چالش‌هاي فرهنگي و اجتماعي اشتغال زنان

ریما بنت بندر السعودی شاهزاده عرب یکی از پیشتازان عرصه کسب و کار است. او ريیس و مدیرکل شرکت بین‌المللی الفا ALFA و شرکت الهما AL HAMA است که از شرکت‌های مهم فروش کالاهای لوکس در عربستان سعودی هستند.
در عین حال او یکی از بنیانگذاران شرکت یبرین (Yibreen) است که مرکز ورزشی-زیبایی و سلامت مخصوص زنان ریاض است. او تلاش می‌کند تصورات اشتباهی راکه درباره زنان سعودی وجود دارد از میان بردارد تا مردم بدانند که بر خلاف تصورشان زنان سعودی عده‌ای مصرف‌کننده سطحی که هر چه را در مقابلشان باشد می‌خرند نیستند. او معتقد است که زنان عربستان نه‌تنها کاملا درباره خریدهایی که انجام می‌دهند مطلع و آگاه هستند، بلکه به دنبال فرصت‌های نوآورانه‌ای هم هستند تا از طریق آنها به دیگر زنان هم کمک کنند.
مصداق‌این ادعای او را می‌توان در‌اینجا دید که شرکت بین‌المللی آلفا، صاحب امتیاز فروش کالاهای فروشگاه‌ «هاروی نیکولز» در ریاض است. ‌این سری فروشگاه‌های زنجیره‌ای برای کالاهای لوکس اولین شعبه خارج از انگلستان خود را در ریاض افتتاح کرده است و کارمندان ‌این شعبه همه زنان سعودی هستند که در ‌این فرشگاه‌ها خریداران را راهنمایی می‌کنند. یبرین از محدوده ارائه خدمات بهداشتی و رفاهی فراتر رفته و برای زنان فرصت ارتباط و آشنایی را فراهم آورده است.‌این مجموعه از سال 1999 تا امروز مشغول خدمات‌رسانی بوده است. اخیرا ‌این مرکز رفاهی و بهداشتی میزبان برنامه مد لباس بود که زنان طراح لباس در عربستان سعودی کارهای خود را در آن به نمایش گذاشتند. او می‌گوید: اصلا ‌این طور نیست که لازم باشد زنان سعودی برای اثبات خودشان راهی سخت و طولانی را طی کنند. از نظر کار و سلامت و بهداشت ما چندان از بقیه دنیا عقب نیستیم.
مسیر تغییرات زندگی او از زندگی در عمارت سنتی خانوادگی تا فعالیت در بازار کار نمونه‌ای است از تغییرات بزرگی که در شیوه زندگی زنان خاورمیانه رخ داده است. در سراسر‌این منطقه، زنان هر روز مرزهای گذشته را پشت سر می‌گذارند و از مدیران خانه و خانواده، به مدیران کسب و کار و شرکت‌های بازرگانی کوچک تبدیل می‌شوند. اگرچه زنان فعال در امور تجاری و بازرگانی در بیشتر نقاط دنیا هنوز در اقلیت هستند، اما تعدادشان در خاورمیانه و نواحی شمال آفریقا حتی نسبت به دیگر نقاط دنیا مخصوصا در مناطقی که طبقه متوسط بزرگتری دارند و نیز حتی کشورهای اسلامي ‌غیرخاورمیانه‌ای مانند مالزی و‌اندونزی هنوز بسیار بسیار پایین‌تر است. نیاز به کارآفرینی برای نیروی کار رو به رشد در‌این منطقه به شدت احساس می‌شود و با افزایش هزینه‌های زندگی در خاورمیانه زنان پیشتاز در عرصه کسب و کار نقش تازه‌ای را در‌ایجاد مشاغل مختلف بازی می‌کنند.
