کارگاه زرگری چیست ؟ زرگری یا طلاسازی، یکی از مشاغل با قدمت بسیار زیاد است. طلا از جمله فلزات گران‌بهایی است که استفاده از آن از گذشته‌های دور موردتوجه قرار داشته، به همین دلیل است که می‌توان برای شغل زرگری تاریخی به قدمت استفاده از طلا متصور شد. زرگر یا طلاساز معمولاً از ابزار خاصی برای طراحی و ساخت طلا استفاده می‌کند که به لوازم زرگری شهرت دارند.
در یک کارگاه زرگری همه ابزار و تجهیزات لازم برای طراحی و ساخت انواع قطعات طلا و جواهر وجود دارد. هرچه کارگاه مجهزتر باشد در کنار مهارت و تجربه شخص زرگر، می‌توان قطعات جواهر متنوع‌تری را تولید کرد.
زرگر کیست؟
زرگر به شخصی گفته می‌شود که کار او ساخت و تولید طلا و جواهرات است. بااین‌حال از آنجایی که در گذشته اکثر زرگران خود به فروش مصنوعات طلا و جواهر اشتغال داشتند، به طلافروش نیز زرگر گفته می‌شد. بااین‌حال از نظر لغوی زرگر به شخصی گفته می‌شود که شغل او ساخت و تولید طلا و جواهرات است.
زرگری به چه معناست؟
منظور از زرگری مهارت و تخصص در ساخت انواع مصنوعات طلا و جواهر است. این مهارت می‌تواند شامل علم طراحی، قالب‌گیری و ساخت انواع مصنوعات طلا و جواهر و همچنین شناخت سنگهای قیمتی و استفاده از آنها در ساخت مصنوعات طلا است. اگرچه علم جواهرشناسی خود یک علم با زمینه بسیار گسترده است که به شناخت انواع سنگهای قیمتی، خواص آنها و... می‌پردازد اما نمی‌توان زرگری و جواهرسازی را خیلی دور از هم تصور کرد.
کارگاه زرگری: محل کار زرگر یا طلاساز
کارگاه زرگری محل کار شخص طلاساز یا زرگر است. برای راه‌اندازی یک کارگاه زرگری نیاز است که لوازم زرگری موردنیاز را جمع‌آوری کرده و نیروی کار ماهر و متخصص در این زمینه نیز در اختیار داشت. خرید ابزار زرگری نیز مستلزم شناخت دقیق لوازم و وسایلی است که برای این کار به آنها احتیاج پیدا خواهید کرد. مهمترین ابزاری که در این زمینه می‌توان به آنها اشاره داشت عبارت‌اند از:
- میز کار مخصوص طلاسازی
- کوره ذوب طلا
- ست قیچی مخصوص
- قالب خوشه‌ای
- فرز مخصوص زرگری
- ترازو
- سوهان
به جز لوازم زرگری که به آنها اشاره کردیم می‌توان تجهیزات و لوازم بسیار دیگری را نیز به این فهرست اضافه کرد؛ اما این لوازم، حداقل ملزومات برای راه‌اندازی یک کارگاه زرگری کوچک است.
اگر شخص زرگر، قصد فروش محصولات خود را داشته باشد نیازمند استفاده از ویترین زرگری است. این ویترین یک محفظه شیشه‌ای است که مصنوعات طلا و جواهر داخل آن قرار می‌گیرد، به طوری که بتوان از همه زوایا به خوبی محصول مورد نظر را تماشا کرد. ویترین زرگری در گذشته طراحی ساده‌ای داشت؛ اما امروزه استفاده از امکاناتی چون نورپردازی و صفحه‌های گردان این محصول را به یک وسیله بسیار کاربردی تبدیل کرده است که وجود آن در مغازه‌های طلافروشی و یا کارگاه‌های زرگری ضروری است.
تجهیزات کارگاهی
شگفت‌آور این است که کارگاه زرگری، با گذشت بیش از ۴۰۰ سال از عمر آن اساسا تغییر زیادی نکرده است. در محل کار هنوز هم دماغه (چوب خرک) , پیش‌بند میز (نت) و چهارپایه قرار دارند و تنها قسمت عقب‌رفته میزهای جدید در عکس مشاهده نمی‌شود.
