حدود 30 سال از پیوستن چهار
شبکه بنیان گذار اینترنت به یکدیگر سپری شده است .درطی این سال بشر پیشرفت های
فراوانی کرده است که شاید خود حتی تصور چنین سرعت پیشرفتی را نداشت.فناوری های
جدید مانند وب نیز استفاده از اینترنت را به مراتب راحت تر کرده است ،اما انسان برای
راحتی بیشتر هرگز از پا ننشسته است و قدم در ایجاد فناوری های نو نهاده است. تجارت
الکترونیک یکی از این فناوری ها است که در پشت نام به ظاهرساده اش ،مفهومی فراتر از
آنچه در اذهان ماست پنهان شده است.آنچه در این مقاله آمده است شامل مباحثی از مبانی
تجارت الکترونیک می باشد . شرح مختصری از تاریخچه تجارت الکترونیک ،چگونگی آن در
دوران قبل وبعد از به وجود آمدن اینترنت ، ذکر برخی پروژهای موفق یا شکست خورده و
دلیل پیروزی یا ضعف آنها ،توضیح بعضی مدل های تجارت الکترونیک و مزایای استفاده از
آن
تجارت
الکترونیک چیست؟
اولین قدم در بررسی یک موضوع
داشتن تعریفی مناسب از آن می باشد . با توجه به جوان بودن رشته فناوری اطلاعات و
علی الخصوص تجارت الکترونیک هنوز تعریف دقیق و جامعی برای آن مشخص نشده است و در
حال حاضر هر کس از دیدگاه خود به مساله روی آورده . ابتدا با برخی مفاهیم و تعاریف
از دیدگاه پروفسور توربان آشنا می شویم. " تجارت الکترونیک عبارت است از خرید
و فروش کالا ،خدمات و اطلاعا ت از طریق شبکه های ارتباطی "
این تعریف از چهار دیدگاه قابل
بررسی است :
1- از دید ارتباطات :تجارت الکترونیک
رساندن کالا،خدمات، اطلاعات و یا پرداخت پول از طریق شبکه های کامپیوتری و یا هر
وسیله الکترونیکی دیگر است .
2- از دید فرآیند
تجارت:تجارت الکترونیک کاربرد فناوری در فرآیند داد و ستد در تجارت است.
3- از دید خدمات:تجارت الکترونیک
وسیله ای است که آرمان های مشتریان ، شرکت ها و مدیران را جهت رسیدن به کیفیت
بهتر،سرعت بیشتر و خدمات بهتر را با هزینه کمتر برآورده می کند.
4- از دیدگاه online:تجارت الکترونیک قابلیت خرید،فروش،داد و ستد محصولات و اطلاعات از
طریق اینترنت و یا هر شبکه onlineدیگر را
فراهم می کند .برخی از مردم تجارت را به معنی داد و ستد بین شرکت های تجارتی می
دانند. وقتی از این معنی استفاده شود دامنه تجارت الکترونیک بسیار محدود می شود
،بنابرین اغلب از واژه کسب و کار الکترونیکی به جای آن استفاده می کنند که این
تعریف تمام فعالیت های تجاری شامل خرید و فروش ،ارائه خدمات پس از فروش ،ارتباط
های تجاری بین شرکت ها و ...را در بر می گیرد.
-
تاریخچه الکترونیک
ارتباطات الکترونیک بین موسسات
تجاری چیز تازه ای نیست ،بلکه سال ها به شکل تبادل الکترونیکی اطلاعات (EDI=electronic
data interchange)که توسط شبکه های (VAN=value
added networks)پشتیبانی می شدند و از طریق خطوط تلفن اختصاصی
عمل می کردند ،وجود داشته است . واژهEDl
غالباً به منظور جابجایی
الکترونیکی اسناد تجاری مرسوم (فاکتورو...) استفا ده
می شود . در واقع منظور از EDI
تجارت بدون کاغذ می باشد. تعریفی که برای Del
ارائه شده است چنین است: «انتقال اطلاعات تجاری سازمان دهی شده توسط
استا نداردها ی اطلاع رسانی مورد توافق از یک سیستم کامپیوتری به دیگری از طریق تجهیزات
الکترونیکی.»