زنانی مانند بسمه ال عمیر مدیر مرکز و مجمع «زنان شاغل سیده خدیجه بنت خویلد»، تبصره قانونی‌ای را از هزار و پانصد سال پیش پیدا کرده است که به کمک آن اصلاحات حقوقی را برای زنان شاغل در عربستان اعمال کند.‌ این مرکز نام خود را از همسر حضرت محمد پیامبر مسلمانان گرفته است که تاجری بسیار با نفوذ و یکی از بزرگ‌ترین حامیان گسترش اسلام بود. ‌این مرکز با کمک خلیفه عبدالله و مقامات عربستان سعودی فعالیت می‌کند. دفتر ‌این مرکز در اتاق بازرگانی جده قرار دارد و برای تغییر قوانین عربستان تلاش می‌کند تا زنان بتوانند حق اشتغال در اجتماعات مختلط را به دست آورند و به عنوان مدیران ارشد و هیات‌های مدیریتی فعالیت کنند. مرکز خدیجه قصد دارد محدودیت‌هایی را که سابق بر‌این زنان را از دریافت مجوز کسب و کار باز می‌داشت از بین ببرند.
غلبه بر موانع فرهنگی
اگرچه زنان در عرصه کسب و کار پیشرفت‌های زیادی داشته‌اند اما چالش‌های فرهنگی مخصوصا برای زنان خاورمیانه‌ای همچنان پابرجا است. ارتباطات اجتماعی در خارج از فضای کار برای زنان مشکل‌تر هستند، مثلا اگر دو خانواده در حین صرف شام درباره چیزی به گفت‌وگو بنشینند احتمالا زنان در‌ این گفت‌وگو‌ها شرکت نمی‌کنند.
لامیا بوطالب که یکی از بنیانگذاران شرکت «کپیتال‌تراست» (بانک سرمایه‌ای در کازابلانکا) است، معتقد است که‌ این موانع را می‌توان از میان برداشت. او می‌گوید در بانکداری سرمایه‌ای، اطلاعات حرف اول را می‌زند. اگرچه ممکن است در فرهنگ عربی نشست و برخاست زنان و مردان در اجتماعات مورد پسند نباشد، اما آنها هنوز هم می‌توانند از فرصت‌های مختلف برای برقراری ارتباط و کسب اطلاعات استفاده کنند. بوطالب قرارهای ملاقات کاری را با همکاران مذکرش در ساعات کاری ترتیب می‌دهد و ‌این روش را موثر می‌داند.
یکی از فعالان اقتصادی مصر، شیرین عالم ده سال قبل دومین شرکت تجاری خود را با نام اکوتک افتتاح کرد، این شرکت کارتریج‌های دستگاه‌های پرینتر را بازیافت می‌کند. او در عین حال به عنوان ريیس سازمان پیشرفت و توسعه امور زنان فعالیت می‌کند که شبکه‌ای است برای زنان شاغل در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا. به گفته او تا زمانی که زنان بتوانند تحصیل کنند نمی‌توان آنها را به حاشیه راند. برای مثال او اخیرا در یکی از دوره‌های آموزشی، زنی را ملاقات کرده است که مشتاقانه قصد شرکت در دوره‌های آموزشی تجارت بین‌الملل را داشته است. ‌این زن با روبنده رفت و آمد می‌کند و کالاهای خود را در خانه می‌سازد و با همین کار توانسته زنان بسیاری را در مجموعه اقتصادی خود به اشتغال در آورد و در صادرات هم بسیار موفق بوده است. اگر چه‌ این روش از تجارت ممکن است به نظر آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها چندان آزادانه به نظر نرسد، اما به عقیده عالم ‌این هم یکی از راه‌های فعالیت در عرصه تجارت و کسب و کار است. بیش از 95 درصد مشاغل مهم در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا مشاغلی هستند که به صورت خانوادگی اداره می‌شوند و از نظر اجتماعی برای زنان بسیار راحت تر است که کاری را اداره کنند که به صورت خانوادگی آن را به ارث برده‌اند و با‌ این که بسیاری از کسب و کارهای خانوادگی توسط زنان اداره می‌شوند، اما خانم عالم معتقد است‌ این مساله چندان مشکلی را از زنان حل نمی‌کند. او به خاطر مي‌آورد که در یک مورد زنی که 13 مرکز پزشکی را از پدرش به ارث برده بود در اولین جلسه هیات‌مدیره با مردانی روبه‌رو شد که روی از او برگردانده بودند، زیرا نمی‌خواستند او را به عنوان ريیس شرکت بپذیرند. با ‌این حال ‌این زن اجازه نداده بود رفتار‌این مردان او را از ادامه کار باز دارد و به آنان گفته بود که برایتان متاسفم، اما غیر از من هیچ ريیس دیگری‌اینجا وجود نخواهد داشت.