دستگاه کشش را می‌توان بدون تغییر برای سیم‌های ضخیم‌تر مورداستفاده قرارداد. شکل حدیده‌های کشش، سوهان‌ها، انبرها، چکش‌ها، سندان‌ها، بوته که به دیوارها آویزان می‌باشند تا به امروز بدون تغییر مانده احتمالاً جنس بهتری دارند. اما تغییرات اساسی را می‌توان در روشهای عملیات حرارتی، یعنی باز پخت، ذوب و به‌ویژه لحیم کردن مشاهده نمود. یک زرگر امروزی قطعاً با کوره موفلی موجود در تصویر مشکل خواهد داشت!
هر تولید بهینه مستلزم داشتن یک سازمان کاری فکر شده است. این قاعده اساسی به‌هیچ‌وجه تنها برای تولید سری صادق نیست، بلکه برای صنایع‌دستی هم معتبر است. یک مبنای مهم برای این منظور ترتیب دادن یک کارگاه مناسب است. منظور از این پیشنهاد آن است که از یک طرف انگیزه ایجاد سیستم جدید در زرگران جوان و تازه کار تقویت گردد و از طرف دیگر باعث آن گردد که استادکاران با تجربه باتوجه‌به این نکات کارگاه‌های خود را نقادانه مورد بررسی قرار دهند، تا احتمالاً تغییراتی را در بعضی از موارد به وجود آورند.
به غیر از جنبه‌های فنی تولید یک جنبه دیگر را هم نبایستی از نظر دور داشت: باتوجه‌به اینکه بیشترین مدت طول عمر زرگر در کارگاه سپری میگردد، بایستی آن را تا حد امکان راحت و مطبوع ساخت. برای این منظور یک صندلی کار راحت به همان اندازه مؤثر است که وجود یک منظره زیبا از پنجره تأثیر خواهد گذاشت.
نمی‌توان یک مدل واحد و کامل برای کارگاه زرگری طراحی نمود. هر کارگاه به گونه‌ای متفاوت ساخته می‌شود و بایستی متفاوت هم باشد، زیرا هر مورد شرایط گوناگونی را اقتضا می‌کند:
فضاهای موجود که اکثرا نمی‌توان آنها را تغییر داد و یا اینکه تغییر در آنها به‌زحمت صورت می‌گیرد برای ایده‌های طرح مهم می‌باشند. مثل: تعداد و اندازه اتاق‌ها، در و پنجره‌ها، سیستم گرمایش، تأمین انرژی. شرایط کاملاً متفاوت از تعداد محل‌های کار ناشی می‌شوند. در این حال بایستی این تفاوت را قائل شد که آیا مثلاً یک کارآموز در کنار استادکار قرار گیرد و یا اینکه این محل‌ها توسط کارگران فنی مورداستفاده قرار می‌گیرند که قادرند مستقلا و بدون کمک قابل‌توجهی فعالیت کنند.
- گونه‌های کاملاً متفاوت ضرورتاً از تولید نتیجه می‌شوند:
نسبت تولیدات جدید به کارهای تعمیراتی،
غالب بودن تولید تکی و یا تولید سری کوچک،
مواد به کار رفته و تکنیک‌های ویژه‌ای که در اولویت هستند، مانند: ریخته گری گریز از مرکز میناکاری.
- معرفی اره مویی از ابزار کار زرگر در کارگاه زرگری:
اره مویی جزو وسایل اصلی یک زرگر است. بر حسب مورد کاری از کمان اره‌هایی با عمقهای متفاوت استفاده می‌شود که معمولا ۶ cm الی 20 cm می‌باشند . طول دسته کمان اره اکثرا قابل تنظیم است، تا آن تیغه اره‌هایی که انتهای آنها شکسته است را هم بتوان مجددا استفاده کرد.
هر دو انتهای تیغه اره در فک‌های گیره کمان اره گرفته شده و توسط پیچ‌های خروسکی و یا از آن بهتر با اهرم لنگ کشیده می‌شوند. طبیعی است که تیغه اره ها نباید به صورت خشن و با انبر، بلکه فقط با دست کشیده شوند، تیغه اره ها از فولاد آلیاژی ساخته می‌شوند که به غیر از %1.2 C حدود %1.2 تا %2 تنگستن (W ) دارند . تیغه اره ها بر اساس ظریف بودن دندانه ها شماره بندی شده‌اند.