ارائه توضیح مختصری درباره این
تعریف به درک موضوع کمک قابل توجهی خواهد کرد . منظور از "اطلاعات تجاری
سازمان دهی شده "استفاده از روشی دقیق ، قابل فهم و مورد قبول برای جمع آوری
اطلاعات است . این قبیل اطلاعات شامل :کد کالا،قیمت پایه،محل تحویل کالا و سایر
موارد ی می باشد که یک سفارش خرید یا یک صورتحساب را تشکیل می دهد. صورتحسابهای دو
شرکت مختلف ،معمولاً با هم تفاوت دارند . ممکن است جای قرار گرفتن اسم مشتری و یا
آدرس او تفاوت داشته باشند و یا تاریخ به شکل های مختلفی نوشته شود . عبارت "استانداردهای
اطلاع رسانی مورد توافق" بیان می کند که اختلاف های موجود بین صورتحساب ها با
تعیین یک روش مورد توافق و ثابت برای ارائه اطلاعات به حداقل خواهد رسید.تا کنون
تلاش های گسترده ای برای تدوین این استانداردها در سطح بین المللی انجام شده است.
عبارت« از یک سیستم کامپیوتری به دیگری» بیانگر این است که دو سیستم می توانند در
دو سازمان مجزا و یا در یک سازمان قرار داشته باشند. در واقع از EDIبرای ارتباطات درون سازمانی نیز استفاده می
شود. عبارت "از طریق تجهیزات الکترونیکی "نیز بیان میکند که
هیچگونه مداخله انسانی در این مبادله وجود ندارد. تا سال ها EDI تنها شکل قابل تصور از تجارت الکترونیک بود اما رشد وگسترش
شبکه جهانی اینترنت وابداع وب به کلی مفاهیمی را که در این زمینه وجود داشت
متحول کرد . با بوجود آمدن تبادل الکترونیکی داده ها حوزه استفاده تجارت
الکترونیک از شرکت های بزرگ و موسسه های مالی به کارخانه ها ، خرده فروش ها ، شرکت
های خدماتی و....و حتی تا رزرو بلیت در آژانس های مسافرتی و فروش اجناس دست دوم
گسترش یافت.استفاده از تجارت الکترونیک در حدود 1970 با نوآوری هائی نظیر انتقال الکترونیکی
سرمایه که در آن سرمایه ها رامی توان به صورت الکترونیکی جابجا نمود گسترش یافت .
یک سیستم انتقال سرمایه به مجموعه ای از فعالیت ها اطلاق می شود که به وسیله بانک
ها وموسسه های دیگر از قبیل اتاق های پایاپای جهت انتقال منابع بین بانک ها انجام
می گیرد ،تا همین اواخر سیستم مزبور کاملاً بر اساس اسناد کا غذ ی عمل می کرد و با
توسعه آن در زمان ، جهت انتقال منابع داخلی و بین المللی به تدریج دارای چهارچوب و
استانداردهای مشخصی گردیده بود. این وضعیت هنگامی تغییر نمود که اطلاعات مربوط به
دستور انتقال سرمایه بر اساس اسناد کاغذی ،توانست به یک سری دستورات کد شده و
ماشینی تبدیل شود. با توسعه شبکه های جدید ایجاب می نمود تا پیام ها به صورت
استانداردهای خاصی مبادله گردند.
استفاده از اين فناوري به
شركت هاي بزرگ و مو سسه هاي مالي محدود مي شد. با پيشرفت اينترنت وب موجبات ابداع
تجارت الكترونيك به مفهوم امروزي فراهم شد. بنيان شبكه اينترنت در ابتدا ايجاد
شبكه اي بود كه تمركز موجود در كامپيوترها ي كشورهاي عضو پيمان ناتو از بين برود
تا در صورت حمله احتمالي شوروي سابق به اين مراكز ديگر پايگاهها به كار خود ادامه
دهند . بعد هادر سال 1969چهار دانشگاه ايالات متحده به اين شبكه پيوستند و كم كم
اينترنت وارد اولينمرحله خود يعني مرحله نظامي شد . در ادامه دانشگاهيان به اين
نتيجه رسيدند كه مي توانند از اينترنت براي رسيدن به اهداف آكادميك خود بهره گيرند
. با آمدن وب تقريبا تمام ويژگيهاي دوره آكادميك بجز پست الكترونيك منسوخ شد .
