همه جا صحبت از پیوستن ایران به سازمان جهانی (WTO) است. اما به راستی این
سیستم چه خدمات و منافعی را به کشورهای عضو ارائه میدهد و تفاوت بین
پیوستن و نپیوستن به آن چیست؟
گویا قرار است در جهانی که زندگی می‌کنیم، همه و همه زیر چتر WTO از
منافعی بهره‌مند شوند که بعضی از آنها شناخته شده و بعضی دیگر آشکار
نیستند. اما به تعبیر WTO وجود سیستم تجارت آزاد، ۱۰ نفع عمده به دنیا
ارائه میدهد که ما در اینجا به ۵ مورد آن می‌پردازیم و بقیه را به
شماره‌های بعد موکول می‌کنیم.
۱. سیستم تجارت آزاد جهانی به حفظ صلح در دنیا کمک می‌کند.
این جمله شاید کمی اغراق‌آمیز به نظر آید! آخر چگونه یک سازمان می‌تواند
به تنهائی به حفظ صلح در دنیا کمک کند؟ اما به راستی WTO نقش بسیار مهمی
در حفظ صلح بین‌المللی دارد و اگر ما بدانیم که چرا و چگونه این کار را
انجام میدهد می‌توانیم تصویر روشن‌تری از آنچه که سیستم انجام میدهد
جلوی چشمان خود داشته باشیم.
صلح تا حدود زیادی برآیند دو اصل اساسی سیستم تجارت جهانی است که از اصول
WTO نیز به حساب می‌آید. کمک به انجام تجارت در یک بستر واضح و قابل
پیش‌بینی و کمک به کشورها تا مناقشات تجاری خود را براساس راه‌حل‌های
قانونی و سازنده حل و فصل کنند باعث می‌شود اختلافات بین کشورها به زد و
خورد نظامی منجر نشود. در چارچوب WTO، کشورهای عضو به یک اطمینان و تعامل
مطلوب دست یافته و دیگر نیازی به جنگ و جدل نخواهد داشت. نمونه‌هائی از
مناقشات تجاری که منجر به جنگ شده است در تاریخ موجود است. یکی از
معروف‌ترین این جنگ‌ها، جنگ جهانی دوم است. به این ترتیب که در دههٔ ۱۹۳۰
کشورها سعی کردند برای حمایت از صنایع داخلی خود و مقابله به مثل کردن در
محدودیت‌های تجاری وضع شده در سایر کشورها، موانع تجاری خود را افزایش
دهند. این موضوع دوران رکود اقتصادی را بدتر کرد و تأثیر به سزائی در شروع
جنگ جهانی دوم ایفاء کرد.بلافاصله بعد از جنگ جهانی دو ارگان تشکیل شد تا
از تکرار تنش‌های تجاری که می‌تواند منجر به جنگ شود جلوگیری کند. در
اروپا یک همکاری متقابل برای توسعهٔ ذغال‌سنگ، آهن و فولاد ایجاد شد و در
سطح جهانی نیز موافقتنامهٔ عمومی تعرفه و تجاری (GATT) به‌وجود آمد.هر دوی
آنها در کار خود موفق عمل کرده و تاکنون توسعهٔ قابل ملاحظه‌ای یافته‌اند.
اولی منجر به تشکیل اتحادیهٔ اروپا و دیگری منجر به تشکیل WTO شد.
اما WTO چگونه این کار را انجام میدهد؟
به‌طور عمده خریداران تمایلی به مبارزه با مشتریان خود ندارند. به بیان
دیگر اگر جریان تجارت در یک مسیر شفاف و قابل پیش‌بینی قرار گیرد و هر دو
طرف از یک رابطهٔ تجاری مطلوب بهره‌مند شوند مناقشات تجاری به حداقل خود
می‌رسد. اما این همه چیز نیست!سیستم WTO/GATT، سیستمی است که در ایجاد
اطمینان و اعتماد متقابل بین کشورها تلاش بسیار کرده است. جنگ تجاری در
دههٔ ۱۹۳۰ دلیلی است بر این مدعا که چگونه حمایت یک جانبه از صنایع داخلی
می‌تواند به آسانی کشورها را به موقعیتی بکشاند که در طی آن همه شکست
نخورند.اگر به اثرات کوتاه مدت حمایت یک جانبه نگاه کنیم شاید حمایت از
بخش خصوصی در برابر واردات یک امر ضروری به نظر آید. اما باید به این
موضوع توجه کنیم که کشورهای دیگر نیز در برابر این مسئله موضع می‌گیرند و
همین سیاست را در برابر صادرات این کشورها اتخاذ می‌کنند.این موضوع، یعنی
فقدان اعتماد در جریان تجارت که می‌تواند مشکلات اقتصادی جدی برای همه
ایجاد کند. این مشکلات بخش‌های خصوصی تحت حمایت دولت را نیز تحت‌تأثیر
قرار میدهد و این یعنی شکست همه!
