درس های بحران برای اقتصاددان ها

سالگردها همیشه زمان خوبی برای زنده کردن خاطرات هستند و از آنجا که سومین سالگرد بحران اعتباری نزدیک می شود من هم سعی کرده ام کمی خاطراتم را مرور کنم و ببینم به عنوان یک اقتصاددان می توانم بفهمم واقعا کجای کار مشکل پیدا کرد. اشتباهات شخصی من البته، تنها برای من اهمیت دارند، اما متاسفانه فکر می کنم که برخی از آنها در حرفه اقتصاددان ها خیلی شایع باشد.
برای اینکه از زهر این افکار کم کنم، همچنین کمی هم درباره مسائلی که درشان اشتباه نداشته ام فکر کردم. هنوز هم بر این باورم که مداخلات دولت خام دستانه بود؛ هنوز هم معتقدم که بازارها اغلب اوقات راه حل های خوبی برای مشکلات اقتصادی ارائه می کنند و هنوز هم بر این باورم که انسان ها به انگیزه ها واکنش نشان می دهند. شاید درباره همه این ها اشتباه بکنم، اما بحران بانکداری نتوانسته است اشتباه بودن آنها را نشان بدهد.
سقوط نظام بانکی ثابت کرد که وجود دولت اجتناب ناپذیر است، هرچه قدر هم که دست و پا چلفتی باشد. سیاست های مختلفی محک زده شد، هزینه های گزافی برداشت، دیر اجرا شد و احتمالا جلوی بحران بعدی را هم نخواهد گرفت. اما هیچ کدام از اینها غافلگیر کننده نیست: همه سیاست های دولتی توسط افرادی طراحی می شود که دانش اندکی درباره شرایط اساسی دارند، به سایر خدمات و کالاهای عمومی آسیب می رساند و لابی گری نقش غیرقابل انکاری در آن دارد.
کارآیی بازارها بی شک به چالش جدی کشیده نشده است. دولت بریتانیا زمانی بریتیش ایرویز، بریتیش پترولیوم، بریتیش تله کام، صنعت برق و گاز را در اختیار داشت. هیچ کدام از وقایع اخیر ثابت نکرده است که این شرکت ها باید در اولین فرصت ممکن دوباره ملی شوند. اما همانطور که دانشجویان محیط زیست به شما خواهند گفت بر ضد کارآیی بازارها در برخی موارد نیز شواهد و ادله ای وجود دارد و کارکرد نظام مالی در این پنج سال اخیر هم حالا به این فهرست اضافه شده است.
اعتقاد به عقلانیت شاید از همه خدشه دار تر به نظر برسد، اما بسیاری از رفتارهایی که به بحران دامن زدند نه غیرعقلایی که درست پاسخ عقلایی به انگیزه های فاسد بودند. خیلی از مردم شروع به این گونه شرط بندی ها کرده بودند: «شیر من می برم، خط نظام مالی سقوط می کند.»
اصلی ترین مخالف خوان در حال حاضر اقتصاد رفتاری است که از تراکنش اقتصاد و روانشناسی به وجود آمده. قضیه درست مثل حکایت آن پسری است که در ۱۴ سالگی فکر می کرد پدرش چقدر احمق است، بعد هرچه که بزرگتر می شد تعجب می کرد که پدرش با چه سرعتی این همه چیزهای تازه یاد گرفته است. من حالا اقتصاد رفتاری را جدی تر می گیرم. اما این اصلا به این دلیل نیست که بحران اعتباری چیزی را به نفع این رشته ثابت کرده است. محبوبیت اخیر اقتصاد رفتاری که با بحران اعتباری رو به تزاید گذاشته است، درباره تمایل روانشناختی افراد به اعطای وام های خطرناک صحبت کرده است، نه درباره اهرم های مالی هولناک و ابزارهای مالی پرمخاطره ای که یکی بعد از دیگری اختراع شده بود. بله، درست است که بحران یک امتیاز دیگر به حساب اقتصاد رفتاری و رابرت شیلر گذاشته است. رابرت شیلر به درستی حباب دات کام ها را در دهه ۹۰ پیش بینی کرده بود و بعد هم چند سال پس از آن درباره حباب مسکن هشدار داد. این خیلی قابل توجه است و بسیاری از اقتصاددانان هم در هر دوی این موارد او را جدی گرفتند. اما معمای اصلی در اینجا وجود این دو حباب نبوده است، بلکه مساله این است که اولی با صدای کمی ترکید در حالی که دومی کل نظام مالی را تکان داد.