براي كاركردن با وب نياز ي به دانش كامپيوتر چنداني نبود . بافراگير شدن وب
، شركتها وصنايع هم براي كسب وكار نگاه خود را متوجه اينتر نت كردند وبه اين ترتييب
دوره تجاري ايينتر نت آغاز شد و استفاده از تجارت الكترونيك به سرعت گسترش يافت .
يكي از دلايل اين گسترش ، توسعه شبكه هاي جديد، پروتكل ها و نرم افزار هاي كار
بردي بوده است ودليل ديگرافزايش رقابت بين شركتهاي تجاري بود .
بكار گيري پروتكل و زير ساختهاي
اينترنتي ، EDLرا از يك سيستم ارتباط معين كه
بر اساس خطوط ارتباط بين شركتهاي
بزرگ و روابطي ثابت عمل مي كند
، متحول ساخته و آن را تبديل به يك سيستم انعطاف پذير مي كند كه دئامنه آن شركت
هاي بسيار بيشتري را در بر مي گيرد. شركت هايي كه حتي ممكن است يكديگر را نشناسند.
EDL از طريق اينترنت ، يك دهم EDL از طريقVAN
هزينه در بر دارد و به همبن دليل اينترنت باعث توسعه EDL مي شود. به عنوان مثال وقتي كه شركت بوئينگ ، سيستم
محدود VAN- EDLخود را به يك سيستم EDL اينترنتي تغيير داد مشترياني كه در يك سيستم سفارش قطعات شركت مي
كردند 5 برابر شدند. بر اساس يك تحقيق كه در سال 1999 در ميان شركت هاي كشورهاي
صنعتي انجام گرفته است، علي رغم قدمت كاربرد EDL ،تعداد شركت هاي داراي وب سايت به مراتب بيشتر از شركت هايي بوده
كه از EDL استفاده مي كرده اند.
علاوه بر استفاده از EDL ، سه شكل عمده ديگر تجارت الكترونيكي نيز وجود دارد:
استفاده
از اينترنت و صفحات وب
- بهره گيري از
اينترانت ها (شبكه هايي كه در داخل شركت ها استفاده مي شوند و از پروتكل Lp
استفاده مي كنند) كه باعث سر و سامان بخشيدن به فعاليت هاي داخلي
شركت مي گردد.
- گسترش
اكسترانت(شبكه هاي موجود بين شركت هايي كه طرف تجاري هم هستند و براي تبادل
اطلاعات از پروتكل يكساني استفاده مي كنند) شركت ها به منظور همكاري با شركاي
تجاري. جنين شبكه هايي ممكن است بسياز عظيم باشند مثلاً اكسترانت هيتاچي شامل بيش
از 2100 شركت است و نيز اينتزانت شركت فورد،120000 ايستگاه كاري را بهم متصل مي
كند.
مدل
هاي تجارت الكترونيك
اگر براي داد و ستد از طريق
اينترنت سه طرف كلي دولت، كسب و كار، و مصرف كننده را قائل شويم، ماتريس زير تمام
مدل هاي قابل تصور تجارت الكترونيك را شامل مي شود. از ميان نه مدل نشان داده شده
در اين شكل تنها مدل هاي B2B وb2c معرف تجارت الكترونيكي مي باشند.
در ادامه اين مدل ها معرفي مي
شوند:
1) B2B (Business to Business) :
تمام افراد طرف قرار داد و
استفاده كنندگان از ازن تجارت الكترونيك ، شركت ها و يا سازمان ها هستند . اين نوع
تجارت بيشترين سهم را در تجارت الكترونيك داراست. شكل خاصي از اين مدل كه به تجارت
گروهي معروف است هنگامي اتفاق مي افتد كه اشخاص يا شركت ها يا گروههاي تجاري با هم
روي يك زمينه تجاري فعاليت مي كنند، مانند زماني كه چند شركت در جاهاي مختلف با هم
روي طراحي اتومبيلي فعاليت مي كنند.