اعتماد و اطمینان متقابل مهمترین نقش را در جلوگیری از این نوع سناریوهای
بدون برنده ایفاء می‌کند. WTO تلاش می‌کند تا این اعتماد را در میان
کشورهای اعضاء به‌وجود آورده و تقویت کند.وجود موافقتنامه‌های WTO که توسط
خود اعضاء بنا می‌شود و پایبندی همهٔ کشورها نسبت به انجام آن باعث می‌شود
همگان در یک شرایط یکسان و مشابه قرار گیرند و مناقشات غیراصولی را کنار
بگذارند و این یعنی حفظ صلح جهانی.
۲. WTO کمک می‌کند تا مناقشات تجاری بین کشورها به‌طور سازنده حل و فصل شود.
هر چقدر که تجارت به سوی آزادی و گستردگی پیش رود امکان بروز اختلافات
تجاری بیشتر می‌شود. WTO کمک بسیار زیادی می‌کند تا این مناقشات ایجاد شده
حل و فصل شود. به بیانی دیگر WTO مرجعی است برای حضور کشورهای درگیر تا با
یکدیگر مذاکره کنند و در چارچوب قوانین WTO و کارشناسان بی‌طرف آن به حل و
فصل مشکلات خود بپردازند.از زمان تأسیس WTO در سال ۱۹۵۵ تاکنون، حدود ۳۰۰
مورد اختلاف تجاری توسط این سازمان رفع و رجوع شد. بدون وجود WTO این
امکان وجود داشت که بعضی از این اختلاف‌ها به درگیری‌های سیاسی و حتی
نظامی منجر شود.جالب‌تر آنکه از زمان تأسیس GATT در سال ۱۹۵۵ یعنی در طی
۵۰ سال، ۳۰۰ مورد اختلافات تجاری حل و فصل شد. به‌عبارت دیگر سهم WTO در
حل اختلافات به مراتب بیشتر از GATT بوده است. این موضوع حاکی از افزایش
تعداد تنش‌های تجاری در جهان نیست. بلکه نشان از نزدیکی تجاری هرچه بیشتر
بین کشورها عضو و همچنین افزایش تعداد کشورها ملحق شده به WTO دارد و حاکی
از این موضوع است که کشورهای عضو برای حل اختلافاتشان به سیستم WTO بسیار
ایمان دارند و می‌توانند در چارچوب موافقتنامه‌هائی که خودشان مهر تأئید
بر آن زده‌اند در کنار یکدیگر بحث و مذاکره کرده و به نتایج مطلوب دست
یابند.
۳. سیستمی که به‌جای قرار گرفتن بر پایه‌ٔ قدرت بر قوانین استوار است باعث می‌شود زندگی برای همه آسان‌تر شود.
WTO نمی‌تواند شرایط حاکم بر کشورهای جهان را یکسان و همانند کند اما
می‌تواند جلوی بعضی از تبعیض‌ها را بگیرد. WTO می‌تواند به کشورهای کوچک
صدای رساتری دهد تا صدای خود را به گوش همگان برسانند و از سوئی دیگر به
کشورهای بزرگ اقتصادی این امکان را میدهد که از پیچیدگی روابط با هر یک
از طرف‌های تجاری متعددشان خلاص شوند.به بیان دیگر کشورهای کوچک‌تر از
قدرت داد و ستد بیشتری برخوردار شده و تجارت برای کشورهای بزرگ‌تر راحت
می‌شود.
