بارها اتفاق افتاده كه در معاملات نقدی روزانه، با پول‌های فرسوده و پاره مواجه شده‌ایم و زمانی كه در مقام اعتراض برآمدیم، جملاتی نظیر «من هم اینو از یكی مثل شما گرفتم»، «بهتر از این ندارم» و ... مواجه شده‌ایم.....
بارها اتفاق افتاده كه در معاملات نقدی روزانه، با پول‌های فرسوده
و پاره مواجه شده‌ایم و زمانی كه در مقام اعتراض برآمدیم، جملاتی
نظیر «من هم اینو از یكی مثل شما گرفتم»، «بهتر از این ندارم» و
... مواجه شده‌ایم. از سوی دیگر با نزدیك شدن به مناسبت‌های مختلف
بویژه اعیاد باستانی یا مذهبی، تقاضای اسكناس‌های نو و به اصطلاح
پشت شماره بالا می‌رود. حتی برخی از مردم از مبادی غیررسمی و با
پرداخت مبالغی بیش از مبلغ واقعی دسته اسكناس آن را تهیه
می‌كنند. اما براستی این اسكناس‌های نو چقدر عمر می‌كنند و چقدر طول
می‌كشد كه این اسكناس مچاله شده در دست بچه‌یی باشد یا در عصبانیت
یك فرد پاره شود؟!
● عمر مفید اسكناس در ایران وجهان
كارشناسان معتقدند كه فرهنگ نگهداری اسكناس در ایران وجود ندارد به
همین دلیل عمر مفید اسكناس كمتر از استاندارد جهانی است.
بی‌بی‌سی در گزارشی تحت عنوان «دشواری های بانكی الكترونیك در
ایران» عمر اسكناس در ایران را دو سال برآورد كرد و نوشت: در ایران
سالانه بطور متوسط ۱۵ میلیون دلار صرف چاپ اسكناس می‌شود و حدود ۲/۱
میلیارد برگه اسكناس فرسوده و پاره، سوزانده می‌شود.
از سوی دیگر جلال جلیلیان، مدیر اداره نشر اسكناس و خزانه بانك
مركزی نیز درباره عمر اسكناس در ایران می‌گوید: حداقل عمر اسكناس در
ایران، پنج سال است و هزینه چاپ اسكناس هزارتومانی نیز ۲۴ تومان
و ۸ ریال است.
وی در ادامه می‌افزاید: بانك مركزی در ۱۰ ماهه نخست سال اسكناس
منتشر نمی‌كند و چاپ اسكناس تنها بر مبنای اسكناس‌های فرسوده است.
این در حالی است كه سرانه تعداد اسكناس در ایران ۱۰۳ برگ است كه
در نوع خود رقم بالایی است. چرا كه این رقم در كشورهای پیشرفته
۱۲ تا ۱۶ برگ، در هند ۴۰/۴ برگ و در پاكستان ۵۰ برگ است.
از سوی دیگر بطور متوسط هر ساله حدود یك میلیارد و ۴۳۰ میلیون برگ اسكناس فرسوده شده و از رده خارج می‌شود.
جلیلیان نحوه نگهداری اسكناس‌ها در كشور را نامناسب ارزیابی كرده و
می‌گوید: متوسط عمر اسكناس با توجه به كیفیت اسكناس حداقل باید دو
برابر مقدار فعلی یعنی ۱۰ سال باشد. در حال حاضر سالانه ۷۰۰ میلیون
قطعه اسكناس فرسوده از رده خارج می‌شود اما نیمی از اسكناس‌های
فرسوده در اختیار مردم قرار دارد. هم‌اكنون هزینه چاپ هر برگ
اسكناس بطور متوسط ۱۴۶ ریال است و هزینه چاپ مجدد ۷۰۰ میلیون برگ
اسكناس فرسوده، ۱۰۳ میلیارد ریال است كه با هزینه‌های جانبی به
۱۲۰ میلیارد ریال می‌رسد. این رقم بیانگر آن است كه نگهداری
نادرست اسكناس، سالانه خسارات سنگینی بر بیت‌المال وارد می‌كند.
● مردم چه می‌گویند؟
مردم نقشی اساسی را در حفظ و نگهداری اسكناس‌ها دارند اما اینكه چرا
به درستی از اسكناس نگهداری نمی‌كنند را می‌توان از گفته‌های آنان
به دست آورد.
مهین حشمتی دانشجوی رشته فیزیك می‌گوید: بارها شده كه از
مغازه‌های مختلف جنسی را خریداری كردم و زمانی كه مغازه‌دار باقی
پول مرا بازگرداند، اسكناس‌ها همه كهنه و چسب خورده بوده. وقتی هم
اعتراض كردم مدعی شد كه از مشتری دیگری گرفته است. این نشان
می‌دهد كه در فرهنگ جامعه ما این موضوع جا نیفتاده كه پول‌های
پاره و فرسوده باید از سیستم خارج شود و اصلا برای حفظ و نگهداری
آن كوشش نمی‌كنند.
نسرین پایدار نیز با اشاره به نوشتن بر روی اسكناس می‌گوید: برخی
از مردم اسكناس را با دفتر یادداشت اشتباه می‌گیرند و گمان می‌كنند
كه مجازند هرچه می‌خواهند بر روی اسكناس بنویسند. حتی برخی از پول
به عنوان نامه عاشقانه استفاده كرده و درددل‌های خود را روی آن
می‌نویسند. در صورتی كه اگر در یكی از كشورهای صنعتی و پیشرفته و
حتی كشورهای تا حدی توسعه یافته این كار انجام شود، اسكناس را از
فرد نمی‌گیرند و در برخی موارد جریمه‌هایی را نیز در نظر می‌گیرند. اما
در ایران این اتفاق كه نمی‌افتد هیچ، علاوه بر آن هم خود بانك
نیز پول‌های فرسوده در اختیار مردم می‌گذارد.