2) B2C ( Business to consumer) :
شامل فروش محصولات از شركت ها و
ارايه كنندگان خدمات به خريدارهاي شخصي مي شود. اين نوع تجارت الكترونيك خرده
فروشي الكترونيك نيز ناميده مي شود. هر گاه يم شركت بزرگ خدمات يا توليدات خود را
در اختيار يك كمپاني كوچك تر قرار دهد و حال آنكه اين كمپاني مشتري هاي ثابت خود
را داشته باشد و به آنها سرويس دهد ، اين مدل B2B2C ناميده مي شود. نوه ديگر تجارت الكترونيك B2C آن است كه شركتي خدمات ، اطلاعات و توليدات خود را به كارمندانش
ارائه مي دهد. اين مدل به اختصار B2E ناميده
مي شود. داد و ستد در اينترنت به شيوه هاي ديگري نيز امكان پذير است از جمله مي
توان به مدل هاي زير اشاره كرد:
3) C2B (to Business ( consumer:
افرادي كه مي خواهند خدمات و
توليدات خود را از طريق اينترنت به شركت ها و سازمان ها بفروشند اين قسمت را به
وجود مي آورند همانند شخصي كه در جستجوي فروشنده اي براي اجناس خود باشد.
4) C2C(to consumer ( consumer:
در اين مدل يك شخص محصولش را به
شخص ديگري مي فروشد . به طور مثال فروختن اتومبيل شخصي خود به ديگران از طريق
اينترنت و ارايه خدمات به اشخاص و يا فروختن دانش شخصي به ديگري در اين مدل جاي مي
گيرد.
سايت هايي كه اجازه مي دهند تا
اشخاص عادي اموال خود را براي حراج در آنها قرا ر دهند از اين قبيل اند و حالت
خاصي از C2C نيز زماني است كه افراد موسيقي و فيلم و نرم
افزار و ديگر كالاهاي ديجيتالي را با هم معاوضه مي كنند. امروزه با گسترش فناوري
هاي بيسيم نوعي خاصي از تجارت الكترونيك سيار مي گويند.
-
مزاياي تجارت الكترونيك :
الف-
مزاياي تجارات الكترونيك براي كسب و كارها
در محيط تجاري رقابتي و دائماً
در حال تغيير امروز، كسب و كارها ديگر نمي توانند بر يك بازار ثابت و پايدار براي
محصولات خود متكي باشند. آنها بايد در زمينه كيفيت ، قيمت و خدمات پس از فروش با
رقبايي كه روز به روز در حال افزايش هخستند، رقابت نمايند، براي موفقيت در بازار
آنها نه تنها بايد
قيمت ها را پايين آورد
بلكه بايد تغييرات عمده بيشتري را در روش هاي توليد ، روابط تجاري و حتي فرهنگ
سازماني خود به عمل آورند. وجود يك بازار الكترو نيكي در اينترنت به نحو بارزي
موجب افزايش بهره وري و رقابت بين شركت ها اعم از توليد كننده و مصرف كننده مي
گردد. اينترنت موجب دسترسي به يك بازار Onlne
و شبانه روزي با ميليون ها مصرف كننده و هزاران خدمت و محصول مي
گردد. در ادامه به مزاياي ااستفاده از تجارت اشاره شده است:
1)
كاهش قيمت خريد مواد اوليه:
خريد مواد اوليه و يا خدمات
براي يك شركت مي تواند فرآيندي پيچيده و چند مرحله اي باشد . در ابتدا خريداران
بايد توليد كنندگان را پيدا كرده و مشخص كنند كه مقدار مورد نياز كالا، زمان تحويل
، كيفيت و قيمت مناسب است يا خير؟ به محض اينكه توليد كننده اي انتخاب شد نقشه ها
و اطلاعات با جزئيات كامل براي توليد كننده فرستاده مي شود تا محصول مورد نظر
كاملاً با مشخصات مورد نظر مشتري تطابق داشته باشد. با فرض اينكه محصول نمونه مورد
قبول قرار گرفته و خطوط توليد آماده هستند، خريدار سفارش خريد براي مقدار مشخصي از
كالاها را مي فرستد و .... پيش از اين شركت هاي بزرگ با استفاده از EDI نيروي
كار ، هزينه هاي چاپ و پست را
در مراحل تأمين مواد مورد نياز خود كاهش مي دادند. ماشيني كردن جريان كار براي
تأمين محصول به اين معناست كه كارمندان اين بخش وقت بيشتري براي تمركز روي مذاكره
به منظور به دست آوردن قيمت هاي بهتر و نيز ايجاد روابط با توليد كنندگان دارند.
شركت هايي كه از EDI استفاده مي كنند معمولاً 5 تا 10 درصد در
هزينه هاي خود در بخش خريد صرفه جويي مي كنند. اينترنت پتانسيل هاي بيشتري براي
كاهش اين هزينه ها دارند به علاوه اينترنت در ها را به سوي انجام معاملات تجاري با
توليد كنندگان جديد و نيز توليد كنندگان كوچك كه سابقاً تنها از طريق فاكس يا تلفن
ارتباط برقرار مي ساختند، مي گشايد.