این بحران برای راگورام راجان، اقتصاددان ارتدوکس مکتب شیکاگو، هم به همان اندازه امیدبخش بود، زیرا او هم در ۲۰۰۵ به قیمت بالای مسکن اشاره کرده بود و گفته بود که مدیران صندوق های سرمایه گذاری انگیزه های فاسدی دارند و هشدار داده بود که ابزارهای مدیریت ریسک خطر وقوع انفجار را افزایش داده اند. راجان روانشناسی هم نکرده بود، خیلی ساده به انگیزه های اصلی نگاه کرده بود و اندیشیده بود که به کجا ممکن است راه ببرند. همکار من گیلیان تت هم موضع خوبی داشت، چون سوال های ساده اما قابل تامل می پرسید: این همه ابزار مشتقه از کجا آمده اند؟ چه چیز را می خواسته اند ممکن کنند؟ دقیقا چطور کار می کنند؟ مشاهده کردن این مناطق مخاطره انگیز نیازمند داشتن یک دیدگاه کاملا تازه به دنیای بازار ها یا رفتار عقلایی نبود، فقط یک کنجکاوی ساده درباره آنچه زیر لوای نظام مالی می گذشت می خواست.
حالا اشتباه من کجا بوده است؟ من فکر می کردم که جزئیات چندان اهمیت ندارند. ابزار مشتقه در تئوری معقول به نظر می رسیدند و من هم فقط به همین توجه داشتم. درباره بانک ها چند تا اظهار نظر احمقانه کردم و همانجا ماندم. به اندازه کافی توجه نداشتم.
این نقصان خیلی طبیعی به سراغ اقتصاددان ها می آید. شعار تبلیغاتی یکی از اولین و بهترین کتاب های اقتصادی عامه پسند، «اقتصاددان راحت طلب» که استیون لندزبرگ آن را نوشته این است: مجموعه ای نافذ از مقالاتی درباره جهان، آنگونه که یک اقتصاددان نشسته روی صندلی راحتی اش می بیند. ما اقتصاددان ها دوست داریم سوال هایی از این قبیل را بررسی کنیم:
«چرا پاپ کورن در سینماها گران تر است؟» و در این باره خیلی چیزها می توانیم بگوییم که هم درست و هم غیربدیهی است. اما نشستن روی صندلی راحتی یک گزینه تحقیقی خیلی مهم را از بین می برد، اینکه برویم و از سینماداران بپرسیم که چرا این طور است.
طعنه اینجاست که منتقدان اقتصاد هم اغلب همین اشتباه را می کنند. من اخیرا با اولیور جیمز که روانشناس و مفسر اجتماعی است مناظره می کردم که ادعا داشت روحیه اشتراکی اسکاندیناویایی ها آنها را از تبعات بحران مصون نگه داشته است. خوب یک توجیه ممکنش این است، توجیه دیگر این است که سوئدی ها قبل از این با وجود روحیه اشتراکی یک بحران بانکی سهمگین داشته اند و از آن درس گرفته اند. اما شاید این نگاه غیرمنصفانه باشد.
کار روانشناس کلینیکی این نیست که تاریخ بحران های بانکی را مطالعه کند، اما یک اقتصاددان حتما باید این کار را بکند. اینکه اعتقاد داشته باشیم انسان ها به انگیزه ها واکنش نشان می دهند اشکالی ندارد، اما باید همچنین پرسید که این انگیزه ها کدام هستند. بنابراین من سعی می کنم از نصایح خودم پیروی کنم. بعضی وقت ها شوخی می کنم درست است که در شروع بحران من هیچی درباره بانکداری نمی دانستم، اما خب مدیران بانک ها هم نمی دانستند. همه به این شوخی می خندند. اما متاسفانه چندان هم شیرین نیست.
تیم هارفورد
مترجم: قاسم ولی نژاد

اپلیکیشن اندروید تلگرام اینستاگرام