شركتهای فراملیتی

جهانی شدن اقتصاد پیامدهای بسیاری به دنبال خود دارد. كاهش هزینه های تولید و گسترده كردن آن در جغرافیای جهان، سودآوری بالا، حذف بازارهای ناكارآمد و شیوه های غیرمنطقی تولید به طور یقین از مهمترین دستاوردهای جهانی شدن اقتصاد در دهه های اخیر است. اما در كنار این مزایای مثبت، فرایند «جهانی شدن» اثرات غیرقابل انكاری بر سیاست، فرهنگ و شیوه های زندگی مردمان جهان به ویژه آنهایی كه در جهان سوم زندگی می كنند خواهد داشت. اثراتی كه ما هم اكنون شاهد آن در زندگی اطراف خود هستیم. فرهنگ جهانی شدن هم ابزارهای متفاوتی دارد و هم ابزارهای متفاوتی را می طلبد. بررسی سه دهه گذشته اقتصاد جهانی نشان می دهد كه شیوه سرمایه گذاری و نحوه رفتار سرمایه گذاران خارجی كاملاً فرق كرده است. اگر تا پیش از این دوره، سرمایه گذاران خارجی ترجیح می دادند كه به طور غیرمستقیم در كشورهای میزبان سرمایه گذاری كنند اكنون آنها به دنبال آن هستند كه با حضور مستقیم خود این سرمایه گذاریها را انجام دهند.
این حضور مستقیم فقط از طریق پول انجام نمی شود، بلكه با تأسیس دفاتر و آوردن كاركنان خارجی صورت می گیرد. اگر در كنار این حضور مادی، حضور معنوی یعنی برنامه های ماهواره و اینترنت را هم در نظر بگیریم آن موقع می بینیم كه پازل «جهانی شدن» به تدریج در حال شكل گرفتن است و شاكله واقعی خود را به نمایش می گذارد .از نگاه كارشناسان اقتصاد خارجی، مؤثرترین شكل جهانی شدن اقتصاد را باید در ادغام ها و بزرگتر شدن شركتهای فراملیتی دید. شركتهای فراملیتی موضوعی است كه در دهه اخیر محور گزارش «سرمایه گذاری خارجی «كنفرانس تجارت و توسعه ملل متحد (آنكتاد) قرار گرفته است. گستردگی كار این شركتها به حدی است كه اكنون حدود نیمی از ۱۰۰ اقتصاد بزرگ جهان را در برمی گیرند و بنا بر پیش بینی كارشناسان اقتصاد جهانی «بعید نیست كه در آینده ای نه چندان دور، مرز كشورها حذف و مرز شركتها جای آن بنشیند.» بررسی آنكتاد در زمینه فعالیت شركتهای فراملیتی (TNC) كاملاً قابل توجه است.
بنا بر گفته آنكتاد شركتهای فراملیتی اساساً در كشورهای توسعه یافته مستقر شده اند اما در همان حال هم حضورشان را در كشورهای در حال توسعه گسترده تر می كنند. مطالعاتی كه در خصوص فعالیت ۱۰۰ شركت برتر فراملیتی انجام شده نشان می دهد كه آنها یك نقش بسیار مهم در تولید جهان ایفا می كنند. براساس این مطالعات ۱۲درصد فروش خارجی دنیا، ۱۸ درصد فروش جهان و ۱۴ درصد اشتغال جهان به این ۱۰۰ شركت بزرگ فراملیتی اختصاص دارد. این شركتها با آنكه در سالهای ۲۰۰۰ و ۲۰۰۱ با رشد كمی مواجه شده بودند اما در سالهای اخیر توانسته اند اندكی خود را بالا بكشند.
جابه جایی در میان شركتهای برتر فراملیتی جهان در ۱۵ سال اخیر از جابه جایی میان پروسه و فرایند تولید و گرایش اقتصاد جهانی حكایت می كند. این پروسه حاكی از آن است كه گرایش اقتصاد جهانی در اوایل دهه ۱۹۹۰ بیشتر گرایش «سخت افزاری» بوده است تا «نرم افزاری» اما اكنون این گرایش به سمت نرم افزاری روی آورده است به طوری كه تازه واردان به این فهرست عمدتاً از رشته های نرم افزاری هستند. برای مثال در سال ۱۹۹۲ شركتهای خودرو سازی مانند فورد، جنرال موتورز و تویوتا جزو ۶ شركت اول بزرگ جهان بوده اند اكنون با آنكه جزو ۱۰ شركت اول جهان هستند اما دیگر در رده های اول و دوم نیستند بلكه از رده سوم به بعد نشسته اند.با این حال سه صنعتی كه هنوز بر شركتهای فراملیتی جهان حاكم است شامل خودروسازی، نفت و تجهیزات برقی و الكترونیكی است.
این سه صنعت به ترتیب ۱۱ ، ۱۰ و ۹ شركت یعنی ۳۰ شركت از ۱۰۰ شركت برتر فراملیتی جهان را به خود اختصاص داده اند. اما بخش بزرگی از شركتهای فراملیتی كه وارد صحنه شده اند و برای سرمایه گذاری مستقیم خارجی هم تازگی دارد و حدود ۲۰ درصد از ۱۰۰ شركت بزرگ فراملیتی را دراختیار گرفته اند شركتهای ارتباطات راه دور، برق، آب و خدمات پستی هستند. این شركتها پیش از این در انحصار دولت بودند.محل جغرافیایی این شركتها نیز از نگاه دیگر قابل توجه است. گزارش آنكتاد حاكی است كه بزرگترین شركتهای فراملیتی در تعداد اندكی از كشورهای جهان مستقر شده اند. ایالات متحده آمریكا با حدود یك چهارم یا ۲۵ شركت از این ۱۰۰ شركت بزرگ جهان توانسته است به عنوان اولین میزبان شركتهای فراملیتی به جهان خود را معرفی كند. اتحادیه اروپا نیز میزبان ۵۰ شركت از ۱۰۰ شركت بزرگ فراملیتی جهان است. چهار شركت از این شركتها متعلق به كشورهای در حال توسعه است.
۵۰ شركت برتر فراملیتی كشورهای در حال توسعه
از سال ۱۹۹۵ كه آنكتاد شروع به انتشار ۵۰ شركت برتر فراملیتی كشورهای درحال توسعه كرد، فعالیت این شركتها هم رو به توسعه گذاشته شده است به طوری كه فروش خارجی آنها از ۱۹۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۲ به ۲۴۹ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۳ افزایش یافت. در سال ،۲۰۰۲ پنج شركت بزرگ فراملیتی كشورهای درحال توسعه تقریباً نیمی از فروش خارجی ۵۰ شركت برتر فراملیتی این كشورها را به خود اختصاص داده بودند. این پنج شركت عبارت بودند از هاچیستون از هنگ كنگ، سینگتل از سنگاپور، پتروناس از مالزی، سامسونگ از كره جنوبی، و سیمكس از مكزیك. در میان این شركتها هاچیستون با ۵۹ میلیارد دلار به تنهایی ۲۵ درصد از دارایی های خارجی ۵۰ شركت برتر فراملیتی كشورهای در حال توسعه را به خود اختصاص داده است.در میان كشورهای در حال توسعه، آسیا با ۳۹ شركت جلودار مناطق دیگراست. دیگر مناطق شامل آفریقای جنوبی با ۴ شركت، مكزیك با ۴ شركت و برزیل با ۳ شركت است.