2)
كاهش زمان چرخه توليد
چرخه توليد عبارت است از كل
زماني كه طول مي كشد تا يك محصول ساخته شود . در طي چرخه توليد، هزينه هاي ثابت
مشخصي كه با ميزان توليد تغيير نمي كند و وابسته به زمان هستند، وجود دارد. اين
هزينه هاي ثابت شامل استهلاك تجهيزات ، هزينه هاي ساختماني و خدمات رفاهي و هزينه
مديريت و سرپرستي مي باشد. اگر زمان ساخت يك محصول به جاي 10 روز به 7 روز كاهش
پيدا كند،آنگاه هزينه هاي ثابت به ازاي هر محصول كمتر مي شود چرا كه زمان كمتري
صرف شده است. تجارت الكترونيك باعث كاهش چرخه هاي زماني شده و اجازه مي دهد تا
محصولات بيشتر با هزينه مساوي يا كمتر توليد شود. ايجاد ارتباطات الكترونيكي به
تأمين كننده ها و مشتريان ، شركت ها را قادر ساخت تا انتقال و دريافت سفارش هاي
خريد به صورت حسابها و رسيد ها در زمان بسيار كمتري نسبت به قبل صورت گيرد. برخي
از شركت ها حتي مشخصات محصولات و نقشه ها را در شبكه ها به اشتراك گذاشتند تا
مراحل طراحي و توسعه محصول تسريع شود.
3)
افزايش كاريابي و اثر بخشي در خدمت دهي به مشتريان
شركت ها از اينترنت براي خدمت
دهي به مشتريان نيز استفاده مي كنند. داشتن مشخصات محصولات ، پشتيباني فني و
ديگر اطلاعات به صورت Online نه
تنها باعث صرفه جويي از طريق فارغ شدن كارمندان بخش خدمات مشتريان از پاسخ گويي به
سؤالات پيچيده و روابط با مشتري مي گردد، بلكه باعث مي شود مشتريان راضي تر باشند.
علاوه بر افزايش رضايت مشتريان ، شركت هايي كه از اينترنت براي خدمت مشتريان
استفاده مي كنند ادعا مي كنند كه از طريق انجام سفارشات و پشتيباني فني Online صرفه جويي زيادي انجام شده است. تحقيقات مؤسسه فورستر نشان مي دهد
كه به طور كلي 500 تا 700 دلار براي فرستادن يك كارشناس به محل مورد نظر ، 15 تا
20 درصد براي بررسي درخواست مشتري از طريق تلفن و حدود 7 دلار براي انجام اين كار
از طريق اينترنت صرف مي شود. ساير مزاياي تجارت الكترونيك براي مؤسسات تجاري به
شرح زير مي باشد: كاهش هزينه هاي انبار داري ، كاهش
هزينه هاي بازار يابي ،
كاهش هزينه هاي فروش ، خذف واسطه گري، ايجاد كانال هاي جديد فروش محصولات و افزايش
تقاضا
و ....
ب-
مزاياي تجارت الكترونيك براي مصرف كنندگان
مؤسسات تجاري به منظور افزايش
بهره وري ، كاهش هزينه ها و بالا بردن كيفيت خدمت مشتريان ، بر روي تجارت
الكترونيك سرمايه گذاري مي كنند. مشتريان نيز جذب خريد از طريق اينترنت مي شوند
چون در مي يابند كه قدرت انتخابشان به طور حيرت آوري افزايش پيدا مي كنند، اطلاعات
بيشتر و بهتري براي خريد بدست مي آورند و خريد راحت تري انجام مي دهند. افراد پر
مشغله نيز مي توانند در وقتشان صرفه جويي كنند . اطلاعات بهتر ، انتخابهاي بيشتر و
هزينه هاي عملياتي كمتر كسب و كارها و مشتريان را به طور همزمان به سمت تجارت
الكترونيك سوق مي دهد. در ادامه به مزاياي استفاده ار تجارت الكترونيك براي مصرف
كنندگان اشاره شده است.
