هر چه پیش تر می رویم «مشاركت» و «استفاده از نظر همگان در اداره امور» بیشتر بحث هر محفلی می گردد و اندك اندك، شاهد اجرای عملی این اندیشه در اغلب مراكز دولتی هستیم. در این میان، آموزش و پرورش و نیز مدارس با طرح انتخاب مدیران مدارس به صورت نظرخواهی و با مشاركت عوامل آموزشگاه، در حال برداشتن یك گام اساسی هستند.
این كه آیا شرایط برای استفاده صحیح از مشاركت مهیاست یا خیر و آیا چنین
امری نتایج مطلوبی خواهد داشت یا نه، موضوعی است كه می توان در بحثی
جداگانه به آن پرداخت. اما آنچه در این زمینه مطرح است، این است كه برای
اجرای طرح «انتخاب مدیران مدارس از طریق نظرخواهی از عوامل آزمایشگاهی»
مهمترین عامل، داشتن آگاهی لازم جهت یك انتخاب شایسته است. این اهمیت تا
آن اندازه است كه حتی اگر مقوله مشاركت نیز در نظر گرفته نشود، از اهمیت
آن كاسته نمی شود. یك مثال ساده، موضوع را روشن می كند: یك فرد ، در
شرایطی حاضر به پذیرفتن انتقاد، پیشنهاد یا ارزشیابی شخص دیگری است كه
بداند او به شایستگی و در حد امكان، انجام وظیفه كرده است. بنابراین، اگر
نخواهیم در انتخاب مدیر آموزشگاه خود شركت كنیم، باید از وظایف و نقش
مدیر، اطلاعات كافی داشته باشیم.
به نظر شما، مهم ترین نقش و وظیفه یك مدیر مدرسه چیست؟با وجود تعدد و تنوع
پاسخ ها، اغلب افراد، بر «نقش اجتماعی و روابط انسانی» مدیر تأكید می
ورزند و چنین پاسخی دور از ذهن نیست. زیرا در حقیقت مدرسه یك سامانه
اجتماعی به شمار می آید كه بنیان آن بر روابط و تأثیر متقابل انسان ها
گذاشته شده است. یكی از مدیران با سابقه آموزش و پرورش، كه با این طرح
مخالف بود، می گفت: «اغلب كاركنان یك آ موزشگاه، به دلیل تعبیر ناصحیحی كه
از روابط انسانی مطلوب دارند، فردی را انتخاب می كنند كه برای آنان، شرایط
آسان كاری فراهم آورده و به این ترتیب، به زودی روابط جای ضوابط و
قانونمندی را می گیرد.» این گفته، تا حد زیادی صحت دارد. بنابراین، گام
اول در این طرح، دادن آگاهی در زمینه روابط صحیح انسانی به كاركنان مدارس
است. روابط انسانی ، نظریه ای است كه صاحب نظران متعددی از زاویه های
متفاوتی به آن نگریسته اند. اما همه آنان عقیده دارند در هر كار جمعی و
مبتنی بر اصول، ایجاد روابط انسانی پویا و در عین حال هماهنگ، مسأله اصلی
است. در این زمینه، هماهنگی از راه های زیر حاصل می شود:
۱- هماهنگی از طریق تماس مستقیم: مدیر باید بدون توجه به مقام و موقعیت
افراد، زمینه تماس مستقیم را برای آنان فراهم آورد. در این جا ارتباط افقی
به اندازه سلسله مراتب عمودی اهمیت دارد. می توان این هماهنگی را از طریق
برپایی جلسات و ایجاد زمینه گفتگو به وجود آورد.
۲- هماهنگی در مراحل اولیه: مدیر باید در هنگام تعیین سیاست و اخذ تصمیم
های خاص، كلیه همكاران را در این امر دخالت دهد. این نوع مشاركت سبب تشویق
همكاران و بالارفتن روحیه تعهد سازمانی می گردد.
۳- هماهنگی به مثابه یك جریان (فراگرد) مداوم: یك تصمیم اجرایی، مرحله
كوتاهی از یك كنش و واكنش بلندمدت است. آنچه در تصمیم گیری دخالت دارد،
دانش و معلومات كلیه افراد و مسئولیت مشترك آنان است. سرچشمه این اختیار و
مسئولیت نیز باید وظیفه ای باشد كه به عهده افراد است، نه مقام آنان در
سلسله مراتب اداری.
در مدیریت، و به ویژه مدیریت مدرسه، عوامل زیر نیز تأثیرگذارند:
• انگیزش(۱).: عوامل روانشناختی، جامعه شناختی، فرهنگی و اقتصادی، در شكل
گیری رفتار فردی و گروهی در محیط آموزش مؤثر است. مدیر آموزشی می تواند با
شناخت و تكیه بر این عوامل، انرژی لازم را برای تحرك در فرد ایجاد كند.
• ادراك(۲): تلقی و برداشت صحیح معلم و مدیر از نقش خود و دیگران و روابط
متقابل در محیط كار، موجب كاهش مشكلات كاری می گردد. اطلاع رسانی و شركت
دادن همكاران در امور، به تقویت و صحت ادراك افراد می انجامد.
&#۰۳۹; از آنجا كه كار آموزشی مستلزم برقراری ارتباط و مبادله اطلاعات
است، آموزش مهارت های ارتباطی و استفاده كامل از این مهارت ها، جزء اساسی
ثمردهی سازمانی به شمار می آید.
• ساختار قدرت(۴): همه سازمان های اجتماعی را نوعی قدرت، یكپارچه و فعال
نگه می دارد. در این زمینه، دانش به مدیر كمك می كند سازوكارهای تنظیم
كننده رفتار سازمانی را به درستی بشناسد و از آنها استفاده كند.
• روحیه(۵): در حقیقت روحیه، معیار موفقیت مدیر در ایجاد روابط خوب انسانی
در محیط كار است. روحیه تنها به معنی داشتن یك حالت روحی زنده و با نشاط
نیست؛ بلكه حاكی از تعهد و وابستگی به یك هدف مشترك گروهی و جدیت و تلاش
برای تحقق آن است. بر این اساس، باید حرمت و شأن فرد در محیط كار رعایت
شود، هدف های سازمان تا حد اختیار در جهت رفاه كاركنان مورد تجدید نظر
قرار گیرد و با تغییر در ساختار، امكان آزادی عمل و ابتكار به افراد داده
شود تا فعالیت آنان، تلاش برانگیز و رضایت بخش باشد.
• پویایی شناسی گروهی(۶): مدیر آموزشی همیشه با افرادی كار می كند كه
بسیاری از كارها را به صورت گروهی انجام می دهند. شورای معلمان نمونه ای
از این نوع مشاركت است.
• تصمیم گیری: تمام فعالیت ها و اقدامات مدیر به تصمیم گیری معتبر و درست
او بستگی دارد و بدیهی است كه در این زمینه مشاركت گروهی بسیار تأثیر گذار
است.
• رهبری: مدیر آموزشی نقش رهبری آموزشگاه را به عهده دارد. به این سبب،
باید از پی آمدهای آن نیز آگاه باشد. رهبری آموزشی، یك فراگرد گروهی است
كه بیشتر حال و آینده را در نظر می گیرد و به جریان تغییر برای ایجاد خط
مشی ها و رویه های جدید سازمانی توجه دارد. در حالی كه مدیر، بیشتر به حال
و اكنون توجه دارد. رهبر به بررسی و بهبود هدف های موجود علاقه نشان می
دهد؛ در حالی كه مدیر اساساً به اجرای خط مشی و تحقق هدف ها توجه دارد.