در ساخت جواهرات ظریف و زیبا می‌باشد.
دیگر ویژگیهای ممتاز این فلز ، پایداری در برابر واکنشهای شیمیایی ودماهای بالا و خاصیت پایدار الکتریکی می‌باشد. از تمامی این ویژگی‌ها در صنعتاستفاده می‌شود. پلاتین در مجوارت با هوا در هیچ درجه ای اکسید نمی‌شود، اما توسطسیانیدها ، هالوژنها ، گوگرد و بازهای قوی خورده می‌شود. این فلز در اسیدهیدروکلریک و اسید نیتریک حل نمی‌شود، ولی به‌راحتی در محلول تیزاب سلطانی حل می‌شود( اسید کلروپلاتینیک را به وجود می‌آورد ). حالتهای اکسیداسیون پلاتین +2،+3 و +4می‌باشند.
- کاربردها
،از پلاتین در جواهرات ، سیم ، ساخت ظروف با تحمل حرارتی بالا برایمصارف شمیایی و کوره‌های برقی حرارت بالا استفاده می‌شود.
ازپلاتین خوب جدا شده به عنوان کاتالیزور استفاده می‌شود. برای مثال در مبدلهایکاتالیزوری خودروها و فرایندهای صنعتی مختلف مانند ساخت اسید سولفوریک استفاده می‌شود.
این فلز می‌تواند مقدار زیادی از گاز هیدروژن را جذب کرده ، هنگامیکه حرارت داده می‌شود، آن را آزاد کند. از این جهت به‌عنوان منبع ذخیره گاز دروسایل نقلیه و در سلول سوختی مطالعه می‌شود.
صنایع شمیایی از مقدار قابل توجهی پلاتین یا آلیاژ پلاتین- رادیوم به‌عنوانکاتالیزور و به شکل توری ریزبافت برای کاتالیز کردن اکیسیداسیون انتخابی آمونیاکبرای تهیه اکسید نیتریک که ماده خام برای کودها و مواد منفجره می‌باشد و اسیدنیتریک استفاده می‌کنند.
پلاتین‌های کاتالیزوری در تصفیه نفت خام و بهسازی فرایند تولید بنزیناکتان بالا و همچنین ترکیبات معطر در صنعت پتروشیمی کاربرد دارند.
ضریب انبساط این فلز برابر با شیشه‌های Soda-Lime-Silicaبوده و در ساخت الکترودهایآب‌بندی شده در سیستمهای شیشه‌ای کاربرد دارد.
آلیاژ پلاتین و کبالت ، خاصیت مغناطیسی عالی دارد. آلیاژی که از 76%پلاتین و 23% کبالت تشکیلشده باشد، از نظر مغناطیسی بسیار قوی می‌باشد.
آلیاژ 10/90 پلاتین/اوسمیوم برای ساخت ضربان ساز قلب ، دریچه‌های جایگزینو سایر کاشه‌های جراحی استفاده می‌شود.
این فلز در پوشش کلاهکهای دماغه موشکها و نازل سوخت موتور جت و دیگروسایلی که می‌بایست با ضریب اطمینان بالایی در حرارتهای بالا و در تناوبهای زمانطولانی کار کنند، کاربرد دارد.
سیمهای پلاتینی ، وقتی در معرض متیل الکل قرار می‌گیرند، با رنگ قرمزتیره می‌درخشند، درست همانند کاتالیزوری که الکل را به فرمالدئید تبدیل می‌کند.این پدیده به‌صورت تجاری در ساخت فندک سیگار و دست‌گرم‌کنها استفاده می‌شود.
Cis-platin با فرمولPtCl2(NH3)2 ، دارویی است که در درمان انواع خاصی از سرطان‌ها که شامل سرطانخون (Lukemia) و سرطان بیضه می‌شود، کاربرد دارد.
- ایزوتوپها
پلاتین طبیعی از 5 ایزوتوپ پایدار و یک رادیوایزوتوپPt-190 که نیم عمر بسیار طولانی 6میلیارد سال را دارد تشکیل شده است. ایزوتوپهای رادیواکتیوی زیاد دیگری نیز برایاین عنصر وجود دارند که پایدار ترین آنها Pt-193 بوده که نیمه عمر آن 50 سال می‌باشد.
- هشدارها
این فلز بدلیل طبیعت غیر واکنشی خود برای سلامتی مساله ساز نیست، بااین حال تمام ترکیبات پلاتین به‌شدت سمی هستند.