همیشه علاقه زیادی به سنگهای جواهر داشتم و همه تلاشم این بود که اطلاعاتی در مورد انواع سنگهای جواهر و چگونگی تشکیل آنها داشته باشم. یکی از سنگهای مورد علاقه‌ام سنگ کهربا است. این که کهربا چیست و چگونه تولید میشود، چقدر ارزش دارد و در چه زیورآلاتی مورداستفاده قرار می‌گیرد سؤالاتی بود که همیشه ذهن من را مشغول می‌کرد. به همین دلیل تصمیم گرفتم تحقیقات جامعی در خصوص این سنگ جواهر داشته باشم. مقاله‌ای که پیش روی شما است نتیجه مدت‌ها تحقیق و مطالعه من در خصوص سنگ کهربا است. اگر شما هم مثل من به این سنگ جواهر علاقه دارید با ما همراه باشید.
کهربا چیست و چه کاربردی دارد؟
نام کهربا به انگلیسی amber است و از جمله سنگهای طبیعی بسیار جذاب و دوست داشتنی است که فرایند ساخت کاملاً طبیعی دارد. در واقع کهربا نوعی رزین فسیل شده از صمغ درختانی از تیره مخروطیان است. رزین یا همان صمغ درخت از بدنه آن در برابر حشرات و قارچ‌ها محافظت می‌کند. کهربا در ابتدا ماده‌ای چسبناک است که حشرات یا بقایای گیاهی در آن گیر می‌افتند و در واکنش با اکسیژن به ماده‌ای سخت و زردرنگ تبدیل میشود. فرایند سخت شدن کهربا ممکن است میلیون‌ها سال به طول انجامد. چنین فرایندی در واقع همان اثر فسیل شدن را به همراه دارد. این اثر نیمه فسیل شده کوپال نامیده میشود. کوپال حاوی روغن‌های محصور است و زمانی که این روغن‌ها کاملاً خشک شود و دیگر هیچ بخش مایعی در آن وجود نداشته باشد به کوپال کهربا می‌گویند.
در زبان فارسی نام کهربا برای این کانی باارزش انتخاب شده است. این کلمه از دو بخش «که» به معنای «کاه» و «ربا» ساخته شده است و اشاره به خاصیت این سنگ دارد که در اثر مالش به یک‌پارچه و با ایجاد الکتریسیته ساکن در آن پوشال کاه را به خود جذب می‌کند.
از نظر کانی‌شناسی سنگ کهربا در گروه سنگهای ارگانیک (سنگ‌هایی با منشأ گیاهی یا حیوانی) قرار دارد. ازآنجایی‌که کهربا در ابتدا صمغ رزینی نوعی درخت از تیره مخروطیان است و به‌مرورزمان سخت و سنگی میشود. ممکن است بقایای جانوری یا گیاهی در سنگ کهربا دیده شود که طی هزاران سال به فسیل تبدیل شده‌اند. به همین دلیل است که اگر در سنگ کهربا بقایایی از موجودات زنده (گیاه یا جانور) دیده شود به آن فسیل کهربا می‌گویند.
سختی سنگ کهربا نیز در انواع مختلف این سنگ متفاوت است. معمولاً سنگهای کهربای جوان نرم‌تر هستند؛ اما آن‌هایی که مدت‌زمان بیشتری زیر خاک مدفون بوده‌اند سختی بیشتری دارند.
توضیحات جامع‌تری در خصوص خواص کهربا را می‌توانید در اینجا مطالعه کنید.
رنگ کهربا چه رنگی است؟
طیف رنگی کهربا بسیار وسیع است و بیش از ۴۰۰ رنگ مختلف را میتوان برای سنگ کهربا در نظر گرفت. از سفید روشن تا انواع طیف زرد، کرم، قهوهای، قرمز، خاکستری و در نهایت رنگ سیاه. رایجترین رنگ کهربا، رنگ کنیاکی است که ترکیبی از رنگ زرد و قهوهای روشن است که با نام زرد کهربایی نیز شناخته میشود. طیفی از این رنگ در ۹۰ درصد کل سنگهای کهربا دیده میشود. باارزش‌ترین رنگ در میان انواع طیف رنگی کهربا، کهرباهایی با ترکیب رنگ زرد و سفید است چرا که تنها ده درصد از کل کهرباها دارای این رنگ هستند.