- معرفی سوهانکاری از مهارتهای زرگر در کارگاه زرگری:
سوهانکاری جزو مهارتهای اساسی زرگری است و مهمترین روش کار براده برداری در شکل دادن فلزات و غیر فلزات است، زیرا با سوهانکاری سطوح تخت و قوسدار و قطعات به صورت مطلوب در آمده و براق می گردند.
- ساختمان و چگونگی کار سوهان توسط زرگر به چه نحوی است؟
بر روی تیغه سوهان سطح کار قرارداد که آج سوهان روی آن واقع است. دسته سوهان های سوزنی (سوهانهای زرگری) آهنگری شده است، اما سوهانهای بزرگتر در عوض دارای یک یک دورن نوک تیز به نام زبانه در تیغه سوهان می‌باشند که به داخل یک دسته چوبی با ضربه وارد میگردد. جنس سوهان‌ها از فولاد ابزاری مرغوب و یا فولاد آلیاژی کرم دار است.
این فولادها آهنگری، باز پخت و سنگ زنی می‌شوند. سپس آج زنی آنها با دست یا توسط ماشین آج کوبی صورت می‌گیرد. زرگر معمولا به سوهانی نیاز دارد که دارای آج دوبل باشد که در آن آج مایل اولیه توسط آج دیگری بنام آج ثانویه قطع میگردد. شیارهای آج طوری یکدیگر را قطع می کنند که دندانه های سوهان مابین آنها باقی می مانند
دسته بندی سوهان‌ها در کارگاه زرگری چگونه است؟
- آج سوهان
درجه ریز و درشتی آج با شماره آج بیان میگردد. هر چه آج متراکمتر و در نتیجه ریزتر باشد، شماره آن هم بزرگتر است
- اندازه سوهان
سوهانهای بزرگ که هنگام کار توسط دو دست گرفته شده و قطعه در گیره بسته می‌شود، سوهان دستی بزرگ نامیده می‌شوند.
سوهان دستی کوچک در اندازه متوسط بوده که زرگر آن را با یک دست گرفته و با چوب خرک کار می‌کند. این سوهان‌ها همانند سوهانهای دستی بزرگ در یک دسته چوبی جا زده می‌شوند.
دسته گرد سوهانهای سوزنی کوچک به همراه خود سوهان آهنگری شده است.
- تجهیزات بستن قطع در کارگاه زرگری چیست؟
- گیره طلاسازی
برای قطعات خیلی بزرگ و سنگین گیره انبری فولادی آهنگری شده مناسب است، هر چند که این گیره غالبا جهت بستن ابزارها و وسایل کمکی مثلاً در نقره سازی به کار می رود. اگر خواسته شود ابزارها و وسایل کمکی سوهانکاری گردند می‌توان از این گیره هم استفاده نمود.
برای قطعات کوچکتر، گیره با فک‌های موازی مناسبتر است، زیرا عمل بستن یبن دو فک موازی بهتر صورت می‌گیرد. این گیره از چدن و یا فولاد ریختگی ساخته شده است. عیب این گیره محدود بودن عمق گیره است. نوع بهبود یافته این گیره به عنوان گیره قابل دوران با فک‌های موازی شناخته شده است. بدین ترتیب می‌توان قطعه را در مناسبترین وضعیت برای سوهانکاری قرارداد. اگر در کشش مفتول، حدیده کشش به این گیره بسته شود. می‌توان آن را طوری چرخاند که بتوان کشش مفتول دراز را در تمام طول اتاق انجام داد.
- تیغه فرزهای کوچک
این ابزارها از صنعت دندانسازی وارد عرصه زرگری شده‌اند، در تولید زیور آلات و نیز کارهای نقره کاری بسیار کارا هستند و جزو تجهیزات اصلی زرگری به شمار می آیند. بسیاری از کارهایی که در گذشته ساخت آنها فقط با سوهان و یا سوهان چنگکی امکانپذیر بود، امروزه سریعتر و تمیزتر با تیغه فرزهای کوچک ساخته می‌شوند. به خصوص در عمقها و یا در قطعات کاسه ای شکل که ماشینکاری آنه با لوازم سنتی به سختی صورت می‌گیرد و یا اصلا امکانپذیر نیست استفاده از تیغه فرز نتایج خوبی خواهد داشت.