خانم ریما السعود می‌گوید که به تجربه او گاهی مردان به جای آنکه آشکارا به مدیران زن پشت کنند با پرهیز از انتقال اطلاعات کامل در کار آنها اختلال‌ ایجاد می‌کنند. اما او که در شرکت‌های خانوادگی خود فعالیت می‌کند با‌ این مشکل کمتر روبه‌رو است زیرا کارمندانش می‌دانند که او از سوی عموزاده‌ها و عموهایش کاملا حمایت می‌شود.
موانع قانونی
خانم عالم هم معتقد است که راه‌اندازی کسب و کاربرای زنان مصری امروز از 20 سال قبل بسیار آسان‌تر شده است، اما مي‌گوید که هنوز هم زنان ممکن است در جریان کار گرفتار پیچیدگی‌هایی شوند و ناخواسته و ندانسته قانون‌شکنی کنند.
برای مثال زمانی که او وظیفه وکالت حقوقی و حسابداری یک شرکت فروش پوشاک را برعهده داشت در میانه کار متوجه شد که چاپ برچسب‌های «تولید مصر» به زبان انگلیسی به جای زبان عربی کاری خلاف قانون مصر است. حتی امروزه هم نمی‌توان اطمینان حاصل کرد که ناخواسته در حین کار، قانونی نقض نشود و همین باعث می‌شود که صاحبان شرکت‌ها ناگهان خود را در میانه یک دعوی حقوقی بیابند یا اخطار قانونی دریافت کنند. ‌این مشکلات از جمله مسائلی هستند که کار هر کسی را که وارد عرصه کسب و کار می‌شود سخت می‌کند.
مسائل دیگری که افراد در ‌این عرصه با آن روبه‌رو هستند عبارتند از؛ تامین منابع مالی، یادگیری روش‌های مدیریت سرمایه و دستیابی به اطلاعات ضروری برای ادامه کار. به گفته او کشورهای عمان و امارات متحده عربی نمونه‌های خوبی هستند که در آن می‌توان کمک‌های دولتی را برای راهنمایي افراد در کسب اطلاعات لازم برای کسب و کار مشاهده کرد.