سنگ کهربا چیست و منشأ آن کجاست؟
همان‌طور که اشاره کردیم رزین‌های صمغی درخت طی هزاران سال به سنگهای سخت و جامدی تبدیل می‌شوند که کهربا نام دارد. منشأ تولید کهربا در درختان مخروطی در منطقه اسکاندیناوی است که در عصر ائوسن تولید شده‌اند. حدود ۳۴ میلیون سال پیش آب‌وهوای منطقه اسکاندیناوی نسبتاً معتدل بوده و این منطقه درختان مخروطی شکل بسیاری داشت. در همان سال‌ها آب سطح دریا افزایش پیدا کرد و کهربا در خاک جنگلهای منطقه اسکاندیناوی شروع به فسیل شدن نمود. رودخانه‌های حوزه بالتیک این کهرباهای موجود در خاک را در مسیرهای جنوبی منطقه بالتیک انباشته کردند. به‌این‌ترتیب تکه‌های کهربا در تمام منطقه حوزه بالتیک تا آلمان، انگلستان و هلند یافت میشود.
مشخصات کانی کهربا چیست؟
کهربا سنگی با سختی پایین و در حدود ۲ تا ۲.۵ در مقیاس موس است. وزن خالص آن حدود ۱.۰۵ تا ۱.۰۹ گرم است؛ بنابراین سنگی بسیار سبک محسوب میشود. رنگ خاکه کهربا سفید است و فرمول شیمیایی آن که از نوعی صمغ شیمیایی درخت ایجاد میشود C۱۰H۱۶O است. کهربا کلیواژ ندارد و شکستگی آن صدفی شکل بوده و سنگی شکننده محسوب میشود. کهربا از صمغ ایجاد میشود به همین دلیل بافتی شفاف تا نیمه شفاف دارد. گاهی اوقات بقایای گیاهان و جانوران ریز در کهربا دیده میشود به‌ویژه اگر نوع کهربا شفاف و زلال باشد. ساختار کهربا یکنواخت است و از نظر کریستالی نوعی سنگ آمورف یا بی‌شکل محسوب میشود که دارای سطحی ناصاف و ترک‌دار است.
سنگ کهربا را کامل تر بشناسیم
همان‌طور که گفته شد کهربا در گروه سنگهای ارگانیک (منشأ گياهى، حيوانى) قرار دارد. در دوران قديم زمین‌شناسی‌ها بهصورت صمغ از درختان کاج مخروطى شکل به نام (پيتوس - سوکسينيفرا) خارج شده و پس از خشک و سخت شدن بهصورت فسيل و سنگ درآمده است. اين درختان به‌ویژه در دوران سوم زمین‌شناسی (دوره اليگوسن) فراوان بوده و گويا صمغ زيادى هم ترشح می‌کرده‌اند، به‌هرحال امروزه کهربا را در طبقات تشکيل شده در دوران سوم، مخصوصاً در نواحى درياى بالتيک جستجو می‌کنند. شرى از طبقات سوم که اين صمغ فسيل شده را ضمن فسيل قسمت‌های ديگر کاج فراوان در بر دارد، به نام زمین‌های آبى ناميده می‌شوند. عمده کهرباى جهان عمرى بين ۲۵ تا ۹۰ ميليون سال دارد. گاهى داخل کهربا حشرات و جتى پستانداران کوچک به‌دام‌افتاده که روزگاران پيش از تاريخ يافت می‌شده‌اند.