تیغه فرزهای کوچک در ارتباط با ماشین دریل آویز به کار برده می‌شوند. این تیغه فرزها دقیقا مثل مته ها در هندپیس بسته می‌شوند و بنابراین دارای شافتی مثل مته می‌باشند. اغلب شافت با قطری برابر mm 2.34 متناسب با هندپیس بست سریع است.
بنا به مقتضیات عملی اشکال متنوعی از کلیک‌های فرز وجود دارند که در اینجا فقط می‌توان بعضی از انواع مهم آن را معرفی نمود. برای این منظور چند نمونه کاربردی ذکر میگردد:
با تیغه های فرز مخروطی می‌توان یک سوراخ را به شکل مخروطی گشاد نمود.
تیغه فرز غلتکی را می‌توان جهت صاف کردن سطوح وتمیز کردن درزهای لحیمکاری به کار برد. همچنین می‌توان یک سوراخ را به شکل بیضی گشاد نمود. اگر در سمت پیشانی این تیغه فرز هم دندانه های براده برداری ایجاد شده باشند (تیغه فرز پیشانی تراش) , می‌توان سوراخ (جا نگینی) را به صورت تخت در آورد.
تیغه فرز کروی به‌ویژه جهت اصلاح پوسته های تو خالی بسیار مناسب است. خیلی مفید خواهد بود اگر تیغه فرز کروی دارای سوراخی باشد که پین مروارید در آن جا بگیرد، زیرا در آن صورت می‌توان اطراف پین لحیم شده در پوسته را نیز تمیز نمود.
یکی از تیغه فرزهای مهم تیغه فرز خزینه ای است. این ابزار ترکیبی است از تیغه فرز مخروطی و غلتکی. با این تیغه فرز می‌توان نشیمنگاه قسمت زیرین نگینهای گرد را در آورد.
توصیه می‌شود در هر نوع کاری با تیغه فرز کوچک، ماشینکاری با دور بالا و پیشروی پایین صورت گیرد. اگر فشار تیغه فرز به قطعه کار زیاد باشد، تیغه فرز گیر کرده و سطوح را موجدار می‌کند.
برای خشنکاری از کلگیهای فرز با دندانه های کم و بلند و برای پرداختکاری از کلگیهای فرز دندانه های زیاد و کوچک استفاده میگردد.
- تغییر ساختار میکروسکوپی
از ویژگیهای فلزات که در اثر اعمال نیروهای خارجی به صورت الاستیک (کشسان) و پلاستیک (مومسان) قابل خم شدن می‌باشند. برای اینکه بتوان فعل و انفعالات داخلی را به روش ساده نمایش داد یک میله فازی با دو تکیه گاه و نیرویی که در وسط آن اعمال شده است به عنوان مثالی کاملاً عمومی در نظر گرفته می‌شود.
- انبرهای خمکاری در کارگاه زرگری چیست؟
حتی از مدتها پیش صنعتگران و فلزکاران کوشش نموده اند که مفتولها را تنها با انگشت دست خم نکنند. آنها برای خود ابزارهایی را خلق کردند که با آنها می‌توانستند طرحهای ظریف و ملایم را خم کرده و نیروی دست را افزایش دهند. این ابزارها که در طی قرنها تقریبا بدون تغییر مانده اند،انبرهای خمکاری نامیده می‌شوند.
ساختمان و نحوه کار انبرها
از نظر فیزیکی انبر از دو اهرم دو طرفه با مرکز دوران مشترک تشکیل شده است. دو عدد فک، گیره دهانه انبر را تشکیل می دهند و به دسته ها نیروی دست اعمال می‌گرددکه با آن فکها نسبت به یکدیگر بسته می‌شوند. از فواصل متفاوت دسته و فکها نسبت به مرکز دوران، تبدیل نیروی انبر یعنی تقویت نیروی دست به نیروی فشار وارد بر قطعه به دست می آید.