در قطر عایشه المذکی و دو نفر از زنان دیگر در تاسیس و اداره مرکز «روضه» همکاری می‌کنند که‌ این مرکز به کمک مراکز دانشگاهی و سازمان‌های مربوط به فعالان اقتصادی و بازرگانی در کسب اطلاعات لازم برای انجام فعالیت‌هایشان کمک می‌کنند. او می‌گوید: «ما دریافتیم که زنانی که در حال راه‌اندازی کسب‌و‌کار هستند نیاز فراوانی به حمایت دارند.» ‌این مرکز امید دارد که بتواند به زنان کمک کند تا فرآیند ‌ایجاد کار و انجام فعالیت‌های بازاریابی و نیز تامین مالی شرکت‌هایشان را انجام دهند. اگرچه همسر امیر قطر یکی از مهم‌ترین مشوقین زنان قطر برای رفع موانع در راه ‌ایجاد اشتغال است و کمک می‌کند تا شرکت‌های معروف پوشاک در‌ این منطقه بیشتر فعالیت کنند، اما بسیاری از افراد تمایلی به ورود به عرصه کسب‌وکار نشان نمی‌دهند و ترجیح می‌دهند در امنیت شغلی فعالیت‌های دولتی و در استخدام شرکت‌های دیگر باقی بمانند. آنها ترجیح می‌دهند که مشاغل دولتی داشته باشند و گرفتار چالش‌های عرصه فعالیت‌های بازرگانی نشوند. اما پیدا کردن جایگاهی در مشاغل دولتی
روز به روز رقابتی‌تر و سخت‌تر می‌شود. دولت‌های خاورمیانه‌ای ترجیح می‌دهند که شهروندان شان بیشتر به کسب و کار آزاد بپردازند. موسسات و مراکز حمایتی تلاش می‌کنند تا از پیشتازان عرصه کسب و کار حمایت کنند تا آنها بتوانند فایده داشتن مشاغل آزاد و مستقل را دریابند. اگر کسی ایده خوبی داشته باشد، اما راه اجرای آن را نداند دولت‌ها باید امکاناتی فراهم کنند تا‌ این افراد را هدایت و راهنمایی کنند.
مشکل تامین منابع مالی
در عربستان سعودی زنان بیش از سیزده میلیارد دلار سرمایه در بانک‌ها دارند که پتانسیل بسیار خوبی برای ورود به جریان اقتصاد منطقه‌ای دارد. اما برای ‌اینکه زنان بتوانند به جای آن که روی سرمایه به ارث رسیده از خانواده‌هایشان تکیه کنند، مستقل و آزادانه فعالیت اقتصادی انجام دهند، باید کارهای زیادی انجام شود. اگر چه در عربستان سعودی بودجه فراوانی صرف حمایت از فعالیت‌های اقتصادی کوچک می‌شود، اطلاع‌رسانی درباره فرصت‌های اقتصادی موجود به‌اندازه کافی وجود ندارد. مجمع یا مرکز اطلاع‌رسانی در اتاق بازرگانی یا اطلاع‌رسانی ‌اینترنتی می‌تواند ‌این مهم را تحقق بخشد.
برخی از مشکلاتی که شرکت‌های بازرگانی با آنها روبه‌رو می‌شوند مساله قانون کار است. برای مثال انتقال نیروهای شاغل در حوزه تربیت بدنی و زیبایی از اروپا و جنوب آسیا برای برخی موسسات تنها از طریق حامیان مالی خصوصی امکان‌پذیر است و با‌ این همه فرآیند صدور مجوز و ویزا حتی برای کسانی که نفوذ کافی در مراکز دولتی دارند بسیار طولانی و پرزحمت است. در نهایت‌ این نوع بوروکراسی تاثیر منفی بر فعالیت‌های اقتصادی دارد. در حال حاضر تمرکز ‌این مراکز بر بومي‌سازی نیروی کار و تعلیم دادن نیروی کار عرب است. ‌این کار برای شرکت‌های بزرگی که زیرساخت‌های لازم را برای آموزش نیروی کار دارند امکان‌پذیر است اما برای مشاغل کوچک انجام ‌این کار با ریسک عقب‌ماندن از فضای رقابتی و ارائه خدمات مناسب به مشتریان همراه است.