قوانین WTO براساس موافقت همهٔ کشورهای عضو به تصویب می‌رسد و اگر تنها یک
کشور مخالف باشد موافقتنامهٔ مذکور رد می‌شود. پس از تصویب و تأئید هر یک
از این موافقتنامه‌ها کشورهای عضو در هر شرایطی باید از آن تبعیت
کنند.همهٔ کشورها اعم از فقیر و غنی این حق را دارند که در صورت مشاهدهٔ
هرگونه تخلفی از این قوانین مراتب را به شورای حل اختلاف رجوع دهند.بدون
وجود چنین سیستم همه جانبه‌ای، کشورهای بزرگ اقتصادی آزاد خواهند بود که
خواسته‌های خود را به‌صورت یک‌جانبه بر کشورهای کوچک اعمال کنند. کشورهای
کوچک‌تر نیز مجبورند به خواسته‌های آنها تن داده و نتوانند در برابر
فشارهای ایجاد شده مقاومتی از خود نشان دهند.با وجود WTO، کشورهای کوچک‌تر
می‌توانند از فرصت‌های لازم برای اتحاد با یکدیگر و یکپارچه کردن
سرمایه‌های خود بهره ببرند و بدین ترتیب نقش مؤثری را در دنیای تجارت
ایفاء کنند. از سوئی دیگر کشورهای بزرگ اقتصادی نیز از منافع WTO بی‌بهره
نیستند. این کشورها می‌توانند به واسطهٔ وجود WTO در یک مکان واحد و در یک
زمان با همه یا اکثریت طرف‌های تجاری خود تبادل نظر کنند که این امر تجارت
را برای آنان بسیار راحت‌تر می‌کند.بدون وجود این چارچوب، مذاکرات بین
کشورها با پیچیدگی زیادی همراه خواهد شد و واردکنندگان و صادرکنندگان
کالاها با سردرگمی مواجه می‌شوند.
۴. تجارت آزاد هزینهٔ زندگی را کاهش میدهد.
ما همه مصرف‌کننده هستیم. هزینه‌هائی که ما برای غذایمان، لباسمان،
نیازهایمان و هر چیز دیگری در این بین پرداخت می‌کنیم به شدت تحت‌تأثیر
سیاست‌های تجاری است. حمایت یک‌جانبه از صنایع داخلی هزینههای بسیار
زیادی برای دولت دارد و همین امر قیمت‌ها را افزایش میدهد. WTO سعی
می‌کند موانع تجاری را از طریق مذاکرات انجام گرفته بین اعضاء کاهش دهد.
این مسئله منجر به کاهش هزینههای تولید، کاهش قیمت فرآورده‌های نهائی،
خدمات و در نهایت کاهش هزینههای زندگی می‌شود.در تجارت آزاد غذا ارزان‌تر
می‌شود: هنگامی که در سال ۱۹۹۷، اتحادیهٔ اروپا صنعت کشاورزی را مورد
حمایت همه‌جانبهٔ خود قرار داد، هزینهٔ غذای یک خانوادهٔ چهار نفره در
اروپا در سال حدود ۱۵۰۰ دلار افزایش یافت. در سال ۱۹۹۸ به‌دلیل حمایت دولت
از صنعت تولید شکر هزینههای خرید مردم از خواربارفروشی‌ها در آمریکا حدود
سه میلیون دلار در سال افزایش یافت.
اما می‌توان این هزینههای سنگین تحمیل شده به خانواده‌ها را به راحتی از
بین برد. امروه اعضاء WTO در تلاش هستند تا سوبسیدها و موانع تجاری را از
پیش‌روی صنعت کشاورزی بردارند.در سال ۲۰۰۰ مذاکرات جدیدی در زمینهٔ اصلاح
صنعت کشاورزی به میان آمد که تا نوامبر ۲۰۰۱ در اجلاس وزیران که در دوحهٔ
قطره برگزار شد ادامه یافت. براساس این مذاکرات برنامه‌های کاری گسترده‌ای
به برنامه‌های قبلی WTO الحاق شد تا موانع موجود بر سر راه تجارت
فرآورده‌های کشاورزی برداشته شود و غذا برای ساکنان کرهٔ زمین ارزان‌تر
شود.
در تجارت آزاد پوشاک ارزان‌تر می‌شود: در آمریکا محدودیت‌های وارداتی و
عوارض گمرکی بالا باعث افزایش هزینههای صنعت نساجی و پوشاک تا سقف ۵۸
درصد در اواخر دههٔ ۱۹۸۰ شد.مصرف‌کنندگان انگلیسی به‌دلیل وجود
محدودیت‌هائی از این نوع حدود ۵۰۰ میلیون پوند بیشتر در هر سال برای پوشاک
خود پرداخت می‌کنند. برای کانادائی‌ها این هزینه معادل ۷۸۰ میلیون دلار
کانادا است. اگر در استرالیا عوارض گمرکی در اواخر دههٔ ۱۹۸۰ و اوایل ۱۹۹۰
کاهش نمی‌یافت هر خانوادهٔ استرالیائی مجبور بود به‌طور متوسط سالیانه ۳۰۰
دلار استرالیا بیشتر برای پوشاک خود پرداخت کند.تجارت پوشاک و محصولات
نساجی قرار است که در چارچوب WTO یک خانه‌تکانی حسابی شود، این امر در سال
۲۰۰۵ تکمیل خواهد شد. برنامهٔ اصلی در این جهت شامل حذف محدودیت‌ها در
زمینهٔ کمیت واردات است.