آرش پورزندیان كه یك اسكناس هزارتومانی پاره در دست دارد بیان
می‌كند: اگر این اسكناس را زیر ذره‌بین ببینید، هزار و یك میكروب و
ویروس ناقل بیماری در آن كشف می‌شود. اما اگر در نگهداری آن دقت
شود، كمتر كثیف شده و میكروب‌ها در آن لانه نمی‌كنند.
● عابربانك‌ها، راه‌حلی كه مشكل شدند
خودپرداز یا عابربانك دستگاهی الكترونیكی است كه مشتری از طریق آن
با كارت مبالغ محدودی وجه نقد از موجودی حساب شخصی برداشت كرده
یا از فروشگاه‌ها خرید می‌كند، اما ما هنوز نتوانسته‌ایم از طریق این
شیوه نوین كه بانكداری الكترونیكی نامیده می‌شود، استفاده درست
كنیم. بارها شده كه به سیستم‌های خودپرداز مراجعه كرده‌ایم و مدتی
در صف ایستاده‌ایم تا مبلغی را دریافت كنیم و در این مدت شاهد
بوده‌ایم كه برخی بدون توجه به دیگران كه منتظر دریافت وجه
هستند چندین بار از سیستم استفاده می‌كنند. در حقیقت آنان این
سیستم‌ها را كه بیشتر برای نیاز فوری و احتیاجات روزمره تعبیه شده
با شعب بانك اشتباه گرفته و حداكثر مبلغی را كه می‌توان از دستگاه
گرفت، دریافت می‌كنند.
مهدوی كارشناس بانكداری الكترونیك در این باره می‌گوید: بانك‌ها
برای گردش كار سریع و بهتر، سیستم‌های خودپرداز را وارد سیستم خود
كردند اما در عمل این اتفاق نیفتاد. پس از به كارگیری عابربانك‌ها،
مشتری پول را از بانك می‌گرفت و به فروشنده تحویل می‌داد و
فروشنده نیز پول را دوباره به بانك برمی‌گرداند و این چرخه ادامه
داشت، اما حال بانك‌ها یك حلقه به این زنجیره اضافه كرده‌اند.
مشتری از خودپرداز بانك، اسكناس می‌گیرد، به فروشنده می‌دهد و
فروشنده آن را به بانك برمی‌گرداند.
وی می‌افزاید: اما در ایران هنوز زیرساخت‌های فنی برای نصب و
استفاده از این سیستم‌ها بدون حمل پول فراهم نشده است، اما
براستی استفاده از ATMها یا سیستم‌های خودپرداز مشكل را حل می‌كند.
اما مردم نظری جز این دارند. چراكه آنان بارها به این دستگاه‌ها
مراجعه كرده‌اند و با پیغام‌هایی مانند «سیستم به شبكه متصل نیست»،
«سیستم موقتاص قطع می‌باشد» و... روبرو شده‌اند. این موضوع باعث عدم
اعتماد آنان نسبت به سیستم‌های خودپرداز است و باعث استفاده بیشتر
از اسكناس می‌شود. رویا داداشی با شكایت از سیستم خودپردازها می‌گوید:
زمانی كه تعطیلی است بسیاری از سیستم‌های خودپرداز یا پول ندارند
یا به سیستم شتاب وصل نیستند به همین دلیل من ترجیح می‌دهم
«روزه شك‌دار نگیرم» و یكی دو روز مانده به تعطیلی مقداری پول نقد
مهیا كنم. یكی دیگر از مشكلات سیستم‌های خودپرداز صف‌های طولانی و
عدم استفاده از آنها توسط شهروندان است.
وی می‌افزاید: این خودپردازها برای استفاده‌های ضروری و نیازهای كم
است، نه برای گرفتن كل مبلغ از حساب، اما مردم فرهنگ این كار را
ندارند. بخش اعظم این بحث هم به بانك‌ها و دولت برمی‌گردد كه
آموزش‌های لازم را در این باره به مردم نداده‌اند.
اما یكی از مسولان بانك مركزی به استفاده بیش از حد از سیستم‌های
ATM توسط مردم اشاره كرده و می‌افزاید: مردم باید در نظر داشته
باشند كه سیستم‌های خودپرداز برای احتیاجات روزمره و درحد محدود است
و استفاده بیش از حد مجاز باعث فرسودگی دستگاه‌ها و از كار افتادن
آنان در ساعات تعطیلی بانك‌ها خواهد شد.
در هرحال اگر قرار است كه عمر اسكناس‌ها افزایش پیدا كند چند راه‌حل
بیشتر وجود ندارد. اول اینكه فرهنگ حفظ و نگهداری اسكناس بین مردم
نهادینه شود. از سوی دیگر سیستم‌های خودپرداز و ATM در فروشگاه‌ها و
مراكز خرید نیز نصب شود كه افراد مجبور به حمل پول نباشند. همچنین
فرهنگ استفاده صحیح از سیستم‌های ATM نیز به مردم آموزش داده شود
و این موضوعات یك تعامل دو طرفه بین جامعه و سیستم بانكی را
می‌طلبند.
۱۹ آبان ۱۳۸۸ ساعت ۷:۱۶:۱۵ قبل از ظهر