بسیاری از کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که در آینده نزدیک تغییرات و چالش‌های جدیدی رخ خواهند داد. برای مثال در عربستان سعودی مساله غیرقانونی بودن رانندگی زنان بیش از آنکه به معضلی برای محدودیت در جا‌به‌جایی تبدیل شده باشد، یک مساله اقتصادی خواهد بود، به‌ این معنی که زنان شاغل برای استفاده از اتومبیل باید نیمي‌ از حقوق خود را صرف خرید یک ماشین و استخدام راننده کنند که باید از نظر اقتصادی برای شرایط آنان توجیه‌پذیر باشد. مساله صرفا با تغییر قانون حل نمی‌شود، بلکه باید زیرساخت‌های لازم برای رانندگی زنان فراهم شود. برای مثال زنان باید در مشاغلی چون رانندگی وسایل نقلیه عمومی، پلیس راهنمایی و رانندگی و رانندگی آمبولانس تعلیم ببینند تا فضا برای رانندگی زنان مناسب باشد. انجام فعالیت‌های روابط عمومي ‌برای بازاریابی نیز از مسائل دیگری است که زنان شاغل با آن روبه‌رو هستند. خانم عالم اخیرا به همراه دیگر زنان فعال اقتصادی در اردن در همایشی برای یادگیری روش‌های ارتباط و سخنرانی شرکت کرده‌اند. او می‌گوید: «حتی زنانی که بیست سال است در عرصه اقتصادی فعال هستند نمی‌دانستند چگونه‌ایده‌های خود را مطرح کنند تا بتوانند جذب سرمایه کرده و فعالیت‌های خود را گسترش دهند.» اما با کمي‌ آموزش تغییرات بزرگ و مهمي ‌در اعتماد به نفس‌این زنان دیده می‌شود و امید است که تاکید بیشتر بر‌این دوره‌های آموزشی به زنان کمک کند تا شبکه‌های ارتباطی شغلی خود را گسترش بدهند. بسیاری از ‌این زنان سال‌ها است که در کنار هم فعالیت اقتصادی می‌کنند، اما هرگز با هم در باره کارهایشان تبادل‌نظر نمی‌کنند. در حالی که‌این کار برای فعالیت‌های بازرگانی امروزی از مهم‌ترین ضروریات است.
مائو رو گیان، مدیر انستیتوی مدیریت جوزف لاودر و استاد دانشگاه وارتون معتقد است که دولت‌ها باید از زنان روستایی که از نظر سطح سواد پایین تر هستند حمایت بیشتری بکنند. شرکت تجاری عبداللطیف جمیل در جده به تازگی با بانک گرامین پروژه مشترکی را آغاز کرده است تا برای شرکت‌های کوچک‌تر تامین سرمایه انجام دهند. آنها امیدوارند که تا سال 2011 زنان کم درآمد روستایی را حمایت کرده و قصد دارند تا یک میلیون وام برای زنان منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا فراهم کنند. حدود 100 شرکت‌ این چنینی برای تامین سرمایه وجود دارند که برخی از آنها تاکنون به سه و نیم میلیون نفر وام داده‌اند و سبد وام آنها به 3/1 میلیارد دلار
می‌رسد. کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که 4میلیارد دلار پول لازم است تا نیاز بودجه کل منطقه برطرف شود.
در ابوظبی
به طور متوسط روزانه 800 میلیون دلار سرمایه حاصل از فروش نفت به دست می‌آید و پروفسور رافائل آمیت استاد دانشگاه وارتون معتقد است که با‌ این مقیاس کشورهای حاشیه خلیج می‌توانند در حمایت از شرکت‌های اقتصادی کوچک بسیار فعال‌تر از حال حاضر باشند. او معتقد است، سنگاپور نمونه خوبی است که دولت‌های دیگر می‌توانند در حمایت از شرکت‌های اقتصادی کوچک و فراهم کردن سرمایه‌های اولیه از 50 هزار دلار تا 100 هزار دلار از آن الگو بگیرند.
در 5 سال آینده، خاندان سلطنتی سعودی امیدوارند که بتوانند سرمایه‌های‌ این کشور را در راه برنامه‌های اقتصادی مفید و مهم‌تر از آن توسعه گروه‌های سرمایه‌گذاری کوچک و برنامه‌های حمایتی مستحکم‌تر به مصرف برسانند. وقتی ‌این برنامه‌ها به نتیجه برسند فعالان اقتصادی زن و مرد در جذب سرمایه‌های لازم یکسان خواهند بود.
مترجم: سلما رضوانجو
منبع: knowledge@wharton 

اپلیکیشن اندروید تلگرام اینستاگرام