1)
افزايش امكان انتخاب
تعداد فروشگاههايي كه بر روي
اينترنت قابل مشاهده هستند ، بسيار بيشتر از مغازه هايي كه حتي در محله هاي بسيار
پر جمعيت وجود دارند. همچنين بسيار بيشتر از مغازه هايي است كه يك مشتري با حد
معقولي از رانندگي يا از طريق كاتالوگ هايي كه از طريق پست دريافت مي شوند ، مي
توانند به آنها دسترسي پيدا كنند . يك مشتري e
Onlin مي تواند از مغازه اي در شهر يا كشوري ديگر
و يا حتي از مغازه اي كه در شكل سنتي وجود ندارد خريد نمايد. روزنامه ها مثال
روشني در اين زمينه هستند. ساكنين شهرهاي بزرگ نسبت به ساير مناطق به تعداد بيشتري
از روزنامه هاي ملي و محلي دسترسي دارند. در حالي كه بر روي اينترنت يك خواننده مي
تواند اخبار هزاران روزنامه در سراسر جهان را مطالعه كند
2)آسايش
بيشتر
بسياري از خريدارن راحتي و
آسايش بيشتر رادليل خريد از طريق اينترنت بيان كرده اند. خريد از طريق اينترنت
باعث صرفه جويي در زمان مي شود. مشتري نيازي به خروج از خانه و تنظيم برنامه زماني
خود با ساعات كار فروشگاهها ندارد. همچنين نيا زي ندارد كه براي مدت طولاني منتظر
پاسخ تلفني كارمندان بخش خدمات مشتريان باشد. براي آسايش بيشتر مشتريان، بسياري از
سايت ها سفارشات را همان روز يا روز بعد به مشتريان تحويل مي دهند. بسياري از شركت
ها پشتيباني فني و راهنماي حل مشكلات را هم بر روي سايت خود عرضه مي كنند .
3)
سفارشي نمودن
اينترنت موجب افزايش قابليت
سفارشي نمودن مي گردد. برخي كسب و كارهاي اينترنتي ، بويژه وسايل ارتباط جمعي، در
حال حاضر محصولات را كاملاً سفارش مي سازند به طوري كه كاملاً مجزا از ديگر محصولا
مي شود. خوانندگان مي توانند تنها اخباري را انتخاب كند كه مي خواهند بخوانند و
اين به معناي تحويل كالاي مورد نظر به صفحه وب شخص يا پست الكترونيكي وي مي باشد.
مشتريان مغازه هاي موسيقي e Onlin قابليت انتخاب CD هاي
ضبط شده را دارا بوده و در صورت تمايل مي توانند آهنگ هتاي مورد نظر خود را براي
ضبط انتخاب كنند.
4)
قيمت هاي كمتر
مصرف كنندگاني كه از طريق
اينترنت به خريد كالاها اقدام مي كنند معمولاً 8 تا 30 دلار به ازاي هر معامله
پرداخت مي كنند كه اين مبلغ در مورد معاملات سنتي تقريبا 80 دلار به ازاي هر معا
مله به طور ميانگين است. برخي خورده فروشان اينترنتي تخفيف هايي را ارائه مي كنند
. براي مثال برخي فروشندگان Online كتاب
، برخي كتابها را 40 درصد تخفيف نسبت به قيمت كتاب فروشي هاي معمولي ارائه مي
كنند. (به طور مثال سايت Amazon.com را
ببينيد )
-
مدلی از تجارت الکترونیکی مناسب در ایران
بايد
توجه داشت كه اين نوع تجارت بخش‌هاي مختلفي دارد و ما مي‌توانيم با بهره
گيري از برخي از اين بخش‌ها، به تجارت الكترونيكي نسبي (Partial
E-Commerce ) دست
يابيم. در تجارت الكترونيكي نسبي برخي از فرآيندهاي كاري به صورت غير الكترونيكي
ونسبي انجام ميشود و به عنوان مثال فروشگاه زنجيره‌اي شهروند داراي زير ساختهاي
يكپارچه الكترونيكي نسبت و مبادلات پولي را نيز به صورت نسبي انجام مي‌دهد.
اين
نوع فروشگاهها از اينترنت به عنوان يك پل ارتباطي با مشتريان حوزه بهره گرفته و پس
از دريافت سفارش آنها اجناس را تحويل داده و نقدا وجه آن را دريافت ميكند. مدل
تجارت الكترونيكي نسبي با توجه به زير ساختهاي فعلي كشور ما نمونه بسيار كارآمدي
به شمار مي‌آيد.