کهربا به‌خاطر رنگ زيبايش باارزش است و معمولاً از اين ماده براى ساخت اشياى تزئينى و جواهر استفاده میشود. کهربا ترکيب غير يکنواختى دارد و مخلوطى از ۷ نوع صمغ و رزين است، به طور تقريبى ترکيب شيميايى آن را میتوان (C10H16O) عنوان کرد.ضريب شکست ۱٫۵۴۵-۱٫۵۳۹، جلاى صمغى، چگالى ۱٫۰۹-۱٫۰۵، ساختمان کريستالى بی‌شکل و غير بلورى و در تنوع رنگى زرد، نارنجى، قرمز، سفيد، قهوهای، سبز، آبى و مشکى ديده میشود. سختى کهربا در مناطق مختلف تفاوت‌هایی دارد، کهرباهاى جوان‌تر، نرم‌تر از آنهايى هستند که مدت‌های طولانى زير خاک مدفون بوده‌اند. کهربا در برمه سختى (۱ تا ۳)، کهرباى منطقه درياى بالتيک (سختى ۲ تا ۲٫۵) و در جمهورى دومينيکان (سختى ۱ تا ۲) دارد.
کهربای بالتیک چیست
معادن اصلی کهربا در کالینینگراد در منطقه یانتارنی قرار دارد. در این منطقه ذخایر عظیمی از فسیل کهربا وجود دارد. کهربای بالتیک که مشهورترین نوع کهربا است در فاصله ۳۰ متری زیر زمین و در لایه‌های ضخیم و کوچک قرار دارد. همچنین مقادیر زیادی کهربا در امتداد سواحل بالتیک یافت میشود. کهربا بسیار سبک است و روی آب شور شناور می‌ماند به همین دلیل قطعات بسیاری از این سنگ در سواحل لیتوانی و لهستان نیز یافت میشود.
ذخایر اصلی سنگ کهربا در منطقه بالتیک قرار گرفته است با این حال ذخایر کمتر شناخته شده‌ای نیز در جمهوری دومینیکن، میانمار، لبان و اندونزی نیز وجود دارد.
معادن سنگ کهربا کجاست؟
همان‌طور که گفته شد بزرگ‌ترین معدن در غرب کاليمينگراد در روسيه در عمق ۳۰ مترى زير شن و ماسه است و بيشتر در مناطق درياى بالتيک (Baltic).مناطق ديگرى که داراى معدن کهربا هستند، عبارت‌اند از: جمهورى دومينيکن، ايتاليا، رومانى، برمه، چين، کانادا، مکزيک، ژاپن و آمريکا.
ناپاکى در کهربا بيشترين فسیل‌هایی که در کهربا ديده میشود، از حشراتى است مانند: پشه، زنبور (بى عسل)، زنبورعسل، مورچه اما گاهى اوقات در کهربا حشراتى مانند: ملخ، سوسک، موريانه، پروانه و حشرات موذي. حيواناتى مانند عنکبوت، هزارپا، عقرب، قورباغه، مارمولک‌ها و حيوانات بزرگ مانند پستانداران و پرندگان، فقط پر يا خز آنها در کهربا ديده میشود.
در کهربا بقاياى گياهان که شامل گل، هسته، ساقه، برگ، کاج سوزنى، ميوه کاج هم ديده میشود که بسیار باارزش‌اند. فسیل‌هایی که کمیاب‌اند، ارزش و کيفيت کهربا را تعيين می‌کند. به‌خاطر داشته باشيد فسیل‌هایی ارزشمند هستند که گونه آنها در حيات امروزى زنده نيستند و نسل آنها منقرض شده است.
خواص کهربا چیست؟
یونانیان و رومیان از اولین اقوامی بودند که کهربا را کشف کردند. ارسطو فیلسوف قدیمی یونانی کهربا را succinum می‌نامید چرا که قطعات کهربا روی آب شور دریا شناور بود. در قرون‌وسطی کهربا را نفت جامد دریا یا فوم جامد نهنگ می‌دانستند. در سال ۱۷۵۷ بود که یک محقق روسی منشأ پیدایش کهربا را کشف کرد.