- معرفی انواع انبرها
انبرها اکثرا از فولاد غیر آلیاژی ساخته می‌شوند. در انبرهای مخصوص از فولاد آلیاژی با عناصر آلیاژی کرم، وانادیم یا مولیبدن نیز استفاده می‌شود.
معمولا انبرها فقط با یک دست مورداستفاده قرار می‌گیرند. بدین صورت که دسته ها در کف دست به یکدیگر فشرده می‌شوند.
باتوجه‌به موضوع فوق، شکل اندلزه این ابزارها به دست می آیند. طول کل انبر معمولی 13 cm تا 16 cm است . در کنار این انبر برای کارهای ظریف انبرهای کوچک " ژنوی " (یا انبرهای " Regleuse") به کار می روند که طول آنها 12 cm است . انواع اصلی انبرها بر حسب شکل دهانه انبر به صورت زیر دسته بندی می‌شوند:
انبر تخت (دم پهن):
سطوح کار این انبر مسطح و مستطیل شکل بوده، تا بتوان با افزایش اصطکاک قطعه را به نحوه بهتری تکه داشت. برای این کار همچنین سطوح کار را با آج زنی نیز زبر می کنند. لبه های هر دو فک موازی می‌باشند. توصیه می‌شود قبل از به کارگیری انبر تخت سطوح کار فکها صاف شوند. چون زرگر معمولا به آجهای آن نیاز ندارد. در غیر این صورت در فلزات نسبتا نرم نجیب براحتی اثر فشار باقی می ماند. فکها را می‌توان با سنگ کاربید سیلیسیم بر روی ماشین سنگ زنی پرداخت نمود.
در صورت لزوم می‌توان بیرون دهانه را هم جهت تغییر دادن فرم فکها سنگ زنده و یا سوهانکاری نمود.
انبر نوک تیز:
انبر دم باریک. دهانه انبر به سمت جلو تیز می‌شود، سطوح کار فکها مسطوح می‌باشند. انبر نوک تیز شکل خاصی از انبر تخت (دم پهن) است.
انبر چنبر:
اکثرا بایستی این انبر را شخصا از انبر تخت و یا نوک تیز سوهانکاری نمود. سطوح کار یک فک مسطح است، در حالی که دیگری کمی قوس دارد. همان طور که از نام این انبر پیداست، این انبر برای شکل دادن چنبرهای انگشتر به کار می رود. با این انبر می‌توان اشکال گرد با قطر زیاد را بدون نگرانی از صدمه دیدن قسمت داخلی گردی در نتیجه اثر گذاردن انبر بر روی آن خمکاری نمود. خیلی خوب است که دو شیار رو به روی هم در سطوح کار فکها سوهانکاری گردند.
انبر دم گرد:
فک‌های این انبر به صورت درنهای گرد و مخروطی در آمده اندکه اکثرا نوک کم و بیش تیزی دارند. با این انبرها خمکاری گردیهای کوچک که با انبر چنبر امکانپذیر نمی باشند صورت می‌گیرد. اما بایستی احتاط نمود: به خاطر کوچک بودن سطح تماس فشار مؤثر زیاد بوده و این فشارها براحتی بر روی قطعه اثر می گذارند.
سخن پایانی
زرگری را می‌توان یک علم باستانی در نظر گرفت، معنی زرگری، شکل‌دهی به فلز طلا و فرایند تبدیل آن به مصنوعات کاربردی است. زرگر برای انجام ساخت و تولید طلا و جواهرات نیازمند لوازم و ابزارآلات تخصصی است. در گذشته این ابزار از تنوع بالایی برخوردار نبود؛ اما امروزه تنوع ابزار و تجهیزات زرگری، کار را برای زرگر آسان‌تر و فراگیری علم زرگری را پیچیده‌تر ساخته است.
یک کارگاه زرگری مجهز و پیشرفته در کنار تجربه و مهارت بالای زرگر، می‌تواند محلی برای تولید و ساخت انواع مصنوعات طلا و جواهر باشد. تجهیز کردن کارگاه طلاسازی نیازمند آگاهی و اطلاعات دقیق در مورد تجهیزات ساخت طلا و جواهر و کاربرد آنها است.