کارشناسان اقتصادی برآورد کرده‌اند که اگر عوارض گمرکی حذف شود سود حاصل
از آن برای کل جهان ۲۳ میلیون دلار خواهد بود. یعنی ۳/۱۲ میلیون دلار برای
آمریکا، ۸/۰ میلیون دلار برای کانادا، ۲/۲ میلیون دلار برای اتحادیه اروپا
و حدود ۸ میلیون دلار برای کشورهای در حال توسعه.
با تجارت آزاد قدرت خرید افزایش می‌یابد: هنگامی که آمریکا واردات
ماشین‌های ژاپنی را در اوایل دههٔ ۱۹۸۰ محدود کرد، قیمت ماشین حدود ۴۱
درصد بین سال‌های ۱۹۸۱ تا ۱۹۸۴ افزایش یافت.
این محدودیت برای حمایت از خودروسازان داخلی صورت گرفت. اما نتیجهٔ آن
بیکار شدن و ورشکستگی بعضی از خودروسازان شد. زیرا به جهت افزایش قیمت
خودرو، آمریکائی‌ها از خرید یک میلیون خودرو خودداری کردند.اگر در
استرالیا میزان تعرفه‌های امروزی به اندازهٔ سال ۱۹۹۸ باقی می‌ماند،
مصرف‌کنندگان استرالیائی مجبور بودند به‌طور متوسط حدود ۲۹۰۰ دلار
استرالیا بیشتر برای هر ماشین پرداخت کنند.
در سال ۱۹۹۵ مصرف‌کنندگان آلومینیوم در اتحادیهٔ اروپا ۴۷۲ میلیون دلار اضافی به جهت بالا بودن میزان تعرفه پرداخت کردند.
یکی از موضوعاتی که در نشست دوحه مطرح شد کاهش تعرفه در زمینهٔ
فرآورده‌های صنعتی بود.بعضی از کارشناسان اقتصادی پیش‌بینی می‌کنند که
کاهش تعرفه‌ها تا حدود یک‌سوم، درآمد کشورهای در حال توسعه را تا حدود ۶۰
میلیون دلار افزایش میدهد.موضوع کاهش قیمت‌ها به اینجا ختم نمی‌شود و در
سایر جنبه‌ها نیز ادامه می‌یابد. اگر قوانین تجارت آزاد به همه چیز سرایت
کند باعث می‌شود همهٔ ما در منافع آن شریک باشیم.
۵. به واسطهٔ WTO، مصرف‌کنندگان حق انتخاب بیشتری خواهند داشت.
به این فکر کنید که شما می‌توانید به واسطهٔ تجارت آزاد هر چیزی را که
اراده کنید در اختیار داشته باشید. زیرا در تجارت آزاد می‌توانید هر نوع
میوه و سبزی خارج از فصل، غذا، پوشاک، لوازم خانگی، کتاب، فیلم و... را به
یمن واردات آزاد تهیه کنید. واردات به ما اجازه میدهد تا حق انتخاب
بیشتری داشته باشیم. این موضوع هم در تعداد کالاهای در دسترس، هم در مورد
خدمات و هم در کیفیت محصول انتخابی صدق می‌کند. حتی رقابت کالاهای داخلی
با کالاهای وارداتی، کیفیت محصولات داخلی را افزایش میدهد.لازم به ذکر
است که واردات تنها محدود به کالاهای نهائی نمی‌شود بلکه می‌تواند شامل
مواد اولیهٔ ترکیبات و تجهیزات لازم برای تولیدات داخلی نیز باشد. این
یعنی گستردگی محصولات نهائی و خدماتی که توسط تولیدکنندگان داخلی تهیه
می‌شود.گاهی اوقات موفقیت یک محصول وارداتی در بازار داخلی می‌تواند
تولیدکنندگان جدید داخلی را تشویق به تولید و رقابت کند. این یعنی افزایش
حق انتخاب برای مصرف‌کنندگانی که فقط به کالاهای داخلی می‌اندیشند.اگر
تجارت به ما اجازهٔ واردات بیشتر دهد به دیگران اجازه میدهد که محصولات
بیشتری از ما بخرند. این امر یعنی صادرات، افزایش درآمد سرانه.