برای کهربا نیز همانند بسیاری از سنگهای جواهر طبیعی خواصی بیان شده است که شامل تأثیر این سنگ در درمان بیماری‌های جسمی و روحی است. در ادامه به مهمترین خواصی که برای این سنگ طبیعی بیان شده است می‌پردازیم.
تأثیرگذاری کهربا بر روح و روان
مهمترین نکته‌ای که در خصوص کهربا بیان شده است، تأثیر آن بر نیروی اراده است. گفته میشود که کهربا تمایل به درمان بیماری‌ها را در افراد افزایش می‌دهد و کمک می‌کند تا درمان یک بیماری بی‌اهمیت جلوه نکند.
همچنین گفته میشود که کهربا باعث آرامش اعصاب افراد میشود. انرژی‌های منفی را از فرد دور کرده و او را به زندگی امیدوار می‌سازد. در گذشته‌های دور از سنگ کهربا برای آرامش عواطف و هیجانات فرد بیمار استفاده می‌شده و این سنگ را آرامش‌بخش اعصاب دانسته‌اند.
درمان بیماری‌های جسمی با کهربا
از نظر تأثیرگذاری کهربا روی جسم نیز برای این سنگ خواصی بیان شده است که مهمترین آنها عبارت‌اند از:
- درمان التهاب
- درمان آفت
- درمان اگزمای پوستی
- درمان برونشیت
- درمان اختلالات اسکلتی
- درمان تب‌خال
- تحریک رشد جسمی
- درمان سرفه
- درمان سیاتیک
- درمان انواع عفونت
- تقویت عضلات
- تقویت رباط‌ها
- درمان شوره سر
روش‌های تشخیص کهربای اصل چگونه است؟
سنگ کهربا از جمله سنگهای نیمه قیمتی اما باارزش است. این سنگ طبیعی از گذشته در انواع زیورآلات و مجسمه‌ها مورداستفاده قرار گرفته و هنوز از هم از جمله سنگ‌هایی است که در ساخت زیورآلات از آن استفاده میشود؛ بنابراین مهم است که سنگ کهربایی که انتخاب می‌کنید اصل باشد. روش‌های مختلفی برای کشف اصالت سنگ کهربا وجود دارد.
درصورتی‌که با ویژگی‌های این سنگ آشنایی داشته باشید به‌راحتی می‌توانید سنگ کهربای اصل را از سنگهای مشابه دیگر تشخیص دهید. مهمترین ویژگی‌های سنگ کهربا که می‌تواند برای تعیین اصالت آن مورداستفاده قرار می‌گیرد به این شرح است:
- سنگ کهربا وزن خالص مشخصی دارد. هر یک سانتی‌متر مربع از کهربا حدود ۱.۰۸ گرم وزن دارد و به همین دلیل است که به‌راحتی روی آب شور معلق می‌ماند.
- سنگ کهربا خاصیت اشتعال‌زایی دارد.
- در اثر سایش کهربا به پارچه خاصیت الکتریکی در آن ایجاد میشود و خرده‌های کاغذ، پارچه و پوشال را جذب می‌کند.
- در اثر مالش کهربا بوی صمغ آن به‌راحتی استشمام میشود.
انواع سنگ کهربا چیست
سنگ کهربا به لحاظ ساختار تشکیل، دارای انواع مختلفی است که عبارت‌اند از:
کهربای طبیعی: این کهربا بهصورت کاملاً طبیعی استخراج میشود و معروفترین نوع کهربای طبیعی کهربای بالتیک است که در جنگلهای شمال اروپا به دست میآید.
کهربای فشرده: این نوع کهربا را با نام کهربای پرسی نیز میشناسند که در اثر ذوب کردن و سپس پرس کردن ذرات ریز کهربای طبیعی تولید میشود.
کهربای سیاه چیست
در واقع باید گفت که سنگی با نام کهربای سیاه وجود ندارد. حدود ۱۵ درصد از کهرباهای طبیعی دارای طیف رنگی تیره تا سیاه هستند. در واقع آنچه با نام سنگ کهربای سیاه شناخته میشود و بیشتر در ساخت مهره‌های زینتی از آن استفاده میشود، در زبان فارسی سنگ شبق، در عربی جید و در انگلیسی سنگ جِت (jet) یا جِیِت (jayet) نامیده میشود.
چرا کهربا ارزشمند است؟
شاید این سؤال برای شما مطرح شود که واقعاً کهربا چیست؟ آیا این سنگ ارزش زیادی از نظر مادی دارد؟ چرا که در مقایسه با سنگهای قیمتی چون الماس یا انواع یاقوت و زمرد کهربا چندان زیبا به نظر نمی‌رسد. باید گفت که کهربا سنگی تاریخی است که بیشتر از نظر زیست‌شناختی مورد اهمیت واقع میشود. در واقع فسیل گیاهان و جانوران محبوس در کهربا به دانشمندان کمک می‌کند تا اطلاعاتی در مورد زندگی جانوری و گیاهی در دوره‌های مختلف تاریخی به دست آورند.
در حالت عادی فرایند فسیل شدن جانوران و گیاهان باعث ازبین‌رفتن بافت نرم بدن آنها میشود؛ اما صمغ درخت باعث میشود که محیطی ایزوله و نرم اطراف جسد جانور را فراگیرد و کهربا همانند یک مومیایی جسد را حفظ کند. به‌این‌ترتیب میتوان از کهربا در بازسازی اکوسیستم‌های قدیمی و ارگانیسم‌های ارزشمندی که طی سالیان منقرض شده‌اند استفاده کرد. شاید جالب باشد بدانید کهرباهایی که امروز یافت می‌شوند به ۳۰ تا ۵۰ میلیون سال قبل تعلق دارند که به معنای ایجاد آن در دوره‌ای پس از انقراض دایناسورها است.
قيمت کهربا چقدر است؟
ناپاکى کهربا باعث افزايش قيمت در کهربا میشود. خبر جالبى که اخیراً درباره یک‌تکه کهربا دومينيکان همراه فسيل مارمولک پيدا شد، به قيمت ۷۵۰۰۰ هزار دلار فروخته شده است. فروش کهربا بهصورت عمده حدوداً به قيمت ۱۵ دلار بابت هر قطعه داده میشود. توجه داشته باشيد کهربا را بهصورت قيراط قیمت‌گذاری نمی‌کنند. کهرباهايى که روى آنها کنده‌کاری‌شده، در بازار قيمت بسيار بالايى دارند.
نگهدارى از کهربا بسيار نرم و شکننده است، پس هنگام حمل و نگهدارى، مراقبت خاصى نياز دارد. اسيدها، عطرها، اسپری‌های مو و مواد شيميايى باعث خراب‌شدن سنگ می‌شوند. همچنين صابون و مواد شوينده يک پوشش سفیدرنگ نامطلوب روى سطح سنگ ايجاد می‌کنند. هیچ‌گاه براى تمیزکردن کهربا از آب داغ استفاده نکنيد و سنگ را در محیط‌هایی که داراى حرارت بالا هستند، قرار ندهيد.
تسبیح کهربا چیست
یکی از اصلی‌ترین اکسسوری‌های ساخته شده از کهربا تسبیح است. در طول قرن‌های متمادی سنگ کهربا به اعتقاد مردم سنگی با خواص معنوی بوده است. برای این سنگ خواص درمانی و شفابخشی بسیاری بیان شده است و مهمترین نکته در مورد سنگ کهربا خاصیت آرام‌بخشی آن است. به همین دلیل است که استفاده از سنگ کهربا به شکل مهره در ساخت تسبیح به‌منظور ایجاد آرامش در فرد در مراسم معنوی و یا برخورداری از خواص آن برای همیشه بسیار رایج است. در واقع همراه ساختن تسبیح به شکل دستبند یا گردنبند و برخورداری از خواص مهره‌های کهربا اصلی‌ترین دلیل برای استفاده از تسبیح کهربا است.
تمیزکردن و بهسازی کهربا چیست
کهربا یک سنگ نیمه قیمتی و بسیار نرم است؛ بنابراین در نگهداری و تمیزکردن آن باید بسیار حساس بود. استفاده از پارچه یا برس‌های زمخت، زبر و سخت برای تمیزکردن کهربا اصلاً توصیه نمی‌شود. برای تمیزکردن سنگ کهربا نباید از انواع پاک‌کننده‌ها، اسیدها، الکل، مواد شیمیایی و… استفاده شود. در غیر این صورت به درخشندگی سنگ آسیب وارد شده و حتی باعث شکنندگی آن میشود. استفاده از زیورآلات کهربا باید بااحتیاط کامل انجام گیرد و بر خلاف بسیاری از جواهرات تمیزکردن آن با پاک‌کننده‌های اولتراسونیک توصیه نمی‌شود.
در زمان نگهداری کهربا باید مراقب ساییده شدن آن به سایر جواهرات باشید، کهربا به‌راحتی خراشیده میشود و بهتر است که اکسسوری‌های دارای کهربا را در جعبه‌های جداگانه نگهداری کنید.
رنگ کردن، حرارت دادن، پوشش دادن روى سطح روش‌های بهسازى کهربا هستند. رنگ کردن باعث میشود سن کهربا بيشتر به نظر برسد و حرارت کيفيت رنگ را افزايش می‌دهد. با پوشش دادن روى سطح نيز صدمات و ترک‌های سطحى روى سنگ را ترميم می‌کنند.
مشابه‌های کهربا رزین‌های طبيعى، مصنوعى و پلاستيک مشابه‌های خوبى براى کهربا هستند که با تست‌های گوهرشناسى قابل‌تشخیص‌اند.
چرا سنگ کهربا خاص است؟
در انتهای مقاله کهربا چیست و چه کاربردی دارد به این موضوع می پردازیم که چرا افراد زیادی دوست دارند از سنگ کهربا در جواهرات خود استفاده کنند؟ پاسخ به این سؤال بسیار آسان است، ازآنجایی‌که سنگ کهربا، جز سنگهای با قدمت می‌باشد و همین‌طور دارای انرژی بسیار زیادی می‌باشد، در میان دوستداران جواهر جایگاه ویژه‌ای دارد.
بسیاری از کسانی که به انرژی سنگ‌ها باور دارند، بر این باورند که سنگ کهربا با خود خرد ذخیره شده کل زمین و همه مخلوقاتی را که در آن زندگی می‌کنند به ارمغان می‌آورد.
برخی از قطعات منحصربه‌فرد سنگ کهربا حاوی حشرات کوچکی مانند مورچه یا پشه است که از زمانی که کهربا به‌عنوان رزین درخت شروع به کارکرد، به‌دام‌افتاده‌اند. این موضوع به سنگ کهربا برخی از خواص جادویی قدرتمند می‌دهد.
از طرفی دیگر رنگهای گرم کهربایی مانند زرد، نارنجی و قهوهای گرم جز محبوب‌ترین رنگ‌ها برای انسان هستند و به همین دلیل است که سنگ کهربا را سنگ خورشید نامیده‌اند.
جمع‌بندی
اگر این سؤال که کهربا چیست مدت‌ها ذهن شما را هم مشغول کرده باشد، مطالعه این مقاله به‌تمامی پرسش‌های شما در خصوص این سنگ زیبای طبیعی و ارزشمند پاسخ می‌دهد. ما در این مقاله تلاش کرده‌ایم تا تمام نکات مرتبط با سنگ کهربا از چگونگی تشکیل و فراوانی کانی‌های آن تا نحوه تشخیص کهربای اصل و روش‌های نگهداری تمیزکردن را برای کاربران شرح دهیم.